Yıl: 2018 Cilt: 16 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 433 - 461 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18317/kaderdergi.470415 İndeks Tarihi: 15-02-2021

MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ

Öz:
Ölümsüzlük ya da ölüm sonrası varoluş, felsefî-teolojik gelenekte kayda değer bir geçmişe sahip olanve aynı zamanda tazeliğini de hiç yitirmeyen köklü problematiklerdendir. İnsanın gelecek hayatbeklentisi, teistik dînî inançlarda ‘yeniden diriliş’ öğretileri-akîdeleri ile karşılanırken, felsefîyaklaşımlarda ise ‘ruhsal ölümsüzlük’ tezleriyle cevaplanmaktadır. Ne var ki her iki savın da bütünüylesorunsuz bir muhtevaya sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu çalışmada, düşünce tarihininbu kadîm problematiğinin Molla Sadrâ’nın (ö. 1050/1641) felsefî-kelâmî düşüncesinde nasıl elealındığına yer verilecektir. İran’da modern zamanların en büyük filozofu olarak kabul edilen Sadrâ,nefsin varoluşsal tekâmülüne dayanan ve ‘ben’in kesintisiz bir süreç içerisinde gelişimini sürdürdüğüözgün bir diriliş öğretisi sunar. ‘Cevherî hareket’, ‘hayal yetisinin soyutluğu’ ve ‘uhrevî bedenler’teorilerinin temel parametreler olarak kullanıldığı bu öğreti, dünyevî bedenlerin iadesini savunanklasik kelâmî düşünceyle varlığa ruhsal olarak devam edildiğini kabul eden felsefî doktrine eleştirel bircevap niteliğindedir. Bu açıdan, ‘biyolojik bedenle diriliş’ ve ‘ruhsal ölümsüzlük’ teorilerine karşı İslâmeskatoloji mirasında üçüncü bir alternatif şık olarak belirmektedir.
Anahtar Kelime:

IMMORTALITY THOUGHT OF MULLA SADRA

Öz:
Immortality or resurrection having noteworthy history at philosophical-theological tradition is at the same time one of the fundamental problematic issues to date. Hope for hereafter corresponded by resurrection doctrine at theistic religious faiths is solved by spiritual immortality theses at philosophical approaches while bodily resurrection in theological one. Unfortunately, it is not possible to say that both theses have perfect content. How this persistent problem was reviewed at philosophical and theological thought of Mulla Sadra will be analyzed in this article. Sadra, considered the greatest philosopher of modern times in Iran, provides an unique resurrection doctrine referenced by existancial improvement of nafs and progress of ego within a continuous process. This doctrine, in which ‘substantive movement’, ‘abstractness of imagination ability’ and ‘ethereal bodies’ theories used as fundamental parameters, is a kind of critical answer to classical theological thought supporting return of worldly bodies and to philosophical doctrine supporting continuity of existence spiritually. From this perspective, it is emerged as a third choice at Islamic eschatology heritage against resurrection with body and spiritual immortality theories.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aristoteles. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
  • Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu'l-Hafa. Beyrut, 1351.
  • Behmenyâr, Ebü’l-Hasan b. Merzübân. et-Tahsîl. Tahran, 1996.
  • Büştî, Cemile Muhyiddîn. Sadrüddîn eş-Şirâzî ve Mevkifuhu'n-Nakdî mine’lMezâhibi'l-Kelâmiyye. Beyrut: Dârü’l-Ulûmi’l-‘Arabiyye, 1429/2008.
  • Cevârdihi, M. Müderrisi. Târihu Felâsife-i İslâm. Tahran: İlmi Press, 1336.
  • Chittick, William C. İmaginal Worlds: İbn al-İrabi and The Problem of Religious -Hayal Alemleri-. Trc. M. Demirkaya. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2003.
  • Corbin, Henry. İslâm Felsefesi Tarihi. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
  • Cüveynî, Ebü’l Meâlî Rüknüddîn. Kitâbü’l-İrşâd ila Kavâtiı’l-Edilleti fî Usûli’l-İ’tikâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
  • Düzgün, Şaban Ali. Ölüm Sonrasına İlişkin Teoriler. (Ş. Ali Düzgün (ed.) Kelam içinde). Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve İhtilâfu’l-Musâllîn. Thk. Helmut Ritter. Wiesbaden, 1980.
  • Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed. el-Medînetü’l-Fâzıla -İdeal Devlet-. Trc. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 2004.
  • Gazzâlî, Ebû Hamîd. el-İktisâd fî’l-İ’tikâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409.
  • Gazzâlî, Ebû Hamîd. el-Munkızu Mine’d-Dalal -Dalâletten Hidayete-. Trc. Yapla Pakiş. İstanbul: Umran Yayınları, 1998.
  • Gazzâlî, Ebû Hamîd. Tehâfütü’l-Felâsife. Nşr. Şems et-Tebrîzî. Tahran, 1424.
  • Hasan, Ali Hac. el-Hikmetü’l-Müteâliye inde Sadri’l-Müteellihîn eş-Şîrâzî. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 1426/2005.
  • Hanefî, Hasan. Mine’l-Akîde ila’s-Savrâ. Kahire, ts.
  • İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali. Fütuhât-ı Mekkiyye. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2009.
  • İbn Manzûr, Cemalüddîn Ebu’l-Fazl. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1993.
  • İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. el-Adhaviyye fi’l-Meâd. Thk. Hasan el-Âsî. Tahran, 1424.
  • İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. en-Necât mine’l-Farki fî Bahri’d-Delâlâti. Tsh. Muhammed Tâkî Daniş Pezuh. Tahran: Menşûrâti Câmiati Tahran, 1421.
  • İbn Sina, Ebû Ali Hüseyn b. Abdullah. eş-Şifâ: es-Simâu’t-Tabiî. Thk. Said Zâyidİbrahim Medkûr. Kum: Mektebetü Ayetullah Mer’aşî, 1404.
  • Kâdî Abdülcebbar. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-‘Adl. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1962.
  • Kavşut, Muhammet Sait. el-Hikmetü’l-Müteâliye: Molla Sadrâ’nın Felsefi-Kelâmi Düşüncesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2018.
  • Koç, Turan. “Molla Sadrâ'ya Göre Ölüm Sonrası Hayat Açısından Ruh-Beden İlişkisi”. İslâmiyât 3/1 (Ocak-Mart 2000): 95-105.
  • Lezîk, Kemal. en-Nefsü’l-İnsâniyye inde Sadrüddîn Şirâzî. Beyrut: Dârü’l-Hâdî, 2006.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Asâlet-u Ca’li’lVücûd. (Mecmûatü Resâil-i Felsefî li-Sadri'l-Müteellihîn içinde). Tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî. Tahran: İntişârat-i Hikmet, 1417.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-'Arşiyye. Tsh. Gulam Hüseyn Âhânî. II. Baskı. Tahran: İntişârat-ı Movlâ, 1402.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Esfârü’l-Erba’a (el-Hikmetü'l-Müteâliye fî Esfâri'l-‘Akliyyeti'l-Erba'a). Nşr. Rızâ Lutfî. 3. Baskı. Beyrut: Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1981.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Haşriyye. (Mecmûatü Resâil-i Felsefî li-Sadri'l-Müteellihîn içinde). Tsh. Hâmid Nâcî İsfahânî. Tahran: İntişârat-i Hikmet, 1417.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Mebde ve’lMeâd. Tsh. S. Celâleddîn Aştiyânî. Tahran: Encümen-i Hikmet ve Felsefe-i İran, 1395.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Meşâir. 2. Baskı. Tahran: Mektebetü’t-Tahûrî, 1404.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. el-Mezâhiru'lİlâhiyye fî Esrâri'l-‘Ulûmi'l-Kemâliyye. Thk. S. Muhammed Hamaney. Tahran: Müessesetü Hikmeti Sadrâ, 1429.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Esrârü'l-Âyât ve Envârü'l-Beyyinât. Tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslâmi Hikmet ve Felsefe-i İran, 1401.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. eş-Şevâhidü'rRubûbiyye fî Menâhici's-Sülûkiyye. Tsh. S. Celâleddîn Aştiyânî. 2. Baskı. Meşhed: İntişârat-ı Danişgâh-i Meşhed, 1401.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Hâşiye 'alâ İlâhiyyâti'ş-Şifâ. Kum: İntişârât-ı Bîdâr, ts.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. İttisâfu’l-Mâhiye bi’l-Vücûd. (Resail-i Âhûnd içinde). Tahran, 1302.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Mefâtîhu'l-Ğayb. Tsh. Muhammed Hacevî. Tahran: Encümen-i İslâmi Hikmet ve Felsefe-i İran, 1404/1984.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Risale-yi Se Asl. Tsh. S. Hüseyin Nasr. Tahran: Câmi’ât-u ‘Ulûmi’l-Ma’kûl ve’l-Menkûl, 1381.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Şerh-u Hidayeti’l-Esîriyye. Tsh. Muhammed Mustafa. Beyrut: Müesseset-u Tarîhi’l- ‘Arabî, 1422.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Tefsîru’lKur’âni’l-Kerîm. Thk. Muhammed Hacevî. Kum: İntişârât-ı Bîdar, 1366/1987.
  • Molla Sadrâ, Muhammed b. İbrahim b. Yahya el-Kavâmî eş-Şirâzî. Zâdü’l-Musâfir. (Aştiyânî, Şerh ber Zâdü’l-Musâfir içinde). 3. Baskı. Kum: Merkez-i İntişârât-i Defter-i Tebligât-i İslâmî, 1423.
  • Nasr, Seyyid Hüseyin. Molla Sadrâ ve İlahi Hikmet. Trc. Mustafa Armağan, İstanbul: İnsan Yayınları, 2009.
  • Pringle-Pattison, A. Seth. The İdea of İmmortality. London: Clarendon Pres, 1922.
  • Râzî, Fahreddîn. el-Erbaîn fî Usûli’d-Dîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’lEzheriyye, 1986.
  • Râzî, Fahreddîn. el-Muhassal. Umman: Dârü’r-Râzî, 1411.
  • Santos, Ferdinand –Stia, Santigao. Personal Identity The Self and Ethics. London: Palgrave Macmillan, 2007.
  • Sebzevârî, Hâdî. Şerhu’l-Esmâi’l-Hüsnâ. Tahran: Menşûrâtu Câmiati Tahran, 1414.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth. el-Milel ve’n-Nihal. Thk. Muhammed Bedrân, Kum, 1405.
  • Tahânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • Tebrizî, M. Ali. Reyhânâtü’l-Edeb. Tahran: Sadi Press, 1331/1912.
  • Tünukâbunî, M. Muhammed. Kısasü'l-‘Ulemâ. Tahran: İntişârât-i İlmiyye-i İslâmiyye, 1396.
  • Unamuno, Miguel De. Yaşamın Trajik Duygusu. Trc. Osman Derinsu. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1986.
  • Ülken, H. Ziya. İslâm Felsefesi Kaynakları ve Etkileri. İstanbul: Cem Yayınları, 1993.
  • Zencânî, Ebû Abdullah. el-Feylosofü’l-Îrâniyyi’l-Kebîr Sadreddîn eş-Şîrâzî: Hayâtuhu ve Usûlu Felsefetihi. Tahran: Müessesetü Keyhân, 1419.
APA kavşut m (2018). MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. , 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
Chicago kavşut muhammet sait MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. (2018): 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
MLA kavşut muhammet sait MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. , 2018, ss.433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
AMA kavşut m MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. . 2018; 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
Vancouver kavşut m MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. . 2018; 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
IEEE kavşut m "MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ." , ss.433 - 461, 2018. 10.18317/kaderdergi.470415
ISNAD kavşut, muhammet sait. "MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ". (2018), 433-461. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.470415
APA kavşut m (2018). MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. Kader, 16(2), 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
Chicago kavşut muhammet sait MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. Kader 16, no.2 (2018): 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
MLA kavşut muhammet sait MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. Kader, vol.16, no.2, 2018, ss.433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
AMA kavşut m MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. Kader. 2018; 16(2): 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
Vancouver kavşut m MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ. Kader. 2018; 16(2): 433 - 461. 10.18317/kaderdergi.470415
IEEE kavşut m "MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ." Kader, 16, ss.433 - 461, 2018. 10.18317/kaderdergi.470415
ISNAD kavşut, muhammet sait. "MOLLA SADRÂ’DA ÖLÜMSÜZLÜK DÜŞÜNCESİ". Kader 16/2 (2018), 433-461. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.470415