Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları

Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 12 Sayfa Aralığı: 231 - 243 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 05-03-2021

Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları

Öz:
Klasik Türk şiiri, şekil ve muhteva özellikleri bakımından sınırları kesin olarak çizilmiş, belli kurallarçerçevesinde gelişen bir şiirdir ve bu özelliğini uzun yıllar boyunca devam ettirmiştir. Ancak 18. veözellikle de 19. yüzyılda şiirin önce muhteva sonra da şekil unsurlarında bazı değişimlerin meydanageldiği ve artık klasik sonrası bir döneme girildiği görülür. Mahallileşme akımının etkisi ile somutgerçekliğin şiire girmesi, kelime kadrosu ve mazmun anlayışındaki değişim ve şairlerin klasikkonuların dışına çıkarak farklı konulara yer vermeleri muhtevayı; divan tertibinin değişmesi, mesnevive kaside gibi nazım şekillerine rağbet azalırken bentli nazım şekillerine ve kıt‘alara rağbetin artması,vezin, kafiye ve redif gibi şekle ait unsurların kesin kurallarının zaman zaman ihlal edilmesi ise şekliilgilendiren önemli değişim unsurları olarak değerlendirilebilir. 19. yüzyıl şairlerinden Enderunluİbrâhim Râsih (ö.1838) de şiirlerinde bu değişimin izlerinin en çok görüldüğü şahsiyetlerden biridir.Aynı zamanda iyi bir mûsikişinâs olan şairin bilinen tek eseri elimizde dört nüshası bulunanDivan’ıdır. Bu nüshaların hiçbirinde klasik divan tertibi yoktur. Nüshaların tamamının gelenektenfarklı olarak bentli nazım şekilleriyle başladığı ve aynı nazım şekilleriyle yazılmış şiirlerin Divan’dafarklı yerlerde bulunduğu görülür. Gemicilik, okçuluk ve mûsiki terimlerini ihtiva eden şiirlerin farklınazım şekilleriyle yazılmış olsalar da art arda gelmeleri dikkate alındığında Enderunlu RâsihDivanı’nın tertibinde nazım şeklinin değil, konunun belirleyici olduğu söylenebilir. Eserde yer alanEbyât Der-Ta‘dâd-ı Makâmât başlıklı şiir, bir kanarya kuşu için yazılmış mersiye, gölge oyunu içinyazılmış perde gazeli, Mahallileşmenin etkisiyle bazı şiirlerde konuşma diline ait ifadelerin yeralması, redif olarak bazen yansıma kelimelerin kullanımı, yer yer klasik mazmun anlayışındanuzaklaşarak yeni mazmun ve hayallere yer verilmesi, Enderunlu Râsih Divanı’nı klasik Osmanlışiirinden farklı kılan unsurların başında gelir. Bu çalışmada bu ve benzeri unsurlar örnekleriylebirlikte ele alınıp değerlendirilecektir.
Anahtar Kelime:

The Reflections of Change in Post-Classical Period Ottoman Poem in Enderunlu Râsih’s Divan

Öz:
Classical Turkish poetry is a poetry whose boundaries are drawn precisely in terms of its form and content characteristics, developed in the frame of certain rules, and this characteristic has continued for many years. However, it is seen that some changes have occurred in the figure and content’s elements of the poetry, and the post-classical period has begun in the 18th and especially the 19th century. Penetration of concrete reality with the effect of localization, change of the used words and mentality of metaphor and to be deal with diffirent subjects apart from classical subjects can be considered as significant elements of change relevant to content. Change of divan arrangement, decreasing of popularity of some poem forms like masnavi and qasida and increasing of popularity of verse and some poem forms with stanza, violation of rules of elements like meter and rhyme can be considered as significant elements of change relevant to form. 19th century poet Enderunlu Ibrahim Râsih (d. 1838) is one of the figures who traces of this change are seen in their poems. The only known work of the poet who is a good musician at the same time is his Divan that there are it’s four copies in hand. None of these copies have a classical divan arrangement. It is seen that all of these copies begin with the poem forms with stanza unlike the tradition and the poems written in the same form of poetry are in different places in Divan. Considering that, although the poems containing the terms sea, archery and music are written with different verse forms, they are located in tandem it can be said that the content is decisive for arrangement of Enderunlu Râsih’s Divan, not verse form. The poem entitled Ebyât Der-Ta'dâd-ı Makâmât in the work, the elegy for a canary bird, the ghazel written for shadow play, the use of spoken language in some poems under the influence of the localization, the use of onomatopoeias sometimes as rhyme and the use of new metaphors and imaginations away from mentality of classical metaphors are elements which distinguish Enderunlu Râsih’s Divan from classical Ottoman poetry. In this study, these and similar elements will be discussed together with examples.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Âkif, Mir’ât-ı Şi‘r, Milli Kütüphane Yz A 626, vr. 33b-34b.
  • Ambros, Edith (1982). Candid penstrokes:The lyrics of Me’âlî, an Ottoman poet of the 16th century, Klaus Schwarz Verlag, Berlin.
  • Arslan, Mehmet (2003). Leylâ Hanım Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Arslan, Mehmet (2002). Şeref Hanım Divanı, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Bulut, Abdullah (2001). “Rasih’in Okçulukla İlgili Bir Manzumesi” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 17, Erzurum, 95-104.
  • Bulut, Abdullah (2003). “Râsih’in Gemi ve Gemicilikle İlgili Bir Tarih Manzumesi, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 21, Erzurum, 73-83.
  • Fatîn Dâvûd (1271). Hâtimetü’l-eş‘âr, İstanbul.
  • Hâfız Hızır İlyas Ağa (2011). Osmanlı Sarayında Gündelik Hayat:Letâif-i Vekâyi‘-i Enderûniyye, (Haz: Ali Şükrü Çoruk), Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Horata, Osman (2009). Has Bağçede Hazan Vakti, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî, C. II., Matbaa-i Âmire, İstanbul.
  • Özgül, M. Kayhan (2006). Dîvan Yolundan Pera’ya Selâmetle, Hece Yayınları, Ankara.
  • Tarlan, Ali Nihat (1997). Necati Beg Divanı, MEB Yayınları, İstanbul.
  • Tayyar-zâde Atâ (2010). Osmanlı Saray Tarihi: Târîh-i Enderûn, c. I-V, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • Yekbaş, Hakan (2014). “Fihrist-i Makâmât Ahmed Avni Konuk’a Mı Aittir?”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 31, İstanbul, 205-238.
APA TAŞTAN E (2018). Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. , 231 - 243.
Chicago TAŞTAN Erdoğan Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. (2018): 231 - 243.
MLA TAŞTAN Erdoğan Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. , 2018, ss.231 - 243.
AMA TAŞTAN E Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. . 2018; 231 - 243.
Vancouver TAŞTAN E Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. . 2018; 231 - 243.
IEEE TAŞTAN E "Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları." , ss.231 - 243, 2018.
ISNAD TAŞTAN, Erdoğan. "Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları". (2018), 231-243.
APA TAŞTAN E (2018). Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 0(12), 231 - 243.
Chicago TAŞTAN Erdoğan Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.12 (2018): 231 - 243.
MLA TAŞTAN Erdoğan Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.12, 2018, ss.231 - 243.
AMA TAŞTAN E Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(12): 231 - 243.
Vancouver TAŞTAN E Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(12): 231 - 243.
IEEE TAŞTAN E "Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları." RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.231 - 243, 2018.
ISNAD TAŞTAN, Erdoğan. "Enderunlu Râsih Divanı’nda Klasik Dönem Sonrası Osmanlı Şiirindeki Değişimin Yansımaları". RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 12 (2018), 231-243.