Yıl: 2020 Cilt: 13 Sayı: 32 Sayfa Aralığı: 1361 - 1375 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.808408 İndeks Tarihi: 30-03-2021

ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI

Öz:
Bu makalede Şamanlık olgusu bir arketip olarak ele alınmış ve bu olgunun özellikleozanlık ve aşıklık gibi olgulara kaynaklık ettiği tespit edilmiştir. Şamanlığın Türk kültürtarihine daha çok kültürel olgu niteliğinde yansıdığı belirlenmiş ve Türk topluluklarınınşamana veya şamanlara inanmaları gibi önemli hususlar da incelenmiştir. Şamanların dini vedünyevi rehber olduklarına dair meseleler tahlil süzgecinden geçirilmiş, onlarıngerçekleştirdiği ayin ve merasimlerin etkisi üzerinde durulmuş ve ilerici özelliklere sahipolup eski bilgilerin yeniden ortaya çıkmasındaki rolleri de değerlendirilmiştir.Ozan ve âşık paradigmalarının tek kaynaktan -arketipten- beslendiğine vurgu yapılmış ve buparadigmaların bünyesinde bulunan tipolojik benzerliklerin arketipsel katmandanesinlenerek oluştuğu kanısına varılmıştır. Şamanlık olgusunun doğrudan ozanlık geleneğineetki edip âşık sanatına dönüşmesinin tarihsel bir zorunluluk olduğuna değinilmiş, âşıklıkaşamasına özgü olan etkenler tanımlanmış ve seyahat olgusunun da hem şaman dünyagörüşünde hem de âşık yaratıcılığında etkili olduğuna dair yorumlar aktarılmıştır. Âşıklıkolgusunun bazı geleneksel özellikleri içine aldığı kaydedilmiş ve söz konusu olguyla ilgilibulunan kaynakların pek çoğunun temelinde ilkel ve bağdaştırıcı düşüncenin bulunduğu daöne sürülmüştür. Ozanlık geleneğinden âşıklık geleneğine geçiş aşamasında kültürelkatmanların yer değiştirdiği gözlemlenirken Türk uluslarındaki âşıklık olgusunun çeşitliadlar altında ortaya çıktığı ve yer değiştirme olayının daha çok İslamiyet ile ilgili olduğukanıtlanmıştır. Bu bağlamda âşıklık olgusunun ortaya çıkmasında sosyal refah aşamasının daetkili olduğuna dair bilgiler verilmiştir.
Anahtar Kelime:

THE SHAMANISM PHENOMENON AND THE GENETIC COMMONALITY OF THE POET-MINSTREL PARADIGMS

Öz:
This paper discusses the concept of shamanism as an archetype and as coming from the phenomena of poetship and minstrelsy. There is an examination of shamanism as it has been reflected in Turkish cultural history, and the Turkic communities’ belief in shaman or shamans. This study analyzes the issues regarding shamans as religious and worldly guides, addresses the effect of their rituals and ceremonies, and investigates their progressive characteristics and roles in the re-emergence of old-world knowledge. The study emphasizes that the paradigms of poet and minstrel were nourished from a single source and it was concluded that the typological similarities within these paradigms were inspired by an archetypal layer. The study argues that it was a historical necessity to recognize that the phenomenon of shamanism directly affected poetship tradition and hence created the art of minstrelsy, and defines the specific factors which lead to the phase of minstrelsy. Additionally, arguments are made that the concept of travel played a role in both the shamanic world view and the creativity of the minstrel. It is noted that the phenomenon of minstrelsy included some traditional features, and that most of the sources related to the phenomenon in question are based on both a primitive and reconciling idea. While it was observed that the cultural layers shifted during the transition from the tradition of poetship to the tradition of minstrelsy, the study proved that the phenomenon of minstrelsy in Turkic nations appeared under various names and that this transition was connected with Islam. In this context, social welfare stage was also effective in the emergence of the phenomenon of minstrelsy
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aça, M. (2002). Şamanlığa geçişteki ölüp dirilme ritüelinden Türk destanlarındaki ölüp dirilmeye. Milli Folklor, S. 54, 75-85.
  • Alizade, R. (2020). Türk dünyası destanlarında yapı, motif ve karakterler. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
  • Arvas, A. (2009). Aşıklar ve Türk doğaçlama sanatının tarihi-tipolojik menşei. Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, 41-53.
  • Bartold, V. V. (1973). Soçineniya. Tom VIII, Moskova: Nauka.
  • Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. (Çev.: Eren Ercan), Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
  • Boratav, P. N. (2009). Köroğlu destanı. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
  • Ceferli, M. (2010). Azerbaycan destanlarının struktur poetikası. Bakü: Nurlan.
  • Demir, N. (2016). Türklerin en eski destanı Ulu Han Ata Bitiği. İstanbul: Ötüken.
  • Dizdaroğlu, H. (1969). Halk şiirinde türler. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Eliade, M. (1999). Şamanizm. (Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
  • Gasımlı, M. (2014). Aşık Valeh’in sanat dünyası. Folklor ve Etnografiya, Uluslararası İlmi Jurnal, S. 01-02 (38), 9-15.
  • Hekimov, M. (1999). Azerbaycan halk destanları, efsane-esatir ve nağıl deyimleri. Bakü: Maarif.
  • İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • İsmayılov, H. (2002). Aşık yaratıcılığı: Menşei ve inkişaf merheleleri. Bakü: Elm.
  • Jirmunskiy, V. M. (1974). Tyurkskiy geroiçeskiy epos. Leningrad: Nauka.
  • Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken.
  • Koroğlu. (1999). (Hzl.: Veli Huluflu), Bakü: Elm.
  • Köprülü, M. F. (2012). Edebiyat araştırmaları 1. Ankara: Akçağ.
  • Malov, S. E. (1912). Ostatki şamanstva u jeltıh Uygurov. Jivaya Starina, Tom XXI, SPb., Vıp. 1, 61-74.
  • Oğuz, Ö. (1995). Azerbaycan ve Türkiye sahasında âşık edebiyatının XVI. yüzyılına dair. İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Oh, E. - Jo’raev, M. (2013). Tarihi genetik ortaklık ve senkretik (bağdaştırmacı) sanat yaklaşımları bağlamında şaman ve epik küyci (ozan). (Çev.: Bayram Durbilmez), Folklor/Edebiyat, 19 (76), 63-76.
  • Ögel, B. (1978a). Türk kültür tarihine giriş I. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • Ögel, B. (1978b). Türk kültür tarihine giriş II. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
  • Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Pirsultanlı, S. P. (2011). Tikmedaşlı Heste Kasım’ın edebi irsinin tedkiki. Bakü: Azerneşir.
  • Radloff, W. (1956). Sibirya’dan II. (Çev.: Ahmet Temir), İstanbul: Maarif Basımevi.
  • Seyidov, M. (1954). Varsak sözü hakkında. Edebiyat ve Dil enstitüsü eserleri, C. VII, Bakü, 175-185.
  • Seyidov, M. (1994). Kam-Şaman ve onun kaynaklarına umumi bakış. Bakü: Gençlik.
  • Tanyu, H. (1978). Türklerin dini tarihçesi. İstanbul: Özdemir.
  • Tehmasib, M. H. (1964). Azerbaycan halk destanları (orta yüzyıllar). Bakü: Elm.
  • Verbitski, V. İ. (1893). Altayskie inorodtsı: sbornik etnografiçeskih stati issledovaniy Altayskogo missionera, protoiereya V. İ. Verbiskogo. Moskova: Nauka.
  • Yıldırım, D. (1999). Dede Korkut’tan Ozan Barış’a dönüşüm. Türk Dili, S. 570, 505- 530.
APA Alizade R (2020). ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. , 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
Chicago Alizade Rövşen ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. (2020): 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
MLA Alizade Rövşen ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. , 2020, ss.1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
AMA Alizade R ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. . 2020; 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
Vancouver Alizade R ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. . 2020; 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
IEEE Alizade R "ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI." , ss.1361 - 1375, 2020. 10.12981/mahder.808408
ISNAD Alizade, Rövşen. "ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI". (2020), 1361-1375. https://doi.org/10.12981/mahder.808408
APA Alizade R (2020). ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(32), 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
Chicago Alizade Rövşen ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 13, no.32 (2020): 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
MLA Alizade Rövşen ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.13, no.32, 2020, ss.1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
AMA Alizade R ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2020; 13(32): 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
Vancouver Alizade R ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2020; 13(32): 1361 - 1375. 10.12981/mahder.808408
IEEE Alizade R "ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13, ss.1361 - 1375, 2020. 10.12981/mahder.808408
ISNAD Alizade, Rövşen. "ŞAMANLIK OLGUSU VE OZAN-ÂŞIK PARADİGMALARININ GENETİK ORTAKLIĞI". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 13/32 (2020), 1361-1375. https://doi.org/10.12981/mahder.808408