TY  - JOUR
TI  - Molla Sadrâ’da Allah’ı Bilmenin İmkânı ve O’nun Hakkında Konuşmanın Sınırları
AB  - Bu makalenin temel amacı, Allah’ı bilmenin imkânı ve O’nun hakkındakonuşmanın sınırlarını dile getirmeye çalışan alternatif bir yaklaşımı ortayakoymaktır. Düşünce tarihi içerisinde Tanrı hakkında dile getirilen ve birbirindenfarklı unsurlara işaret eden pek çok anlayış bulunmaktadır. Metafizik boyutuilgilendiren hususların dilin sınırları çerçevesinde ifade edilmesindeki zorluk,bu yaklaşımların büyük oranda eksiklikler taşımasına neden olmuştur. Ancakanlama ve ifade etme faaliyetlerinde, bütün alternatiflerin dikkate alınmasıelzem görünmektedir. Böylece, herhangi bir ifadede karşılaşılan sorunlar, birdiğerinin vasıtasıyla kısmen de olsa giderilebilir. Kimi çağdaş düşünürlerinbelirttiği gibi, İslam düşünce geleneği zengin birikimiyle, salt ibarelerinbir tekrarı olmanın ötesine geçirilebildiği ve ilham verici yönleri ön planaçıkarıldığı zaman çağdaş dönemdeki anlamlandırmalara ciddi katkılar yapmapotansiyeli taşımaktadır. Yine de özellikle böyle bir konuda her sorununçözülmesinin bir garantisinin bulunmadığını belirtmek gerekir. Bu bağlamda,çalışmanın ilk aşamasında İslam düşünce ekolleri içerisinde önemli bir yeresahip olan ve irfan geleneğinin temsilcilerinden biri olarak kabul edilen MollaSadrâ’nın görüşleri üzerine odaklanılmış ve onun ontolojik yaklaşımlarınınçerçevesi belirlenmeye çalışılmıştır. Böyle bir temellendirmenin gerekçesi,ontoloji ile epistemoloji arasındaki derin ilişkinin vurgulanması ve Sadrâ’nınbu konudaki hassasiyetinin ve üslubundaki maharetin tespit edilmesidir.Varlığı asıl kabul eden ve bütün sistemini bu düşünce üzerine konumlandıranSadrâ’nın bu sürecin sonunda ulaştığı nihai gerçek, Allah hakkında tenzihî birdilin kullanılmasının zorunlu olduğu ifadesidir. Bu noktada onun kendisindenönceki dönemlerde böyle bir dili kullanan düşünürlerden ciddi bir şekildeetkilenmekle birlikte, özgün olarak nitelendirilebilecek yanlarıyla dikkatçekici bir düşünür olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Özellikle onun felsefe,kelam ve tasavvufun tartıştığı konuların kesişim noktasında yer alması veahenkli bir yapı inşa etme gayreti büyük bir önem arz etmektedir. Dolayısıylaçalışmanın ilk başlığı Sadrâ’nın tenzihî dilinin dayanaklarını ve çerçevesiniiçermektedir. Özellikle teşbihî dilin doğurduğu sorunların kapsamlı bir şekildedile getirilmesi ve temsilî dilde aşırıya kaçmanın hakikati yansıtmaktanuzaklaşmaya yaptığı etkiye dair eleştirileri dikkate değer görünmektedir.Ardından, insanların varlık alanına girişlerinden tekrar Gerçek Varlığadönüşlerine kadar geçirdikleri bilişsel süreç irdelenmiştir. Böylece Sadrâ’nın varlık anlayışı ile bilgi anlayışı arasındaki bağ daha açık bir şekilde ortayakonulmaya çalışılmış; varlıktaki ve insani boyuttaki hiyerarşik yapılanmayadair söylemleri üzerinde durulmuştur. Bu hiyerarşinin ilahi hikmeti yansıtacakşekilde birbirine sıkı bir şekilde bağlanmış bir zincir olarak anlaşılmasımümkündür. Sadrâ, tenzihî dilin nihailiğini savunsa da, insanın Allah hakkındabüsbütün suskun bir konumda kalamayacağının farkındadır. Bu nedenleçalışmanın üçüncü aşamasında insanın Allah hakkında konuşurken ne gibiaraçlardan yararlanabileceği konusunda Sadrâ’nın üzerinde durduğu nass, akıl,ilim ve mükâşefe gibi dayanaklara ilişkin düşünceleri ele alınmıştır. Bu yönüyleonun düşünceleri hem varlık hiyerarşisini bütünüyle yadsıyan ve insanındünya içerisindeki özel konumunu reddeden hem de varlıklar arasındakiilişkiyi daha iyi kavramayı kolaylaştıran bağları göz ardı eden yaklaşımlariçin önemli bir alternatif olarak görülebilir. Son kısımda ise insanların zorunluolarak başvurdukları temsilî dilin ne şekilde kullanılabileceği, Sadrâ’nın dilegetirdiği yaklaşımlar bağlamında incelenmiştir. Böylece son iki aşamada, ilkiki aşamada üzerinde durulan varlık ve bilginin, söylemin sınırlarını nasıletkilediği gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışma boyunca başta Esfar olmak üzere,Sadrâ’nın eserleri merkezi bir referans olarak ele alınmış ve kimi konularındaha derinlikli analizlerinin yapılması amacıyla, son yıllarda sayıları artan veTürkçe yayımlanmış olan kaynaklardan da yararlanılmaya çalışılmıştır.
AU  - AYDENIZ, HÜSNÜ
DO  - 10.14395/hid.860341
PY  - 2021
JO  - Hitit ilahiyat dergisi
VL  - 20
IS  - 1
SN  - 2757-6957
SP  - 347
EP  - 376
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/437953
ER  -