Yıl: 2019 Cilt: 16 Sayı: 124 Sayfa Aralığı: 136 - 146 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 03-03-2021

OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR

Öz:
Bu çalışma, Topkapı Sarayı’nın harem bölümünde yaşayan hanehalkının temaşa ettiği geleneksel seyirlikoyunlara odaklanmaktadır. Genel anlamda halk dansları veya oyalanmak amacıyla oynanan oyunlar içinseyirlik oyun ifadesi kullanılmaktadır. Seyirlik oyunlar sözlü ve sözsüz olmak üzere iki grup altında toplanmaktadır.Sözlü oyunlar arasında ortaoyunu, kukla, Karagöz oyunları, hokkabazlar ve mukallidler bulunurken,sözsüz oyunlar arasında, cambazlar, dansçılar (köçek, çengi, kâsebaz, tavşanoğlanı, curcunabaz, mıtrakbaz)hayvanlarla gösteri yapanlar ve ateşbazlar yer almaktadır. Osmanlı döneminde saray ve çevresi, seyirlikoyunlar ile her dönem ilişki içinde olmuş hem oyunların sergilenmesinde hem de oyuncuların sarayda himayeedilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu anlamda sarayda her dönem oyunlar sevilerek temaşa edilmiştir.Seyirlik oyunların sarayın harem bölümünde de izlenip izlenmediği sorusu bu çalışmanın ana çıkış noktasınıoluşturmaktadır. Bu anlamda yüksek duvarlar ve kafesli pencerelerin arkasında güneşten yoksun kasvetli birdünya olan haremde durum neydi? Bu karanlık ve kasvetli dünyada büyük bir sessizlik içinde yarı karanlıkdehlizlerde dolaşan, duvarları çinilerle kaplı karanlık koğuşlarda yaşayan cariyeler, sultanlar, hasekiler vevalide sultanlar nasıl vakit geçiriyorlardı? Haremin alt katlarında bulunan cariye koğuşlarında yaşayanlartekdüze, sıkıcı, sıkı yasakların uygulandığı kapalı bir dünyada nasıl eğleniyorlardı? Geleneksel seyirlik oyunlardanhangileri icra edilmekteydi ve eğlencelere kimler katılmaktaydı? Bu eğlenceler haremin hangi mekânlarındaicra edilmekteydi? Bu çalışmada tüm bu sorulara cevap bulmak için dönemin anlatılarına, kayıtlarınave modern araştırmacıların çalışmalarına başvurularak imkânlar dahilinde geleneksel seyirlik oyunların izlerisürülmeye gayret edilmiştir. Bu tartışma, hem bugüne kadar ayrıntılı olarak ele alınmamış olan bu konudayeni cevaplar aramayı, hem de bu kapalı dünyanın sakinlerinin eğlence anlayışlarına ve beğenilerine dairbirtakım gözlemler yapmayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelime:

Traditional Theatrical Plays in Ottoman Harems

Öz:
This study focuses on the traditional theatrical plays that the households living in the harem section of Topkapi Palace performed. In general, the term Theatrical Play is used for folk dances or spectacles played to hang about. Theatrical Plays are divided into two groups as verbal and nonverbal. While Ortaoyunu – Light Comedy, puppet shows, Karagöz Shadow Plays, jugglers and Mukallit – Imitators are among the verbal plays, acrobats, dancers (Köçek – dancer boys, Çengi - Musicians, Kasebaz – Ones juggling with plates, Curcunabaz – Punchinello, Matrakbaz – Wooden Sword Fighter) ones showing with animals and Ateşbaz – fire-players are among the nonverbal plays. During the Ottoman period, the palace and its surroundings were always in good relationship with the theatrical plays, and played an important role in the exhibition of the plays and the protection of the players in the palace. In this sense, the plays were always gladly performed at the palace. It is the main starting point of this study that whether or not the theatrical plays were watched in the Harem section of the palace, as well. In that regard, what was the situation in the harem, a gloomy world that lacked the sun behind high walls and latticed windows? How did the concubines, Sultans, Haseki – most favourable concubine, and Valide Sultans – Queen Mothers, who lived in dark wards covered with tiles and spent time in the dark and gloomy world in a deep silence spend their times? How did the ones living in the concubine wards on the lower floors of the Harem have fun in a closed world where uniform, boring and strict prohibitions were practiced? Which of the traditional theatrical plays were performed and who was attending these entertainments? In what parts of the Harem were these entertainments performed? In this study, in order to find answers to all these questions, the narratives and the records of the period as well as the studies of modern researchers were consulted and the traces of the traditional theatrical plays were scented. This discussion aims to look for new answers on this issue, which has not been dealt with in detail until now, and to observe the sense of entertainment and tastes of the inhabitants of this closed world.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdurrahman Şeref Bey. “Topkapı Saray-ı Hümayunu”, Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, 10, (1329): 583-594.
  • Ahmed Efendi. III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme. Yay. Haz. V. Sema Arıkan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993.
  • Ahmed Râsim. Muharrir Bu Ya!. İstanbul: Hamid Matbaası, 1926.
  • Akarpınar, Bahar. “Türk Gölge Oyunu Karagöz’de Zımmî Tipler”. Milli Folklor. 16/62. (2004): 19-34.
  • And, Metin. Kırk Gün Kırk Gece: Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunlar, İstanbul: Taç Yayınları, 1959.
  • And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu (Kukla- Karagöz-Ortaoyunu), İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1969.
  • And, Metin. Geleneksel Türk Tiyatrosu, Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1985.
  • And, Metin. “Karakgöz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 24. (2001): 401-493.
  • And, Metin. Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
  • Arslan, Mehmet. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Manzum Sûrnâmeler. I., İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı, 2008.
  • Arslan, Mehmet. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, İntizâmi Sûrnâmesi. II., İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı, 2009.
  • Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da Gösteri Sanatları, Geleneksel Seyir Sanatları (Kukla, Karagöz, Meddah, Ortaoyunu) Tiyatro, Sinema, Yay. Haz. Resul Köse, Muzaffer Albayrak. TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Atalay, Besim. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (IIII). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
  • Delibaş, Selma. “Osmanlı Saray İşlemeleri ve Deri Eserler”. Topkapı Sarayı. İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 2000.
  • Devellioğlu, Ferit. “Lu’bet-bâz”. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi. (1992): 662.
  • Dürrüşehvar, Duyuran. Topkapı Sarayındaki Tasvirleriyle Karagöz. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
  • Evliyâ Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi. Cilt I., Yay. Haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
  • Koçu, Reşat Ekrem. Eski İstanbul’da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri, İstanbul, 2002.
  • Leyla Saz. “Saray ve Harem Hâtıraları”. Yeni Tarih Dergisi, 18. (Eylül 1958): 469-462.
  • Necipoğlu, Gülru. 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı, Mimari, Tören ve İktidar. Çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, 2007.
  • Özdemir, Nutku. IV. Mehmet’in Edirne Şenliği (1675). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1972.
  • Özmutlu, Günnaz. “IV. Mehmed Dönemi Osmanlı Saray Hareminde Sanatçı Cariyeler (1677- 1687).” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı 2012.
  • Özmutlu, Günnaz. “Harem Cariyelerinin Musiki ve Seyirlik Oyunlardaki Eğitimleri (1677-1687)”. Belleten, LXXVIII/283, (2014): 1033-1074.
  • Ritter, Helmut. “Karagöz”, Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 6. (1977): 246-251.
  • Sakaoğlu, Necdet. Tarihi, Mekânları, Kitabeleri ve Anıları ile Saray-ı Hûmayun: Topkapı Sarayı. İstanbul: Denizbank Yayınları, 2002.
  • Sakaoğlu, Saim. Türk Gölge Oyunu Karagöz, Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
  • Sevengil, Refik Ahmet. İstanbul Nasıl Eğleniyordu: 1453’ten 1927’ye Kadar, İstanbul: Alfa Tarih, 2014.
  • Siyavuşgil, Sabri Esat. Karagöz, Psiko-sosyolojik Bir Deneme. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
  • Tayyâr-zâde Atâ. Osmanlı Saray Tarihi –Târîh-i Enderûn. I., Haz. Mehmet Arslan. İstanbul: Kitapevi, 2010.
  • Uluçay, Çağatay. Harem II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1971.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Osmanlı Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı”, Belleten, XLI/161, (Ocak 1977): 79-114.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
APA KOCAASLAN M (2019). OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. , 136 - 146.
Chicago KOCAASLAN MURAT OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. (2019): 136 - 146.
MLA KOCAASLAN MURAT OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. , 2019, ss.136 - 146.
AMA KOCAASLAN M OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. . 2019; 136 - 146.
Vancouver KOCAASLAN M OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. . 2019; 136 - 146.
IEEE KOCAASLAN M "OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR." , ss.136 - 146, 2019.
ISNAD KOCAASLAN, MURAT. "OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR". (2019), 136-146.
APA KOCAASLAN M (2019). OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. Milli Folklor Dergisi, 16(124), 136 - 146.
Chicago KOCAASLAN MURAT OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. Milli Folklor Dergisi 16, no.124 (2019): 136 - 146.
MLA KOCAASLAN MURAT OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. Milli Folklor Dergisi, vol.16, no.124, 2019, ss.136 - 146.
AMA KOCAASLAN M OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. Milli Folklor Dergisi. 2019; 16(124): 136 - 146.
Vancouver KOCAASLAN M OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR. Milli Folklor Dergisi. 2019; 16(124): 136 - 146.
IEEE KOCAASLAN M "OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR." Milli Folklor Dergisi, 16, ss.136 - 146, 2019.
ISNAD KOCAASLAN, MURAT. "OSMANLI HAREMİ’NDE GELENEKSEL SEYİRLİK OYUNLAR". Milli Folklor Dergisi 16/124 (2019), 136-146.