TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ

Erhan TAŞBAŞ (National Chengchi University, Department of Turkish Language and Culture, Taiwan)
Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi
25 3
Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 32 Sayfa Aralığı: 7 - 22 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 04-05-2021

TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ

Öz:
Ortak aile bağlarına sahip bireyleri tanımlamada ve onlara hitap etmedeevrensel bir olgu olan akrabalık kategorisi, toplumlara ve kültürlere özgüantropolojik farklılıkların da işaretlendiği terminolojik bir sistemdir. Çalışmadaele alınan “kuzen” kavramı ve bu kavramın akrabalık terminolojisindeadlandırılışı, bireyin kendi kuşağından akrabalarının ve alt kuşaktan aile üyelerininTürk akrabalık sistemindeki konumuyla doğrudan ilişkilidir. Geleneksel Türkakrabalık sisteminde anne ve baba tarafından kuzenler esasen ayrı ayrıişaretlenmektedir. Bununla birlikte babasoylu aile yapısı nedeniyle babatarafından kuzenler, yaşlarına ve cinsiyetlerine göre kardeşler, yeğenler vetorunlarla leksik olarak eşitlenebilmektedir. Bu genel eğilim, bazı Türk dillerindeçeşitli nedenlerle değişikliğe uğramıştır. Bu çalışmada geleneksel Türk akrabalıksisteminin (GTAS) “kuzen” kavramı özelinde sergilediği görüntüdeğerlendirilmiş, kavramın Türk dillerindeki terimleşme süreci karşılaştırmalıolarak ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

The ‘Cousin’ Terminology in the Turkic Languages

Öz:
The category of kinship, a universal phenomenon in identifying andaddressing individuals with common family ties, is a terminological system inwhich anthropological differences specific to societies and cultures are alsomarked. The lexicalization of the concept of ‘cousin’, studied in this work, isdirectly related to the position of the relatives vis-à-vis one’s generation anddescending generations in the Turkic system of kinship. The conventional Turkic system of kinship originally uses distinct terms for cousins from the paternal and maternal lines. Nevertheless, paternal cousins may be equated with siblings, nephews/nieces and grandchildren according to gender and age due to the patrilinearity. In some Turkic languages, this general tendency has changed due to various factors. The purpose of this study is to examine the conventional Turkic system of kinship based on the concept of ‘cousin’ and to comparatively examine its lexicalization process in the Turkic languages.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmerov, K. Z. (Ed.). (1958). Başkirsko-russkiy Slovar’. Moskva: Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
  • Akmataliyev, A. (Ed.). (2015a). Kırgız Tilinin Sözdügü I. Bişkek: Avrasiya Press.
  • Akmataliyev, A. (Ed.). (2015b). Kırgız Tilinin Sözdügü I. Bişkek: Avrasiya Press. Atayeva, G. (2014, Ağustos 1). Qayda Yangylyš Bolghanman?. Yoldaš içinde (s.22).
  • A’zam, E. (2007). Ertak bilan Xayrlashuv. Qissalar ve Hikoyalar. Toshkent: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi.
  • Bacon, E. E. (1958). A Study of Social Structure in Eurasia. New York: Wenner-Gren Foundation for Anthropological Research.
  • Bammatov, Z. Z. (1969). Kumıksko-russkiy Slovar’. Moskva: İzdatel’stvo Sovyetskogo Entsiklopediya.
  • Baskakov, N. A. (1963). Nogaysko-russkiy Slovar'. Moskva: Gosudarstvennoye İzdatel’stvo İnostrannıh i Natsional’nıh Slovarey.
  • Baştuğ, S. (1993). Kök Türük Kinship Terminology: An Omaha Model. Central Asiatic Journal, 37(1-2), 1-19.
  • Budagov, L. (1869). Sravnitel’nıy Slovar’ Turyetsko-Tatarskih Nareçiy I. Sankt-Peterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
  • Butanayev, V. Ya. (2011). Russko-hakasskiy Slovar' (okolo 15 tıs. slov). Astana: Poligrafiya.
  • Butanayev, V. Ya. ve Butanayeva, I. I. (1996). Hooray Çonnıŋ Törelleri. Abıgan: Upp «Khakasiya».
  • Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
  • Dırenkova, N. (1926). Rod, Klassifikatsionnaya Sistema Rodstva i Braçnıye Formı u Altaytsev i Teleut. V. G. Bogoraz & L. Y. Şternberg (Ed.), Materialı po Svad’be i Semeyno-rodovomu Stroyu Narodov SSSR içinde (ss. 247-259).
  • Dum-Tragut, J. (2009). Armenian. Modern Eastern Armenian. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
  • Dziebel, G. V. (2007). The Genius of Kinship: The Phenomenon of Human Kinship and the Global Diversity of Kinship Terminologies. Youngstown and New York: Cambria Press.
  • Erdem, M. (2000). Türkmen Türkçesinde Akrabalık Terimleri Üzerine. KÖK Araştırmalar Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2(1), 187-202.
  • Frank, A. J. ve Touch-Werner, J. (1999). Turkmen-English Dictionary. Kensington, Md.: Dunwoody Press.
  • Funk, D. A. ve Tomilov, N. A. (2006). Tyurkskiye Narodı Sibiri. Moskva: Nauka.
  • Ganiyeva, F. A. (Ed.). (1997). Russko-tatarskiy Slovar'. Moskva: İnsan.
  • Gülensoy, T. (1974). Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 21-22(1973-1974), 283-318.
  • Güntekin, R. N. (1957). Çalıkuşu. İstanbul: Nurgök Matbaası.
  • Hamzayev, M. Y. (Ed.). (1962). Slovar’ Turkmenskogo Yazıka. Aşhabat: Izdatel’stvo Akademii Nauk Turkmenskoy SSR.İonov, V. M. (1914). Obzor Literaturı po Verovaniam Yakutov. Jivaya Starina, 3-4, 317-372.
  • İshakov, F. G. ve Palʹmbah, A. A. (1961). Grammatika Tuvinskogo Yazıka. Fonetika i Morfologiya. Moskva: İzdatel’stvo Vostoçnoy Literaturı.
  • Kara-ool, L. S. (2001). O Nekotoryh Osobennostyah Funktsionirovaniya Terminov Rodstva u Tuvintsev-erzintsev. Algebra Rodstva, 7, 248-254.
  • Kara-ool, L. S. (2015). Nekotorıye Osobennosti Sistemı Terminov Rodstva i Svoystva Tuvinskogo Yazıka. A. S. Şaalı, (Ed.), Rodovoye Soobşçestvo Kak Garant Zaşçitı Detstva: İstoriya, Sovremennoye Sostoyaniye i Perspektivı içinde (ss. 35-41). Kızıl: IPO «Bilig» İnstituta Razvitiya Natsionalʹnoy Şkolı.
  • Kerim, M. (1981). Oḏon-oḏaḳ Bala Saḳ. Öfö: Başkortostan Kitap Neşrietě. Kon, F. Ya. (1936). Za pyatʹdesyat Let (C. 3-4). Moskva: Sovyetskiy Pisatelʹ. Krader, L. (1963). Social Organization of the Mongol-Turkic Pastoral Nomads. The Hague: Mouton.
  • Kudajı, K. E. (1993). Irak Bulut. Çogaaldar Çıındızı. I Tom: Toojular, Çeçen Çugaa içinde (ss. 150-393). Kızıl: TNÜÇ.
  • Kuzeyev, R. G. (2015). Sobraniye Nauçnıh Trudov: Tom 1. Ufa: Kitap.
  • Léi, X. (1992). Xībù Yùgù Hàn Cídiǎn. Chéngdu: Sìchuān Mínzú.
  • Lessing, F. D. (Ed.). (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
  • Li, Y. S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg.Mahmutova, L. T. (Ed.). (1969). Tatar Tělěněŋ Dialěktologik Süzlěgě. Kazan: Tatarstan Kitap Našriyaty.
  • Ma'rufov, Z. M. (Ed.). (1981). O'zbek Tilining İzohli Lug'ati (C. I, A-P). Moskva: Rus Tili Naşriyoti.
  • Morgan, L. H. (1871). Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family. Washington: The Smithsonian Institution.
  • Murdock, G. P. (1949). Social Structure. New York: The Macmillan Company.
  • Nanda, S. ve Warms, R. L. (2007). Cultural Anthropology. Belmont: Thomson Wadsworth.
  • Nominhanov, Ts. D. (1975). Materialı k İzuçeniyu İstorii Kalmıtskogo Yazıka. Moskva: Nauka.
  • Nugteren, H. ve Roos, M. (1996). Common Vocabulary of the Western and Eastern Yugur Languages. The Turkic and Mongolic Loanwords. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 49(1/2), 25-91.
  • Pamuk, O. (2008). Masumiyet Müzesi. İstanbul: İletişim.
  • Parlatır, İ., Gözaydın, N., Zülfikâr, H., Aksu, B. T., Türkmen, S. ve Yılmaz, Y. (1998). Türkçe Sözlük I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • Pokrovskaya, L. A. (1961). Terminı Rodstva v Tyurkskih Yazıkah. Y. İ. Ubryatova, (Ed.), İstoriçeskoye Razvitiye Leksiki Tyurkskih Yazıkov içinde (ss. 11-81). Moskva: Nauka.
  • Popov, A. A. (1946). Semeynaya Jizn’ U Dolgan. Sovyetskaya Etnografiya, 4, 50-74.
  • Räsänen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-ugrilainen Seura.
  • Redhouse, J. W. (1880). Redhouse’s Turkish Dictionary, in Two Parts, English and Turkish, and Turkish and English. London: Bernard Quaritch.
  • Redhouse, J. W. (1884). A lexicon, English and Turkish; Shewing in Turkish, the Literal, İncidental, Figurative, Colloquial, and Technical Significations of the English Terms, İndicating their Pronunciation in a New and Systematic Manner; and Preceded by a Sketch of English Etym. Constantinople [İstanbul]: Printed for the Mission by A.H. Boyajian.
  • Rowling, J. K. (2017). Harri Potter Һem Felsefeçě Taşı (A. Şeyhin, Çev. Ed.). 02 Temmuz 2019 tarihinde http://potter.tatar/2017/08/28/һарри-поттер-һәм-фәлсәфәче-ташы adresinden erişildi.
  • Selimova, G. A. (2000). Nahsko-dagestanskiye Zaimstvovaniya v Dialektah Kumıkskogo Yazıka. Avtoreferat. Mahaçkala.
  • Seroşevskiy, V. L. (1896). Yakutı. Opıt Etnografiçeskogo İssledovaniya (C. I). SanktPeterburg: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Udelov.
  • Sevortyan, E. V. (1978). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov. Obşçetyurkskiye i Mejtyurkskiye Osnovı Na Bukvu ‘B’. Moskva: Nauka.
  • Solehov, S. (2008). Russko-tacikskiy Razgovornik. Duşanbe.
  • Taşbaş, E. (2019). The Turkic Kinship System. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 72(2), 245-258.
  • Tekin, T. 1960. Amca ve Teyze Kelimeleri Hakkında. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 283-294.
  • Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. Istanbul: Simurg.
  • Tsintsius, V. I. (1972). Etimologii Altayskih Terminov Rodstva. V. İ. Tsintsius, (Ed.), Oçerki Sravnitel’noy Leksikologii Altayskih Yazıkov içinde (ss. 15-71). Leningrad: Nauka.
  • Uraksin, Z. G. (2005a). Russko-başkirskiy Slovar’ (C. I, A-O). Ufa: Başkirskaya Entsiklopediya.
  • Uraksin, Z. G. (2005b). Russko-başkirskiy Slovar’ (C. II, P-Ya). Ufa: Başkirskaya Entsiklopediya.
  • Yudahin, K. K. (1965). Kirgizsko-russkiy Slovar’ (C. I, A-K). Moskva: Sovyetskaya Entsiklopediya.
  • Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-russkiy Slovar’ (C. II, L-Ya). Moskva: Sovyetskaya Entsiklopediya.
APA taşbaş e (2020). TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. , 7 - 22.
Chicago taşbaş erhan TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. (2020): 7 - 22.
MLA taşbaş erhan TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. , 2020, ss.7 - 22.
AMA taşbaş e TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. . 2020; 7 - 22.
Vancouver taşbaş e TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. . 2020; 7 - 22.
IEEE taşbaş e "TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ." , ss.7 - 22, 2020.
ISNAD taşbaş, erhan. "TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ". (2020), 7-22.
APA taşbaş e (2020). TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(32), 7 - 22.
Chicago taşbaş erhan TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.32 (2020): 7 - 22.
MLA taşbaş erhan TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.32, 2020, ss.7 - 22.
AMA taşbaş e TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(32): 7 - 22.
Vancouver taşbaş e TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(32): 7 - 22.
IEEE taşbaş e "TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ." Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.7 - 22, 2020.
ISNAD taşbaş, erhan. "TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 32 (2020), 7-22.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 17:23

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları