TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI
Yıl: 2020 Cilt: 17 Sayı: 66 Sayfa Aralığı: 539 - 547 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 10-06-2021
TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI
Öz: Tonyukuk yazıtı, Eski Türk dilinin söz varlığı bakımından ilk ve önemli veri kaynaklarından biridir. Aynı zamanda birçok tek örneği barındırması onu bu açıdan başvuru/referans metin kılmaktadır. Bu sözcüklerden biri olan ‘oruk’; etimolojisi, söz yapımı ve anlam alanı bakımından açıklanması gereken bir örnektir. Bunun için artsüremli bir yöntem izlenmelidir. Sözcüğün kullanıldığı yerlerin değerlendirilmesi amacıyla önceliklesözlük vb. çalışmalardaki bilgiler verilmiştir. Tonyukuk yazıtında geçen ‘oruk’ sözcüğünün Türkiye Türkçesine çevirisindenhareketlebiryöntem izlenmeye çalışılmıştır. Daha sonraki dönem metinlerinden geçtiği yerler tespit edilmiştir. Bu kullanımlar sözlük çalışmalarındaki bilgiler ve bağlam unsuru dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu yöntemle elde edilen bilgilerden ‘oruk’ sözcüğünün iki farklı anlam alanı oluşturacak şekilde bir gelişme gösterdiği görülmüştür. İlki ‘or-’ fiil köküyle doğrudan ilişkili olan ‘ekme biçme’ işlerine ilişkin bir anlam alanı oluştururken ikincisi ‘yol’ sözcüğünün hem temel hem de mecaz nitelikte kullanılarak bir anlam alanı gelişimi olmuştur. Bu iki anlam alanı bağlam unsuru dikkate alındığında birbiriyle ilişkilidir. İşte bu ilişki ve bağlam unsuru dikkate alınarak Tonyukuk yazıtında geçenoruksözcüğünün kullanımı bu çalışmadadeğerlendirilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime: THE ETYMOLOGY AND CONTEXT MEANING OF THE WORD “oruk” IN TONYUKUK INSCRIPTION
Öz: The Tonyukuk inscription is one of the first and important data sources in terms of vocabulary of the Old Turkic language. At the same time, the fact that it contains many single samples makes it reference text in this regard. One of these words, "oruk"; It is an example that should be explained in terms of etymology, word formation and meaning area. For this,a diachronic method should be followed. In order to evaluate the places where the word is used, primarily dictionary etc. The information in the studies is given. Tonyukuk the inscription 'oruk A method of word Turkish translation has been tried to be monitored. The places where he passed through the texts of the next period were determined. These uses have been evaluated considering the information and context in the dictionary studies. From the information obtained with this method, it has been seen thatthe word 'oruk' has developed in a way that creates two different fields of meaning. While the first creates a field of meaning related to 'planting and mowing' works that are directly related to the 'or-' verb stem, the second has developed a meaning field by using the word 'road' in both basic and metaphorical kind. These two fields of meaning are interrelated, given the context factor. Considering this relationship and context, the use of the word oruk in the Tonyukuk inscription was tried to be evaluated in this study.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- ARAT, R. R. (1991). Eski Türk Şiiri. III. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ARAT, R. R. (2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ARAT, R. R. (2003). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- AYAZLI, Ö. (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- AYDIN, E. (2017). Orhon Yazıtları, Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- BANG, W. - A. von GABAIN (1929). Türkische Turfan-Texte II. Berlin.
- CAFEROĞLU, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- CLAUSON, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish. Oxford University Press.
- ECKMANN, J. (2014). Nehcü’l-Ferâdîs, Yayımlayanlar: Semih Tezcan, Hamza Zülfikar, Dizin- Sözlük: Aysu Ata, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- ERCİLASUN, A. B. - Z. AKKOYUNLU (2015). Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon I-II,. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- GABAIN, A. von vd. (1972). Türkische Turfan-Texte VI. Sprachwissenschaftliche Ergebnisse der Deutschen Turfan-Forschung. Band 2. Leipzig.
- KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KÖK, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
- STAROSTIN, S. vd. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Handbook of Oriental Studies, Section Eight: Central Asia edited by: Denis Sinor, Nicola Di Cosmo, Brill-Leiden-Boston.
- ŞİMŞEK, Y. (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi, Meşhed Nüshası [293. No.]. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ŞİRİN, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TEKİN, T. (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- WILKENS, J. (2007). Das Buch von der Sündentilgung (2 vols.): Edition des alttürkischbuddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig. Berliner Turfantexte XXV, Turnhout.
- YÜCE, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
| APA | Kekevi İ (2020). TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. , 539 - 547. |
| Chicago | Kekevi İbrahim TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. (2020): 539 - 547. |
| MLA | Kekevi İbrahim TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. , 2020, ss.539 - 547. |
| AMA | Kekevi İ TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. . 2020; 539 - 547. |
| Vancouver | Kekevi İ TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. . 2020; 539 - 547. |
| IEEE | Kekevi İ "TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI." , ss.539 - 547, 2020. |
| ISNAD | Kekevi, İbrahim. "TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI". (2020), 539-547. |
| APA | Kekevi İ (2020). TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. Karadeniz Araştırmaları, 17(66), 539 - 547. |
| Chicago | Kekevi İbrahim TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. Karadeniz Araştırmaları 17, no.66 (2020): 539 - 547. |
| MLA | Kekevi İbrahim TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. Karadeniz Araştırmaları, vol.17, no.66, 2020, ss.539 - 547. |
| AMA | Kekevi İ TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. Karadeniz Araştırmaları. 2020; 17(66): 539 - 547. |
| Vancouver | Kekevi İ TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI. Karadeniz Araştırmaları. 2020; 17(66): 539 - 547. |
| IEEE | Kekevi İ "TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI." Karadeniz Araştırmaları, 17, ss.539 - 547, 2020. |
| ISNAD | Kekevi, İbrahim. "TONYUKUK YAZITINDA GEÇEN “oruk” SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ VE BAĞLAM ANLAMI". Karadeniz Araştırmaları 17/66 (2020), 539-547. |
