ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ
Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 49 Sayfa Aralığı: 1 - 23 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 10-06-2021
ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ
Öz: Türk dili 15. yüzyıl başından 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar doğuda Çağatay Türkçesi batıdaOsmanlı Türkçesi adıyla varlığını sürdürmüştür. Aşağı yukarı 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibarende bugünkü Türk yazı dillerinin şekillenme süreci ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu süreç, siyasîistikrara bağlı olarak Türk dilinin Batı kolunda daha kesintisiz ve istikrarlı olmuş; buna karşın Doğukolunda ise devlet erkinin kaybolması ile birlikte bir mahallîleşme ve ortak yazı dili zeminininbozulması ile sonuçlanmıştır. Bu durumun dil üzerindeki etkilerini, Çağatay Türkçesinin çöküşdönemi olarak da kabul edilen 17-19. yüzyıllar arasındaki metinlerde takip etmek mümkündür.İncelemeye konu olan bu metin 1719 tarihli küçük bir neseb-namedir. Konusu Edige’nin büyükatası olan ve Nogaylar arasında Baba Tükles adıyla bilinen Sadr Ata’nın nesebi üzerine-dir. Eserinyazarı veya müstensihi Nurullâh bin ‘Ubeydullâh es-Sıddîk el-Hârizmî’dir. Bu isim hakkındakaynaklarda herhangi bir bilgi mevcut değildir. Metin, Berlin'deki Staatsbibliothek zu BerlinPreussischer Kulturbesitz kütüphanesinde, Abu'l-Ghāzī’nin Šeğere'i Türki adlı eserinde kayıtlıdır.Eserin dili Çağatay Türkçesi ile yeni yazı dilleri arasında geçiş özelliği göstermektedir. Zengin bir dilmalzemesine sahiptir.
Anahtar Kelime: A GENEALOGY TEXT FROM THE LAST PERIOD OF CHAGATAI TURKIC AND ITS LANGUAGE FEATURES
Öz: From the beginning of the 15th century to the first years of the 20th century, Turkic language, continued its existence under the name of Chagatai Turkic in the east and Ottoman Turkic in the west. Approximately from the first quarter of the 20th century, the formation process of modern Turkish literary language has been observed. Depending on the political stability, this process was more uninterrupted and stable in the western branch of the Turkic language; on the other hand, it resulted in the eastern branch, with the disappearance of the state power, with a localization and the deterioration of the common written language. It is possible to follow the effects of this situation on the language. In the texts between 17th and 19th centuries, it was accepted as the collapse period of Chagatai Turkic. This text which is the subject of the present study is a small genealogy from 1719. Its subject is on the pedigree of Sadr Ata, known as Baba Tukles, among the Nogais and the great ancestor of Edige. Nurullâh bin ‘Ubeydullâh es-Sıddîk el-Hârizmî is the author or copyist of the work. There is no information about this name in the sources. The text is registered in the Staatsbibliothek zu BerlinPreussischer Kulturbesitz library in Berlin, in the Šeğere'i Turki of Abu'l-Ghāzī. The language of the text shows the transition feature between Chagatai Turkic and contemporary writing languages. From this perspective, it has a rich language material.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abu'l-Ghāzī Bahādur Khān < Chiwa Chan> Šeğere'i Turki , 1150 [1737]
- Baskakov, N. A. (1963). Ногайско-Русский cловарь, Moskva: Государственное Издательство Иностранных И Национальных Словарей.
- Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-idrâk li-lisân al-atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
- Deweese, D. (1994). Islamization and native religion in the golden horde: Baba Tükles and conversion to Islam in historical and epic tradition. Pennsylvania: . Penn State University Press.
- Eckmann, J. (1964). Memluk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına dair. TDAY, Ankara, s. 35–41.
- Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Eckmann, J. (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar, (Yayına Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde ek uyumsuzluğuna dair. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, s. 113-124.
- Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, A. B. (2019). Arap harfli Türkçe tarihî metinler nasıl okunmalı?. V. Sümer & O. Kabadayı & O. Hanayi (Ed.), Uluslararası Türkçe Tarihî Metin Araştırmaları Sempozyumu (Metin Yayımı,
- Kataloglama, Dijitalleştirme) Bildirileri içinde (s. 95-102). Almatı: Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi Avrasya Araştırma Enstitüsü (Erı).
- Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Dıykanov, K. (2005). Baytursunov’un 125. yıl dönümüne armağan Kırgız dili ve Akmat Baytursunov. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies Cilt: V, Sayı 2, Sayfa: 325-334.
- Öner, M. (1988). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Tekin, T. & Ölmez, M. (1999), Türk dilleri-giriş. İstanbul: Simurg Yayınevi.
- Tosun, N. (2012). Çağatayca yazılmış menâkıpnâmeler. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu, 2012, s. 437- 454.
| APA | YILDIZ M (2020). ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. , 1 - 23. |
| Chicago | YILDIZ MUSTAFA ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. (2020): 1 - 23. |
| MLA | YILDIZ MUSTAFA ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. , 2020, ss.1 - 23. |
| AMA | YILDIZ M ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. . 2020; 1 - 23. |
| Vancouver | YILDIZ M ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. . 2020; 1 - 23. |
| IEEE | YILDIZ M "ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ." , ss.1 - 23, 2020. |
| ISNAD | YILDIZ, MUSTAFA. "ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ". (2020), 1-23. |
| APA | YILDIZ M (2020). ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(49), 1 - 23. |
| Chicago | YILDIZ MUSTAFA ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.49 (2020): 1 - 23. |
| MLA | YILDIZ MUSTAFA ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.49, 2020, ss.1 - 23. |
| AMA | YILDIZ M ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(49): 1 - 23. |
| Vancouver | YILDIZ M ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2020; 0(49): 1 - 23. |
| IEEE | YILDIZ M "ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.1 - 23, 2020. |
| ISNAD | YILDIZ, MUSTAFA. "ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 49 (2020), 1-23. |
