Yıl: 2019 Cilt: 16 Sayı: 124 Sayfa Aralığı: 121 - 135 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 03-03-2021

BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK

Öz:
18. yüzyılın başlarında İstanbul’a atanan İngiltere elçisinin eşi olarak Osmanlı/Türk topraklarına seyahateden Leydi Mary Montagu, Edirne ve İstanbul’da saray çevresi ile iletişime geçerek hane, hamam vecamilere çeşitli ziyaretlerde bulunmuş bir İngiliz soylusudur. Avrupa’da uzak diyarlar hakkında yazılanseyahatnâmelerden haberdardır ve günlükler tutar. Ziyaretlerde gördükleri ve yaşadıklarını, İngiltere’dekiakraba ve dostlarına gönderdiği onlarca mektubunda en ince ayrıntıları ile zengin tasvirler eşliğinde kalemealır. Ülkesine geri döndüğünde ise günlüklerini ve mektuplarını tekrar düzenleyip dost cemiyetlerinde paylaşırve edinmiş olduğu Osmanlı/Türk kültürü büyük ilgi görür. Özellikle misafir olarak ağırlandığı üst düzeysaraylı ailelerin evlerinde, Osmanlı/Türk kültürüne ait gösterişli ve zengin giyim kuşama hayranlıkla ilgigösterir ve büyük beğeni ile anlattığı bu kıyafetleri şahsen giyerek çeşitli portreler ve tablolar yaptırır. DönemindeBatı soyluları arasında Türk giysileri giyerek tablo yaptırmak-Turquerie (Türk modası/Türkkari) olarak-revaçtadır. Yazdığı tüm mektuplar arasından seçilerek derlenmiş olan The Turkish Embassy Letters(Türkiye Mektupları) eserinde, Leydi Montagu Osmanlı İmparatorluğu saraylarına özgü erkek ve kadın giysilerini,yaşmak ve saç süslemelerini, paha biçilmez mücevherleri, kullanılan kumaş, malzeme ve renkleri,kendi tecrübeleri ışığında ayrıntılı bir şekilde betimler. Ayrıca, İstanbul’da sadece saray ve hareme misafirolmadığını, kadın olmanın avantajını kullanarak aynı zamanda Osmanlı/Türk kadınının kullandığı yaşmaklaörtünüp İstanbul sokaklarında nasıl bir Türk kadını gibi dolaştığını, gerçek bir seyyah gibi gözlemler yaptığınıgünlüklerinde ve mektuplarında kayıt altına alır. Bu sayede okur bu eserin odak noktasında toplumun kimliğinioluşturan ve onu farklı kılan seçkin saraylı giyim kültürüne yakından tanıklık eder. Sonradan doğacakOryantalist söylemin aksine, Leydi Montagu’nün söylemi ile yaşmak (peçe) sokaklarda rahat gezme imkânısağlayarak, doğulu kadına bir nevi özgürlük kazandırır. Dolayısıyla, Leydi Montagu’nün Osmanlı/Türkkültürünü anlatan zengin betimlemelerinin diğer batılı seyyahların yazdıklarından farklı ve genelde ötekileştirmeyenbir tutum sergilediği çıkarımına varılabilir. Ayrıca, bazı mektuplarında, ziyaret ettiği tekkelerderenklerine varana kadar dikkat ve ilgiyle not aldığı derviş giysilerine ve başlıklarına da rastlanır. Montagu’nün,The Turkish Embassy Letters (Türkiye Mektupları) ile Osmanlı/Türk toplumunun tarihsel süreç içindeürettiği, nesilden nesle aktardığı somut kültürel özellikleri bir tarihi belge gibi kayıt altına aldığı görülür. Buçalışmada, İngiliz kadın seyyah Leydi Mary Wortley Montagu’nün The Turkish Embassy Letters (TürkiyeMektupları) adlı eserinden yola çıkılarak Osmanlı İmparatorluğu’nda dönemin Saray çevresinin kadın veerkek giyim kuşam kültürü ve tercihleri metne dayalı inceleme yöntemi ışığında çözümlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

18th Century Female and Male Ottoman Clothing from the Pen of a Female Traveller: Acknowledging a Culture

Öz:
Travelling to the Ottoman / Turkish lands, Lady Mary Wortley Montagu is an English noble woman who is the wife of the British ambassador appointed to Istanbul in the early 18th century. She pays various visits to the households of Ottoman court members, the palace, Turkish baths and mosques in Edirne and Istanbul. She is aware of travelogues written about distant lands in Europe and keeps her own diaries. In dozens of letters, she writes about what she has seen and experienced during her visits with the finest details and rich descriptions to relatives and friends in Great Britain. When she returns to her country, she rearranges these diaries and letters and shares them with her friends in social meetings and gains popularity with her knowledge about Ottoman / Turkish culture. Hosted as a guest in the houses of senior court members, she shows admiration to the rich and impressive clothing of Ottoman / Turkish culture and later wears these outfits personally, and has her portraits and paintings made in them. During the 18th century, due to the fashionable phenomenon Turquerie vogue among European nobles, it was popular to have paintings made in Ottoman/Turkish clothing. In this study, Lady Montague’s The Turkish Embassy Letters, chosen and compiled from the letters she has written, will be examined in detail to reflect how she depicts and reflects to the reader the male and female clothing specific to Ottoman Palace members, the yashmak (veil), hair ornaments, priceless jewels, fabrics and their materials, as well as colours. In addition, she writes that by using the advantage of being a woman, she not only visits the palace and harem in Istanbul, but she also wears the yashmak of the Ottoman/Turkish woman to wander in the streets of Istanbul and make detailed observations like a real traveller. In this way, in the focus of this work, the reader closely witnesses the elite clothing culture of the palace which constitutes the identity of this society and its difference. Contrary to the later Orientalist discourse, according to Lady Montagu the yashmak gives the eastern woman some kind of freedom by allowing her to wander freely in the streets. Therefore, in this article, it is concluded that Lady Montagu's rich descriptions of Ottoman / Turkish culture exhibit a different and generally non-marginalizing attitude from that of other western travelers. In addition, in some of her letters, we encounter dervish garments and headdresses which she depicts in detail adding their colour, as well. With The Turkish Embassy Letters, Montagu records the concrete features of the Ottoman / Turkish community in the historical process that produces tangible cultural properties transferred from generation to generation as a historical document. This study tries to analyze The Turkish Embassy Letters by Lady Mary Wortley Montagu, in the light of text-based method to shed light on male and female clothing culture in the court of the Ottoman Empire in the 18th century.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akalın, Şükrü ve diğer. Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Ankara: TDK Yayınları, 2011.
  • Akman, Filiz Barın. Batılı Kadın Seyyahların Gözüyle Osmanlı Kadını, İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2011.
  • Aksoy, Nazan. Rönesans İngiltere’sinde Türkler. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
  • Aksoy, Yıldız. 18. Yüzyıl İngiliz Tiyatrosunda Türkler. Ankara: Kurgan Edebiyat, 2016.
  • Arslan, Mahmut. “Ziya Gökalp'te Kültür ve Uygarlık Anlayışı”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3 (2012): 11-19 <https://dergipark.org.tr/en/pub/iusosyoloji/issu e/524/4853>.
  • Baktır, Hasan. “Representation of the Ottoman Orient in Eighteenth Century English Literature”. Unpublished Dissertation. A Thesis Submitted To The Graduate School Of Social Sciences Of Middle East Technical University METU. http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/3/12608967/in dex.pdf (September, 2007).
  • Bent, Theodore. Early Voyages and Travels in the Levant. London: Hakluyt Society, 1964.
  • Dalvimart, Octavien. Osmanlı Kıyafetleri/ The Costume of Turkey. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
  • Dalvimart, Octavien. The Costume of Turkey, Illustrated by a Series of Engravings; with Description in English and French, London, printed or William Miller, 1802.
  • Davis, Fanny. Osmanlı Hanımı. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1982.
  • Düğer, Selçuk. “Batılı Kadın Seyyahlar İmgeleminde Osmanlı Kadını”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (2015): 71- 90.
  • Er, Ayten. “Pierre Loti’nin Hayal Kadınlar Adlı Romanında Başkaldıran Bir Türk Kadını: Cenan”. Folklor Edebiyat 35 (2003/3): 131- 139.
  • Gökalp, Ziya. Türk Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2018.
  • Gündüzöz, Soner. “Kuran’da Renklerin Büyülü Gücü: Semiotic bir İnceleme”. EKEV Akademi Dergisi 16 (Yaz, 2003): 71-84.
  • http://www.npg.captureweb.co.uk/?service=basket& action=show_order_page&language=en2019
  • https://www.britannica.com/biography/Lady-Mary- Wortley-Montagu Retrieved November 17, 2018.
  • https://www.encyclopedia.com/people/literatureand- arts/english-literature-1500-1799- biographies/lady-mary-wortley-montagu Retrieved November 17, 2018
  • İnal, Onur. “Women’s Fashions in Transition: Ottoman Borderlands and the Anglo-Ottoman Exchange of Costumes” Journal of World History 22 (2): 243-272. University of Hawai'i Press, 2011.
  • Koçu, Reşad Ekrem. Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü Ankara: Sümerbank Yayınları, 1969.
  • Lady Mary Wortley Montagu. Encyclopedia of World Biography. Retrieved November 17, 2018 fromEncyclopedia. com:https://www.encyclopedia.com/history/ encyclopedias-almanacs transcripts-andmaps/ lady-mary-wortley-montagu.
  • Meyer, R. Eve. “Turquerie and Eighteenth-Century Music. Eighteenth”. Century Studies, Vol. 7, No. 4 (Summer, 1974): 474-488. The Johns Hopkins Univ American Society for Eighteenth- Century Studies (ASECS). Stable URL: https://www.jstor.org/stable/3031600 Accessed: 09-09-2019 15:00 UTC
  • Modern History Sourcebook: Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762): Smallpox Vaccination in Turkeyhttp://chnm.gmu.edu/cyh/primarysources/ 157, 28 November, 2018
  • Montagu, Lady. Türkiye Mektupları: Tercüman 1001 Temel Eser. Çev.Aysel Kurutluoğlu. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1970.
  • Montagu, Mary. (1794). Letters from Turkey. Text for this edition taken from Letters of the Right Honourable Lady My W— y M— e: written during her travels in Europe, Asia and Africa to persons of distinction, men of Letters, &c. in different parts of Europe, https://ebooks.adelaide.edu.au/m/montagu/mary _wortley/letters/letter28.html
  • Montague, Lady Mary Wortley. The Turkish Embassy Letters. Chicago: Virago, 1994.
  • National Portrait Gallery. https://npgimages.com/en/basket/show_order_p age.html?mime_type=
  • Pardoe, Julia. Sultanlar Şehri İstanbul. Çev. M. Banu Büyükkal. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
  • Renda, Günsel. “The Ottoman Empire and Europe: Cultural Encounters”. Foundation for Science, Technology and Civilisation. ID:622, (2006): 1- 24.
  • Renda, Günsel. 18. Yüzyıl Avrupası'nda Türk Modası, Prof. Dr. Günsel Renda, Pera Müzesi Sergi Konuşması, 2014. https://www.youtube.com/watch?v=9b1Syj451E.
  • Rilke, Anna Grosser. Avrupa Saraylarından Yıldız’a İstanbul’da Bir Hoş Seda, (çev. Deniz Banoğlu), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
  • Royal Collection Trust. King James Palace 1819 collection. British School, Early Georgian, Portrait of a Woman 1717-18? https://www.rct.uk/collection/403913/portraitof- a-woman, 2019
  • Royal Historical Society. University College London. tps://royalhistsoc.org/calendar/queenshouse- lecture-series-remarkable-women/ladymontagu- in-turkish-dress-by-jean-etienneliotard- 1756-national-museum-of-warsawpoland/ 2019
  • Said, Edward, Orientalism. New York: Pantheon Books, 1978.
  • Said, Edward. Şarkiyatçılık. Çev. Berna Ülner. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
  • Scholz, Susanne “English Women in Oriental Dress: Playing the Turk in Lady Mary Wortley Montagu’s Turkish Embassy Letters and Daniel Defoe’s Roxana,” in S. Schülting, S. L. Müller and R. Hertel (eds.), Early Modern Encounters with the Islamic East: Performing Culture, Farnham: Ashgate Publishing. (2012): 92-95.
  • Secor, Anna. “Orientalism, gender and class in Lady Mary Wortley Montagu's Turkish Embassy Letters: to persons of distinction, men of letters & C”. Cultural Geographies (formerly Ecumene) Volume 6, Issue 4 (1999): 375-398. Arnold Publishers.
  • Sinclair, Vicky. Lady Montagu and the introduction of inoculation http://blog.wellcomelibrary.org/2016/05/ladymontagu- and-the-introduction-of-inoculation/ 2016
  • Türkyılmaz, Dilek. Toplumsal Bellekte Kıyafetin Türküsü T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Türk Halk Edebiyatı Bildiri Kitabı (2017): 427-434
  • Türkyılmaz, Ümran. “Gérard De Nerval’in Doğu'da Seyahat'inde Türk / Osmanli İmgesi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 2 (2013): 549-561.
  • Türkyılmaz, Ümran. “Pierre Loti’nin Aziyade’sinde Osmanlı Kültürünün Yansımaları” Uluslararası Katılımlı Bilim ve Kültür Sempozyumu, Bildiri Kitabı. Batman Üniversitesi, 18-20 Nisan, Batman, Türkiye, (2012):1229-1239.
  • Tylor, B. Edward. Primitive Culture. New York: Harper, 1958. Print.
  • Williams, Haydn. Turquerie: An Eighteenth- Century European Fantasy. London: Thames & Hudson, 2014.
APA GÜNDÜZ N (2019). BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. , 121 - 135.
Chicago GÜNDÜZ NAZLI BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. (2019): 121 - 135.
MLA GÜNDÜZ NAZLI BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. , 2019, ss.121 - 135.
AMA GÜNDÜZ N BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. . 2019; 121 - 135.
Vancouver GÜNDÜZ N BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. . 2019; 121 - 135.
IEEE GÜNDÜZ N "BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK." , ss.121 - 135, 2019.
ISNAD GÜNDÜZ, NAZLI. "BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK". (2019), 121-135.
APA GÜNDÜZ N (2019). BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. Milli Folklor Dergisi, 16(124), 121 - 135.
Chicago GÜNDÜZ NAZLI BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. Milli Folklor Dergisi 16, no.124 (2019): 121 - 135.
MLA GÜNDÜZ NAZLI BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. Milli Folklor Dergisi, vol.16, no.124, 2019, ss.121 - 135.
AMA GÜNDÜZ N BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. Milli Folklor Dergisi. 2019; 16(124): 121 - 135.
Vancouver GÜNDÜZ N BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK. Milli Folklor Dergisi. 2019; 16(124): 121 - 135.
IEEE GÜNDÜZ N "BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK." Milli Folklor Dergisi, 16, ss.121 - 135, 2019.
ISNAD GÜNDÜZ, NAZLI. "BİR KADIN SEYYAHIN KALEMİNDEN OSMANLI’DA 18. YÜZYIL SARAYLI KADIN ERKEK GİYSİLERİ: BİR KÜLTÜRÜ TANIMAK". Milli Folklor Dergisi 16/124 (2019), 121-135.