Yıl: 2019 Cilt: 41 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 453 - 472 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.14780/muiibd.665740 İndeks Tarihi: 20-04-2021

SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR

Öz:
Osmanlı İmparatorluğu 18. yüzyılda başlayan, 19. yüzyılda iyice ivme kazanan Sanayi Devrimi’ninülkeleri ve ekonomileri dönüştürmesi karşısında çaresizce bekleyip maruz kalmak yerine günümüzde“çağını yakalamak” şeklinde sıkça kullanan bir hamleye girişti. Kuşkusuz bu hamle, gerek küreselleşmedalgasının ilk evresini yaşayan Batı toplumunu etkisine alan ekonomik kriz ve diğer dış gelişmelerden,gerekse Osmanlıların siyasî ve ekonomik sorunlardan etkilenmişti. Ancak Osmanlı hükümetleri, tümbu olumsuzluklara ilaveten kapitülasyonlar da mücadele etmesine rağmen yerli üretimi geliştirmekve Avrupa menşeli mallarla rekabet etmek için 1880’lerde, yani Sultan II. Abdülhamid dönemindeyeni bir yöntem geliştirildi. Daha doğrusu mevcut bir yöntem, olgunlaştırılarak uygulamaya sokuldu:İmtiyazlar.İmtiyazlar, yerli girişimciye birçok avantaj sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Türkiye’de modernanlamda ilk özel sektör kitlesinin oluşmasına da katkı sağladı. Yerli sanayinin oluşturulması gayreti,yine ilk kez, Türkiye’nin kurucu Odası olarak kabul edilebilecek Dersaâdet (İstanbul) Ticaret Odasıgazetesi taranarak adım adım takip edilip haberleştirildi. Bu makalede, bu haberlerden yola çıkılarak,1885-1887 yıllarını kapsayan 3 yılda verilen imtiyazlar irdelendi. Böylece resmî ve propagandist biryaklaşımdan nispeten uzak, Türk özel sektörünün bakış açısını da içeren bir imtiyaz incelemesi ortaya çıktı.
Anahtar Kelime:

PRIVILEGES AS DOMESTIC PRODUCTION INCENTIVE POLICY DURING SULTAN ABDÜLHAMİD II PERIOD

Öz:
The industrial revolution which began in the 18th century, and was fully felt in the 19th century, drastically transformed countries and economies. Instead of waiting in despair and accepting exposure to its dramatic effects, the Ottoman Empire, in order to catch up with the times, made a very smart move. Undoubtedly, this move was influenced by the economic crisis and other external developments, which influenced Western societies that experienced the first phase of the wave of globalization, and the political and economic problems of the Ottoman Empire. The Ottoman governments, which in addition to all these negativites struggled also with capitulations, developed a new method in the 1880’s during the Sultan Abdulhamid II period in order to improve domestic production and to compete with European goods. More precisely, an already existing method was further developed and implemented successfully: Privileges. Privileges, not only provided many advantages to local entrepreneurs, they also contributed at the same time to the formation of the first private sector audience in the modern sense in Turkey. Creation efforts of the domestic industry were followed step by step and reported for the very first time by scanning the newspapers of the Dersaâdet (Istanbul) Chamber of Commerce. Based on these news, the privileges covering the years 1885-1887 were examined in detail in this article. In this way, a concession study was developed which included the perspective of the Turkish private sector, which is relatively far from an official and propagandist approach.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AHMET MİTHAT. (1296), Ekonomi Politik, Kırk Anbar Matbaası, İstanbul.
  • BÜLBÜL, Yaşar. (2010). Rahmi Deniz Özbay, “Sanayi Devrimi’nin Tartışmalı Bir Kurumu Olarak Patent ve Osmanlı’da İhtira Beratı”, Marmara Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt XXVIII, Sayı 1, ss.37-55.
  • CEVDET PAŞA. (1991), Tezâkir 40 Tetimme, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • ERGİN, Osman Nuri. (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.II, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul.
  • GİZ, Adnan. (1985), “Islah-ı Sanayi Komisyonu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.V, İletisim Yayınları, Ankara, ss. 1360-1362.
  • GÜLSOY, Ufuk. (2009). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu: Dersaâdet Ticaret Odası 1882-1923, İTO Yayınları, İstanbul.
  • GÜRAN, Tevfik. (1992). “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara, ss.235-257.
  • GÜRSOY, Bedri. (1984). “100. Yılında Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, ss. 17-59.
  • DAMLIBAĞ, Fatih. (2014). “Buz Sanayii Örneğinde Osmanlı İmtiyaz Sistemi”, İÜ iktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 64, Sayı 2, ss. 45-87.
  • DAMLIBAĞ, Fatih. (2012) “Osmanlı Devleti’nde Sanayi Finansman Metodu Olarak Fabrika İmtiyaz Sistemi”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 62, Sayı 2, s. 207, ss. 197-222.
  • İNALCIK, Halil. (2000) “İmtiyâzât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, ss. 245-252.
  • KALA, Ahmet. (1993). “Osmanlı Devletinde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 83, İstanbul, ss. 107-132.
  • KALLEK, Cengiz. (2000) “İmtiyâzât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, ss. 242-245.
  • KAYMAK, Muammer. “1873-1896 Krizi: Mit mi Gerçeklik mi?”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 65, Sayı 2, ss. 165-194.
  • KÜÇÜK, Cevdet. (1988). “Abdülhamid II”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. I, İstanbul, ss. 216-224.
  • KÜÇÜK, Cevdet ve Tevfik Ertüzün. (1994). “Düyûn-ı Umûmiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. I0, İstanbul, ss. 58-62.
  • MEMİŞ, Şefik. (2015). 19. Yüzyılda Bir Sanayileşme Stratejisi Olarak Uluslararası Fuarlar: Osmanlı Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • ÖNSOY, Rifat. (1984), “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası 1839-1876”, H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.II, Sayı 2, ss. 5-12.
  • ÖNSOY, Rifat. (1988), Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
  • ÖNSOY, Rifat. (1999). Mali Tutsaklığa Giden Yol Osmanlı Borçları 1854-1914, Turhan Kitabevi, İstanbul.
  • ÖKÇÜN, Gündüz. (1975), “Teşvik-i Sanayi Kanun-ı Muvakkatı, 1913”, A.Ü. SBF Dergisi, C. 30, Ankara.
  • PAMUK, Şevket. (2009), Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • ŞENER, Sefer. (2007). “Osmanlı Sanayileşme Süreci ve Bu Süreçte Özel Girişimin Rolü”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, Sayı 3, ss. 56-89.
  • Dersaâdet Ticaret Odası Gazetesi (DTOG), Sayı 16, 22 Temmuz 1301 (3 Ağustos 1885).
  • DTOG, Sayı 9, 17 Şubat 1301 (1 Mart 1886).
  • DTOG, Sayı 21, 12 Mayıs 1302 (24 Mayıs 1886).
  • DTOG, Sayı 25, 9 Haziran 1302 (21 Haziran 1886).
  • DTOG, Sayı 27, 23 Haziran 1302 (5 Temmuz 1886).
  • DTOG, Sayı 136, 25 Temmuz 1303 (6 Ağustos 1887).
  • DTOG, Sayı 19, 2 Eylül 1301 (14 Eylül 1885).
  • DTOG, Sayı 31, 22 Eylül 1302 (4 Ekim 1886).
APA MEMİŞ Ş (2019). SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. , 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
Chicago MEMİŞ ŞEFİK SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. (2019): 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
MLA MEMİŞ ŞEFİK SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. , 2019, ss.453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
AMA MEMİŞ Ş SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. . 2019; 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
Vancouver MEMİŞ Ş SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. . 2019; 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
IEEE MEMİŞ Ş "SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR." , ss.453 - 472, 2019. 10.14780/muiibd.665740
ISNAD MEMİŞ, ŞEFİK. "SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR". (2019), 453-472. https://doi.org/10.14780/muiibd.665740
APA MEMİŞ Ş (2019). SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 41(2), 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
Chicago MEMİŞ ŞEFİK SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 41, no.2 (2019): 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
MLA MEMİŞ ŞEFİK SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, vol.41, no.2, 2019, ss.453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
AMA MEMİŞ Ş SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2019; 41(2): 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
Vancouver MEMİŞ Ş SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2019; 41(2): 453 - 472. 10.14780/muiibd.665740
IEEE MEMİŞ Ş "SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR." Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 41, ss.453 - 472, 2019. 10.14780/muiibd.665740
ISNAD MEMİŞ, ŞEFİK. "SULTAN II. ABDÜLHAMID DÖNEMINDE YERLI ÜRETIMI TEŞVIK POLITIKASI OLARAK İMTIYAZLAR". Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 41/2 (2019), 453-472. https://doi.org/10.14780/muiibd.665740