Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 27 Sayfa Aralığı: 41 - 60 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-03-2021

KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK

Öz:
Orta Anadolu’nun güneydoğusunda bulunan Kapadokya Bölgesi insanlık tarihiboyunca birçok farklı uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Jeologlar tarafından “VolkanikKapadokya” olarak adlandırılan bu bölge günümüzden 25 milyon yıl önce Hasan Dağ,Erciyes Dağ, Melendiz Dağ, Göllü Dağ, Nenezi Dağ ve Acıgöl çevresinde meydanagelen volkanik patlamalar sonucunda oluşan lav ve tüf birikintilerinin, zaman içerisinde gerçekleşen yoğun yağmurlarla sertleşmesi ve sonrasında meydana gelen sel verüzgârların neden olduğu aşındırmalar sonucunda günümüzdeki benzersiz görünümüneulaşmıştır.1950’ler öncesine kadar Kapadokya’nın da içinde bulunduğu Orta Anadolu Bölgesiiçin Tunç Çağlarından öncesine tarihlenebilecek herhangi bir buluntu yerinin varlığınaihtimal verilmemekteydi. Ancak İngiliz James Mellaart’ın bölgede gerçekleştirdiğiyüzey araştırmaları ve sonrasında kazı çalışmalarını başlattığı Konya Ovası içerisindebulunan Çatalhöyük yerleşimi, Orta Anadolu’da Neolitik Çağ’ın varlığı ile ilişkili bakışaçılarının değişmesine neden olmuştur. 1960’larda Ian Todd’un bölgede gerçekleştirdiğiyüzey araştırmaları özellikle Kapadokya Bölgesi içerisindeki tarih öncesi yerleşimlerinvarlığının ortaya konması açısından son derece önemli sonuçlar ortaya koymuştur.1980’lerin sonlarında Mamasın Barajı suları altında kalma tehlikesi sebebiyle kurtarmakazılarının başladığı Aksaray, Aşıklı Höyük ve ilerleyen yıllarda gerçekleşen Musularkazıları ile Niğde’de bulunan Tepecik Çiftlik, Kömürcü Kaletepe Obsidiyen İşliği veKöşk Höyük’te gerçekleştirilen çalışmalar Kapadokya Bölgesi’nin Neolitik Çağ’ı hakkındaki bilgilerimizin ana kaynaklarıdır.Aksaray ve Niğde illerinde yapılan araştırmalar ışığında tanımlanan KapadokyaNeolitiği içerisinde, Nevşehir’in rolünün anlaşılması noktasında eldeki veriler yüzeyaraştırmaları sonuçlarının ötesine geçmemektedir. Ian Todd ve Sevil Gülçur’un gerçekleştirdiği çalışmalar soncunda Acıgöl ve Ürgüp’te bazı obsidiyen kaynakları ve azsayıda tarihöncesi buluntu yeri tespit edilmiştir. 2011 yılında Ankara Hacı Bayram VeliÜniversitesi arkeoloji bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Okşan Başoğlu’nun ÜrgüpBölgesinde gerçekleştirdiği yüzey araştırmaları kapsamında Ürgüp ili, Sofular Köyüyakınlarında, Kızılırmak Nehri’nin bir kolu olan Kışlacık Deresi’nin kenarında bulunanSofular Höyük’ün yüzeyinde yoğun bir biçimde yontmataş ve sürtmetaş buluntular tespit edilmiştir. Miyosen dönemi fosil yatakları üzerinde bulunan Sofular Höyük’te kaçak kazı çukurlarının da varlığı sebebiyle alanda bir arkeolojik kazının gerçekleştirilmesinekarar verilmiştir. 2016 yılında Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi arkeoloji bölümüöğretim üyelerinden Prof. Dr. Okşan Başoğlu ve Nevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiArkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Dr. Öğr. Üyesi Fevzi Volkan Güngördü tarafından Sofular Höyük’te kazı çalışmaları başlatılmıştır. 2016-2018 yılları arasından gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda Sofular Höyük’te Çanak Çömleksiz NeolitikDönem’e tarihlendirilen farklı buluntular açığa çıkartılmıştır.Sofular Höyük, Nevşehir ili sınırları içerisinde, Kızılırmak Nehri kenarında kazısıgerçekleştirilen ilk Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem buluntu yeri olması sebebiyle,Melendiz Nehri kıyısında konumlanan yerleşimler ışığında tanımlanan KapadokyaBölgesi Çanak Çömleksiz Neolitik Dönemi için yeni bir değerlendirme noktası olaraköne çıkmaktadır.
Anahtar Kelime:

A Pre-Pottery Neolithic Site on the Edge of the Kızılırmak River: Sofular Höyük

Öz:
The region Cappadocia is located in southeastern Central Anatolia and has a significant place in history. This region which is called as “Volcanic Cappadocia” by geologists occurred by the volcanic activities that began 25 million years ago. After the volcanic eruptions of Hasan, Erciyes, Melendiz, Göllü and Nenezi mountains, the accumulation of the volcanic ashes and lava was hardened by rains and eroded by winds and floods; thereafter today’s unique geography was formed. Before 1950’s some scholars believed that Central Anatolia was not inhabited before the Bronze Ages. After James Mellaart’s surveys and his excavations at Çatalhöyük in the Konya plain, the attitude about the prehistory of Central Anatolia changed. In the 1960’s Ian Todd’s comprehensive surveys in this region revealed significant results about the existence of some prehistoric sites in Cappadocia. In the 1980’s Aşıklı Höyük excavations started due to the Mamasın Dam Project and in the following years Musular excavations in Aksaray, Tepecik Çiftlik, Kömürcü Kaletepe Obsidian Workshop and Köşk Höyük excavations in Niğde presented crucial information about the Cappadocian Neolithic. The role of Nevşehir in the Cappadocian Neolithic has been known from the survey projects. During Todd’s and Gülçur’s surveys on the areas of Acıgöl and Ürgüp some obsidian resources and a few prehistoric sites were revealed. Sofular Höyük which is located in the province of Ürgüp, 3 km northeast of the village Sofular was discovered by Prof. Dr. Okşan Başoğlu during her survey project in 2011. The existence of the chipped stone and ground stone materials on the mound indicate the presence of an archaeological fill. Moreover, the existence of some illicit dig pits requires an immediate excavation in order to prevent the destruction on the mound. Archaeological excavations at Sofular Höyük started in 2016 by Prof. Dr. Okşan Başoğlu (Ankara Hacı Bayram Veli University, Archaeology Department) and Asst. Prof. Dr. Fevzi Volkan Güngördü (Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Archaeology Department). Excavations between 2016-2018 seasons at Sofular Höyük point out the existence of the Pre-Pottery Neolithic period on the mound by means of the miscellaneous findings. Sofular Höyük is the first excavated Pre-Pottery Neolithic site on the edge of the Kızılırmak River in Cappadocia. The Cappadocian Pre-Pottery Neolithic Period is defined based on the excavations which are lead on the edge of the Melendiz River. Therefore, due to its unique location Sofular Höyük can be seen as a new evaluation point for the Cappadocian Pre-Pottery Neolithic.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Baird 2012 Baird, D., “The Late Epipaleolithic, Neolithic and Chalcolithic of the Anatolian Plateau, 13,000-4,000 BC”, A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East (ed. D. T. Potts), Vol. I. UK, 431-465.
  • Baird v.d. 2013 Baird, D. – E. Asouti – L. Astruc – A. Baysal – E. Baysal – D. Carruthers – A. Fairbairn – C. Kabukcu – E. Jenkins – K. Lorents – C. Middleton – J. Pearson – A. Pirie, “Juniper smoke, skulls and wolves’ tails. The Epipaleolithic of the Anatolian Plateau in its South-west Asian Context; insights from Pınarbaşı”, Levant 45 vol. 2, 175-209.
  • Baird v.d. 2018 Baird, D. – A. Fairbairn – E. L. Jenkins – C. Middleton – J. Pearson – E. Asouti – Y. Edwards – C. Kabukcu – G. Mustafaoğlu – N. Russell – O. Bar-Yosef – G. Jacobsen – X. Wu, “Agricultural origins on the Anatolian plateau”, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS) 115(14), 3077-3086.
  • Balcı – Çakan 2017 Balcı, S. – Y. G. Çakan, “Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları 2015”, KST 34/2, 1-24.
  • Balcı v.d. 2018 Balcı, S. – Y. G. Çakan – B. Falay, “Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları 2016”, KST 35/2, 427-446.
  • Balkan-Atlı – Binder 2012 Balkan-Atlı, N. – D. Binder, “Neolithic Obsidian Workshop at Kömürcü-Kaletepe (Central Anatolia)”, The Neolithic in Turkey (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kunihold), Cilt 3, İstanbul, 71-88.
  • Baysal 2017 Baysal, E., “Personel Ornaments in Neolithic Turkey, the Current State of Research and Interpretation”, Journal of Archaeology and Art 155, 1-22.
  • Bıçakçı 2001 Bıçakçı, E., “Tepecik Çiftlik höyüğü (Niğde) Kazısı Işığında Orta Anadolu Tarihöncesi Kültürleri ile İlgili Yeni Bir Değerlendirme”, TÜBA-AR 4, 25-41.
  • Bıçakçı v.d. 2012 Bıçakçı, E. – M. Godon – Y. G. Çakan, “Tepecik-Çiftlik”, The Neolithic in Turkey (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kunihold), Cilt 3, İstanbul, 89-134.
  • D’Alfonso – Mora 2010 D’Alfonso, L. – C. Mora, “Archaeological Survey in Northern Tyanitis”, ICAANE 6 Proceedings of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East, Volume 2 Excavations, Surveys and Restorations: Reports on Recent Field Archaeology in the Near East. Weisbaden, 123-132.
  • Düring 2006 Düring, B., Constructing Communities, Clustered Neighbourhood Settlements of the Central Anatolian Neolithic Ca. 8500-5500 Cal., Nederlands Instituut Voor Het Nabıje Oosten, Leiden.
  • Gülçur 2000 Gülçur, S., “Aksaray, Nevşehir, Niğde İlleri 1998 Yüzey Araştırması”, KST 17, 149-162.
  • Güldoğan 2011 Güldoğan, E., “Aşıklı Höyük Sürtmetaş Buluntu Topluluğu”, TÜBAAR 14, 41-58.
  • Kuzucuoğlu 2002 Kuzucuoğlu, C. “The environmental frame in Central Anatolia from the 9th to 6th millenia cal BC. An introduction to the study of relations between environmental conditions and the development of human societies”, The Neolithic of Central Anatolia. Internal Developments and External Relations During the 9th – 6th Millennia Cal BC (ed. F. Gerard – L. Thissen), İstanbul, 33-58.
  • Özbaşaran 2011 Özbaşaran, M., “The Neolithic on the Plateau”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10.000-323 B.C.E. (S. R. Steadman – G. McMahon), New York, 99-124.
  • Özbaşaran 2012 Özbaşaran, M., “Aşıklı”, The Neolithic in Turkey (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kunihold), Cilt 3, İstanbul, 135-158.
  • Özbaşaran – Duru 2018 Özbaşaran, M. – G. Duru, “Aşıklı Höyük’te İlk Yerleşim, En Eski Topluluk ve Yaşam”, KST 39/2. 477-487.
  • Özbaşaran v.d. 2012 Özbaşaran, M. – G. Duru – N. Kayacan – B. Erdoğdu – H. Buitenhuis, “Musular: The 8th Millennium cal. BC Satellite Site of Aşıklı”, The Neolithic in Turkey (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kunihold), Cilt 3, İstanbul, 135-158.
  • Özdoğan 2002 Özdoğan, M., “Defining the Neolithic of Central Anatolia”, The Neolithic of Central Anatolia. Internal Developments and External Relations During the 9th – 6th Millennia Cal BC (F. Gerard – L. Thissen), İstanbul, 253-261.
  • Özdoğan 2008 Özdoğan, M., “An Alternative Approach in Tracing Changes in Demographic Composition. The Westward Expansion of the Neolithic Way of Life”, The Neolithic Demographic Transition and Its Consequences (ed. J. P. Bocquet-Appel – O. Bar-Yosef), 139-178.
  • Öztan 2012 Öztan, A., “Köşk Höyük A Neolithic Settlement in Niğde-Bor Plateau”, The Neolithic in Turkey (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kunihold), Cilt 3, İstanbul, 31-70.
  • Todd 1980 Todd, I., The Prehistory of Central Anatolia I The Neolithic Period, Paul Aström Förlag, Göteborg.
  • Toprak 1998 Toprak, V. “Vent distribution and its relation to regional tectonics, Cappadocian Volcanics, Turkey”, Journal of Volcanology and Geothermal Research 85, 55-67.
  • Yelözer 2016 Yelözer, S., Aşıklı Höyük Boncukları: Tipoloji, Tanım ve Sosyal Açıdan Değerlendirme (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı, Tarihöncesi Arkeolojisi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul.
  • Yıldırım-Balcı 2011 Yıldırım-Balcı, S., “Aşıklı Höyük Obsidiyen Teknolojisi”, TÜBA-AR 14, 19-39.
APA GÜNGORDÜ F, Başoğlu O (2019). KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. , 41 - 60.
Chicago GÜNGORDÜ FEVZI VOLKAN,Başoğlu Okşan KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. (2019): 41 - 60.
MLA GÜNGORDÜ FEVZI VOLKAN,Başoğlu Okşan KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. , 2019, ss.41 - 60.
AMA GÜNGORDÜ F,Başoğlu O KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. . 2019; 41 - 60.
Vancouver GÜNGORDÜ F,Başoğlu O KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. . 2019; 41 - 60.
IEEE GÜNGORDÜ F,Başoğlu O "KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK." , ss.41 - 60, 2019.
ISNAD GÜNGORDÜ, FEVZI VOLKAN - Başoğlu, Okşan. "KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK". (2019), 41-60.
APA GÜNGORDÜ F, Başoğlu O (2019). KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. OLBA, 0(27), 41 - 60.
Chicago GÜNGORDÜ FEVZI VOLKAN,Başoğlu Okşan KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. OLBA 0, no.27 (2019): 41 - 60.
MLA GÜNGORDÜ FEVZI VOLKAN,Başoğlu Okşan KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. OLBA, vol.0, no.27, 2019, ss.41 - 60.
AMA GÜNGORDÜ F,Başoğlu O KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. OLBA. 2019; 0(27): 41 - 60.
Vancouver GÜNGORDÜ F,Başoğlu O KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK. OLBA. 2019; 0(27): 41 - 60.
IEEE GÜNGORDÜ F,Başoğlu O "KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK." OLBA, 0, ss.41 - 60, 2019.
ISNAD GÜNGORDÜ, FEVZI VOLKAN - Başoğlu, Okşan. "KIZILIRMAK NEHRİ KENARINDA BİR ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK DÖNEM YERLEŞİMİ: SOFULAR HÖYÜK". OLBA 27 (2019), 41-60.