Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki
Yıl: 2020 Cilt: 10 Sayı: 0 Sayfa Aralığı: 79 - 115 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.13114/MJH.2020.519 İndeks Tarihi: 07-06-2021
Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki
Öz: +lA- eki Türkçede isimden fiil yapım eki görevinde kullanılan en işlek yapım eklerinden birisidir.+lA- eki aynı zamanda üzerine gelen “-n-, -ş-, -t-” fiilden fiil yapım ekleriyle birlikte de kullanılarak +lAn-, +lA-ş-, +lA-t- biçiminde gramerimizde yer alan ve kullanımını özellikle günümüzde de artırarakdevam ettiren bir yapım ekidir. Ekin bu genişlemiş biçimlerle kullanımı konusunda bazı yapılarıngünümüz Türkçesinde +lA- alt tabanlı kullanımlarıyla karşılanmayıp +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t- biçiminde üsttabanlı şekillerle kullanımda olmasından kaynaklı birtakım farklı görüşler gramer kitaplarına yansımıştır.Bu doğrultuda +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t- şekillerini bazı araştırmacılar +lAn-, +lAş-, +lAt- biçiminde birleşikbir ek olarak ayrı bir isimden fiil yapımı şeklinde ele alıp değerlendirirken bazı araştırmacılar ise +lA-n-,+lA-ş-, +lA-t- biçiminde üst tabanlı kullanımlar olduğu şeklindeki görüşlerini dile getirmişlerdir. Buyönüyle dikkatleri üzerine çeken bir ek olarak çalışmamıza konu olan +lA- ekinin ve genişlemiş biçimleriolan +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t- şekillerinin Eski Türkçeden günümüze kadar geçen zaman dilimi içerisindekikullanımları tarihî Türk dili metinleri taranmak suretiyle belirlenmeye çalışılmıştır. GünümüzTürkçesindeki kullanımları belirlemek amacıyla Türkçe Sözlük (Türk Dil Kurumu, 2011) kullanılmıştır.Söz konusu çalışmamızda tarihî Türk lehçeleri kapsamında belirlenen bu kullanımlar neticesindegünümüzle mukayese yoluna gidilerek +lA- alt taban ve +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t- üst taban kullanımlarıüzerinden, +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t- şekillerinin birleşik bir ek olarak Türkçenin isimden fiil yapım ekleriiçerisinde yer alıp almaması konusunda bir değerlendirme yapmak amaçlanmıştır.
Anahtar Kelime: The Noun-to-Verb Affix, +lA-, From Old Turkish to Modern Turkish
Öz: The +lA- affix is among the most frequently used derivational affixes to make verbs from nouns in Turkish. It can also be used in combination with the verb-to-verb affixes, “-n-, -ş-, -t-”, forming the affixes +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t-, which are still in common use in our grammar. Some grammar books have marked differing views on the affixes, indicating them not with the base form of +lA- used in the Turkish spoken today, but with the forms mentioned above (+lA-n-,+lA-ş-, +lA-t-). Accordingly, some researchers have evaluated these as separate noun-to-verb affixes in the form +lAn-, +lAş-, +lAt-, while others suggest that they should be indicated in their separate forms of +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t-. Due to the attention it gets in the literature for the various indications, the +lA- affix and its extended forms +lA-n-, +lA-ş-,+lA-t- have been the subject of our study, investigated on historical Turkish texts in terms of their use from the Old Turkish to the one spoken today. To determine their use in the Turkish spoken today we used the Turkish Dictionary (Turkish Language Association, 2011). After the determination of their use in the context of historical Turkish dialects, the affixes were evaluated in comparison with the dialects of today, assessing whether they should be included among noun-to-verb affixes in their combined form of +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t-.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akalın Ş. H. (1995). “+lA- Ekinin Çatı Ekleriyle Kullanılışı Konusundaki Görüşler ve Ekin Yabancı Kaynaklı Kelimelere Getirilişi Üzerine”. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993). Türk Dil Kurumu, Ankara (1995) 92-105.
- Banguoğlu T. (1974). Türkçenin Grameri. Baha Matbaası, İstanbul 1974.
- Baydar A. S. E. (2009). “+lA- Ekinin Kırım Tatar Türkçesindeki Kullanılışı Üzerine”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/17 (2009) 305-314.
- Cin A. (2015). “Eski Türkçeden Günümüze Türkçede Doğu Kökenli Kelimeler Üzerine Gelen -lA-; -lAn-; - lAş- ve –lAt- Ekli Yapılar”. The International Conference on the Changıng World and Social Research I (25-28 Ağustos 2015). Viyana, Avusturya, 59-85.
- Cin A. (2016). “Türkçe’nin İsimden Fiil Yapma Eki +La Mıdır? Yoksa +Lan-; +Laş-; +Lat- Mıdır?”. II. Uluslararası Dil, Kültür ve Edebiyat Çalıştayı (8-10 Haziran 2016). Antalya (2016) 1-17.
- Clauson S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford 1972.
- Clauson S. G. (2007). “Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler”. Çev. U. Özalan. Dil Araştırmaları Dergisi 1/1 (2007) 185-196.
- Deny J. (2012). Türk Dil Bilgisi. Çev. A. U. Elöve. Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2012.
- Eckmann J. (1988). Çağatayca El Kitabı. Çev. G. Karaağaç. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1988.
- Ediskun H. (1999). Türk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.
- Eraslan K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2012.
- Erdal M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Funcional Approach tothe Lexion. C. I-II , Wiesbaden 1991.
- Ergin M. (2011). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Yayınları, İstanbul 2011.
- Gabain A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. Çev. M. Akalın. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
- Gencan T. N. (1971). Dilbilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul 1971.
- Gülensoy T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
- Gülsevin G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
- Güner G. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Kesit Yayınları, İstanbul 2013.
- Hacıeminoğlu N. (1991). Türk Dilinde Fiiller (En Eski Türkçeden Çağdaş Türk Şivelerine Kadar). Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
- Hacıeminoğlu N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
- Hatiboğlu V. (1981). Türkçenin Ekleri. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1981.
- Karaağaç G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Akçağ Yayınları, Ankara 2012.
- Karaağaç G. (2009). Dil Tarih ve İnsan. Kesit Yayınları, İstanbul 2009.
- Kasapoğlu Çengel H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
- Korkmaz Z. (2017). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2017.
- Özezen Yüceol M. (2017). “Kazan Tatarcasında ve Türkiye Türkçesinde +lA- Eki -Karşılaştırmalı Bir Çalışma-”. International Journal of Langues’ Education and Teaching 5/3 (2017) 529-551.
- Tekin T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
- Topaloğlu A. & Gürlek, M. (2016). Türkçede Fiiller ve Çatıları. Kesit Yayınları, İstanbul 2016.
- Toparlı R. (1995). Harezm Türkçesi. Seyran Yayınları, Sivas 1995.
- Uygur S. (2005). “+lA- Ekinin İşlevleri Üzerine Bir Deneme”. Türk Dili 646 (2005) 347-351.
| APA | Cin A, IŞIK D (2020). Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. , 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| Chicago | Cin Ali,IŞIK Deniz Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. (2020): 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| MLA | Cin Ali,IŞIK Deniz Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. , 2020, ss.79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| AMA | Cin A,IŞIK D Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. . 2020; 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| Vancouver | Cin A,IŞIK D Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. . 2020; 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| IEEE | Cin A,IŞIK D "Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki." , ss.79 - 115, 2020. 10.13114/MJH.2020.519 |
| ISNAD | Cin, Ali - IŞIK, Deniz. "Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki". (2020), 79-115. https://doi.org/10.13114/MJH.2020.519 |
| APA | Cin A, IŞIK D (2020). Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 10(0), 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| Chicago | Cin Ali,IŞIK Deniz Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 10, no.0 (2020): 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| MLA | Cin Ali,IŞIK Deniz Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, vol.10, no.0, 2020, ss.79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| AMA | Cin A,IŞIK D Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi. 2020; 10(0): 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| Vancouver | Cin A,IŞIK D Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi. 2020; 10(0): 79 - 115. 10.13114/MJH.2020.519 |
| IEEE | Cin A,IŞIK D "Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki." Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 10, ss.79 - 115, 2020. 10.13114/MJH.2020.519 |
| ISNAD | Cin, Ali - IŞIK, Deniz. "Eski Türkçeden Günümüze +lA- İsimden Fiil Yapım Eki". Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 10/0 (2020), 79-115. https://doi.org/10.13114/MJH.2020.519 |
