Yıl: 2020 Cilt: 11 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 1013 - 1033 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.20409/berj.2020.296 İndeks Tarihi: 27-06-2021

Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme

Öz:
Osmanlı İmparatorluğu’nda kapitalizme geçiş tartışmaları güncelliğini korumaktadır. Bu çalışmada, kurumsal bir kredi mekanizmasının yokluğunda Osmanlı İmparatorluğu’nda kurulu kapitalist ilişkilerin gelişebilmesinde sermayenin rolü şirketleşme pratiği üzerinden araştırılmıştır. Bunun için XIX. yüzyıl Bursa ipek sektörü örneğinden hareket edilmiştir. Bursa ipek sektörünün seçilmiş olmasının nedeni, Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa piyasaları ile en fazla bütünleşmiş sektörü olmasıdır. Sektörün bu niteliği, Batı Avrupa ile Osmanlı İmparatorluğu'nu sanayi kapitalizmi yönünden karşılaştırmaya imkân sağlamıştır. Karşılaştırma yapabilmek için Batı Avrupa şirketleşme tarihi, ikincil kaynaklar ve konu üzerine yapılan çalışmalar incelenmiştir. Bu kapsamda, Osmanlı İmparatorluğu’nda kurumsal organizasyonların ortaya çıkışı ve gelişmesinde etkili olan siyasi, dini ve sosyokültürel özellikler göz önünde bulundurulmuştur. Söz konusu özelliklere bağlı olarak, Batı Avrupa’daki şirketleşmeden farklı bir biçimde, ham madde-ara mal üretimi noktasında da olsa Bursa ipek sektöründe kapitalist dönüşümün sarraf-yabancı/azınlık tüccar-bürokrat iş birliğinin resmi ve zımni anlaşmaları yoluyla gerçekleştiği anlaşılmıştır. Ancak kapitalist dönüşüm nihai-mamul mal (ipekli dokuma) ile diğer tekstil imalatında gözlenmeyip, İngiltere ile imzalanan 1838 Balta Limanı Anlaşması’yla birlikte İmparatorluğun merkezçevre ilişkisine tam olarak eklemlenmesi sonucunda bu faaliyet kollarında istihdam ve üretim kaybı yaşanmıştır.
Anahtar Kelime:

The Problem of Institutionalization of Capital in the Ottoman Manufacturing Industry: An Evaluation on Bursa Silk Sector

Öz:
The debate on transition to capitalism in the Ottoman Empire continues. In this study, therole of capital in the development of capitalist relations in the Ottoman Empire in the absence of aninstitutional credit mechanism was investigated through the incorporation practice. For this purpose,the XIXth century Bursa silk sector case was analysed. This is because it is the most integrated amongthe Ottoman Empire sectors with the European markets. This quality of the sector has enabled thecomparison of Western Europe with the Ottoman Empire in terms of industrial capitalism. For makingthe comparison, Western European company history, secondary sources and studies on the subjectwere examined. In this context, the political, religious, and socioeconomic features that were effectiveon the emergence and development of institutional organizations in the Ottoman Empire were takeninto consideration. Depending on the characteristics in question, it was understood that the capitalisttransformation was realized through formal and tacit agreements of usurer-foreign/minoritymerchant-bureaucrat cooperation in Bursa silk sector, differently from the corporation in WesternEurope, even at the point of raw material-intermediate production. However, the capitalisttransformation was not observed in the manufacture of final products and other textiles, and that thenloss of employment and production appeared in these branches of activity as a result of the completeincorporation of the Empire into the center-periphery relationship with the Act of Port of Treaty of 1838signed with Britain.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akbaş, H. E., Bozkurt, S., & Yazıcı, K. (2018). Osmanlı Devleti’nde lonca teşkilatı yapısı ve yönetim düşüncesi ile karşılaştırılması. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 165-202.
  • Aktar, A. (2006). Türk milliyetçiliği, gayrimüslimler ve ekonomik dönüşüm. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Bağış, A. İ. (1983). Osmanlı ticaretinde gayri Müslimler. Ankara: Turhan Kitabevi.
  • Baskıcı, M. M. (2005). 1800-1914 yıllarında Anadolu’da iktisadi değişim (1. baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
  • Bluestone, B., & Harrison, B. (1982). The deindustrialization of America: Plantclosings, community abandonment, and the dismantling of basic industry. New York: Basic Books.
  • Bozpinar, C. (2020). Weberyan subjektif rasyonalite: Osmanlı iktisadi zihniyeti. Efil Journal, 3(9), 126-45.
  • Cameron, R. E. (1967). Banking in the early stages of industrialization: A study in comparative economic history. New York: Oxford Univ.
  • Cipolla, C. M. (2005). Before the Industrial Revolution, European society and economy 1000-1700 (3rd ed.). London: Routledge Press.
  • Çizakça, M. (1999). İslam dünyasında ve Batı’da iş ortaklıkları tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Çizakça, M. (2004). Osmanlı cash waqfs revisited: The case of Bursa 1555-1823. FSTC Limited.
  • Dalsar, F. (1960). Türk sanayi ve ticaret tarihinde Bursa’da ipekçilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • Daşdemir, L. (1999). Osmanlı Devleti’nde banker-sarraf faaliyetleri yahut bir gerileme sebebi olarak bankacılıktaki gelişme. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Erder, L. T. (1976). The making of industrial Bursa: Economic activity and population in a Turkish city: 1835-1975 Princeton University, Unpublished PhD Thesis.
  • Eşiyok, A. B. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun dünya ekonomisine eklemlenmesinde bir dönüm noktası: 1838 Serbest Ticaret Antlaşması. Mülkiye Dergisi, 266(34), 67-108.
  • Fleet, K. (1999). Osmanlı topraklarında Latin ticareti (XIV-XV. Yüzyıllar). (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Gedikli, G. (1999). Osmanlı şirketleri. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Genç, M. (2012). Osmanlı iktisadi dünya görüşünün ilkeleri. İçinde Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi (ss.45- 69). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Genç, S. Y., & Ekiz, R. (2017). Kurumsal iktisadi düşüncenin terminolojik ve metodolojik bir incelemesi. (Eds) K. Çolak, S. Koç & S. Y. Genç, Dünden bugüne ekonomi yazıları. Küv Yayınları.
  • Gerber, H. (1988). Guilds in Seventeenth Century Anatolian Bursa. Asian and African Studies, 11, 59-86.
  • Godelier, M. (1978). Infrastructures, societies and history. Current Anthropolgy, 4(19), 763-71.
  • Gündoğdu, U. (2019). 19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda kırsal borçluluk bağlamında emek ve mülkiyet ilişkilerinin dönüşümü. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
  • Hadden, T. (1972). Company law and capitalism. London: Weidenfeld & Nicolson.
  • Hayek, F. A. (1998). Law, legislation and liberty. London: Routledge & Kegan Paul Ltd.
  • Kağıtçıbaşı, E., & Yaşar, E. (t.y.). Bursa’nın ekonomik tarihi: 1326-1900. Bursa Sanayi ve Ticaret Odası.
  • Kala, A. (1999). Osmanlı Devleti’nde sanayileşmenin ilk yıllarında özel fabrikalar. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Kama, Ö. (2011). Yeni kurumsal iktisat okulunun temelleri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 183-204.
  • Kazgan, H. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e şirketleşme. İstanbul: Creative Yayıncılık. Kazgan, H. (2005). Galata bankerleri (Cilt 1). Ankara: Orion Yayınevi.
  • Keyder, Ç. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. ve XIX. yüzyıllarda imalat sanayii. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Koraltürk, M. (1999). Osmanlı Devleti’nde şirketleşme, ilk anonim şirket ve borsanın kuruluşu. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Koyuncu, N. (2018). Osmanlı Devleti’nde esnaf gediklerinin hukuki esasları, gelişimi ve ilgası. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26, 47-76.
  • Kuran, T. (1999). Osmanlı lonca teşkilatı üzerine İslami etkiler. (Ed.) G. Eren, Osmanlı (Cilt 3). Ankara: Türkiye Yayınları.
  • Kuran, T. (2018). Yollar ayrılırken: Ortadoğu’nun geri kalma sürecinde İslam hukukunun rolü (2. baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Küçükkalay, M. (2001). Coğrafi keşifler ve ekonomiler Avrupa ve Osmanlı Devleti. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
  • Manav, N. (2019). Zenginlikten iflasa-Mustafa Reşit Paşa’nın sarrafı Cezayirlioğlu Mıgırdiç. İstanbul: LİBRA Kitap.
  • Mardin, Ş. (1995). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Marsot, A. L. A. (2010). Mısır tarihi: Arapların fethinden bugüne (1. baskı). (Çev. G. Ç. Güven). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Marx, K. (1997). Kapital (Cilt 3). (Çev. A. Bilgi). Ankara: Sol Yayınları.
  • Marx, K. (2011). Ekonomi politiğin eleştirisine katkı. (Çev. S. Belli). Ankara: Sol Yayınları.
  • Mooers, C. (1997). Burjuva Avrupa’nın kuruluşu. Ankara: Dost Kitabevi.
  • Neal, L., & Cameron, R. E. (2016). A concise economic history of the World (5th ed.). New York: Oxford University Press.
  • Ökçün, G. (1984). Osmanlı sanayii 1913-1915 istatistikleri. İstanbul: Hil Yayın.
  • Önsoy, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı sanayii ve sanayileşme politikası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Özel, H. (2015). Piyasa sisteminin dinamizmi ve istikrarsızlığı: Weber ve Schumpeter. İktisat ve Toplum, 61, 37-44.
  • Özkoç, Ö. (2014). Mısır modernleşmesinin tarihsel kökenleri: Mehmet Ali Paşa dönemi üzerine bir inceleme. Memleket Siyaset Yönetim, 21, 219-50.
  • Özsu, A. C. (2018). Osmanlı ve cumhuriyet modernleşmesinde gayrimüslim sanatçılar Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim.
  • Quataert, D. (2011). Sanayi Devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü. (Çev. T. Gülsoy). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Seçilmiş, E. (2016). Coase Teoremine alternatif bir bakış. Finans-Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 53(612), 9-20.
  • Shearmur, J. (1996). Hayek and After. London & New York: Routledge Press. Singh, A. (1977). Industry and the world economy: A case of de-industrialization? Cambridge Journal of Economics, 2(1), 111-36.
  • Smith, C. F. (1929). The early history of the London Stock Exchange. The American Economic Review, 19(2), 206-16.
  • Teoman, Ö., & Bozpinar, C. (2020). XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu ve Japonya’da sanayisizleşme: İpekli imalatı üzerine karşılaştırmalı bir değerlendirme. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 42(1), 157-79.
  • Teoman, Ö., & Kaymak, M. (2010). 19. yüzyılda Osmanlı’da ticari tarım: Batı Anadolu ve Mısır’da pamuk üretimi merkezli bir karşılaştırma. İçinde Birinci İktisat Tarihi Kongresi tebliğleri (ss. 435-50). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
  • Walker, C. E. (1931). The history of the Joint Stock Company. The Accounting Review, 30(2), 97-105.
  • Wallerstein, I. (2004). Modern dünya sistemi. (Çev. L. Boyacı). İstanbul: Bakış.
  • Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum I. (Çev. L. Boyacı). İstanbul: Yarın Yayınları.
  • Yıldırım, O. (1999/2000). Osmanlı esnafında uyum ve dönüşüm: 1650-1826. Toplum ve Bilim, (83), 146-78.
  • Yılmaz, M. (2019). Bursa’da ipekböcekçiliğinin ekonomik coğrafya açısından etkileri: 1840-1920 (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
  • Yülek, M. (2019). Ulusların yükselişi. İstanbul: Kronik Kitap.
APA Teoman Ö, Bozpinar C (2020). Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. , 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
Chicago Teoman Özgür,Bozpinar Cumali Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. (2020): 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
MLA Teoman Özgür,Bozpinar Cumali Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. , 2020, ss.1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
AMA Teoman Ö,Bozpinar C Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. . 2020; 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
Vancouver Teoman Ö,Bozpinar C Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. . 2020; 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
IEEE Teoman Ö,Bozpinar C "Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme." , ss.1013 - 1033, 2020. 10.20409/berj.2020.296
ISNAD Teoman, Özgür - Bozpinar, Cumali. "Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme". (2020), 1013-1033. https://doi.org/10.20409/berj.2020.296
APA Teoman Ö, Bozpinar C (2020). Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. Business and Economics Research Journal, 11(4), 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
Chicago Teoman Özgür,Bozpinar Cumali Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. Business and Economics Research Journal 11, no.4 (2020): 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
MLA Teoman Özgür,Bozpinar Cumali Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. Business and Economics Research Journal, vol.11, no.4, 2020, ss.1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
AMA Teoman Ö,Bozpinar C Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. Business and Economics Research Journal. 2020; 11(4): 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
Vancouver Teoman Ö,Bozpinar C Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme. Business and Economics Research Journal. 2020; 11(4): 1013 - 1033. 10.20409/berj.2020.296
IEEE Teoman Ö,Bozpinar C "Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme." Business and Economics Research Journal, 11, ss.1013 - 1033, 2020. 10.20409/berj.2020.296
ISNAD Teoman, Özgür - Bozpinar, Cumali. "Osmanlı İmalat Sanayisinde Sermayenin KurumsallaşmasıSorunsalı: Bursa İpek Sektörü Üzerine Bir Değerlendirme". Business and Economics Research Journal 11/4 (2020), 1013-1033. https://doi.org/10.20409/berj.2020.296