TY  - JOUR
TI  - COVID-19 Salgınının Kontrolünde İlaç DışıTedbirlerden Temas Sayısını Azaltmaya YönelikKısıtlamaların Etkinliğinin Değerlendirilmesi: $R_0$ Hesaplaması ve Modelleme Çalışması ileİstanbul Örneği
AB  - Koronavirüs-2019 (COVID-19) pandemisinin ilan edilmesi ve Türkiye’de COVID-19 olgusunun saptanmasının ardından ulusal düzeyde kişilerin temas sayılarını azaltmaya yönelik bir dizi ilaç dışı tedbirler uygulanmıştır. Bu çalışmada, İstanbul için ilk olgunun çıktığı andan itibaren sokağa çıkma yasaklarını içeren ilaç dışı tedbirler ile salgın üreme hızındaki değişikliği ($R_0$) belirlemek ve kompartman modellemesi ile vaka ve ölüm sayılarını hesaplayarak kısıtlamaların etkinliğini değerlendirmek amaçlanmıştır. Bulaş olasılığı (beta) (%3) ve bulaş süresi yedi gün şeklinde sabit tutularak ilaç dışı tedbirlerden temas sıklığını azaltmaya yönelik kısıtlamaları kapsayan beş senaryo oluşturulmuştur. İlk senaryo “hiçbir şey yapılmasaydı”, beşinci senaryo “sokağa çıkma yasağı” olarak kurgulanmıştır. Prem ve arkadaşları tarafından 16 yaş grubuna göre oluşturulmuş temas matriksi “hiçbir şey yapılmasaydı” (Senaryo 1) olarak kabul edilmiştir. Diğer senaryolar için (2-5) temas matrisleri varsayımları oluşturularak beş senaryo için de yaş gruplarına göre, İstanbul’un tümü için $R_0$ değerleri hesaplanmıştır. Her bir senaryo için ilk vakanın saptandığı günden itibaren bir yıl için “vaka ve COVID-19’a bağlı ölüm sayıları” matematik modelleme yöntemi ile hesaplanmıştır. Hiçbir müdahale olmadığında İstanbul’daki R0 değerinin 2.86 olacağı hesaplanmıştır. Yaş gruplarına göre en yüksek $R_0$ değerleri 15-19, 10-14, 5-9, 20-24 yaş gruplarındadır ve değerler sırasıyla 5.22, 4.37, 3.32 ve 3.33’dür. Okulların tatili $R_0$ değerleri sırasıyla 2.02, 1.84, 1.63, 1.85’e gerilemiştir. Yukarıdaki tedbirlere 20 yaş altı popülasyonu sokağa çıkma yasağı eklenmesi ile yaş gruplarının tümü için $R_0$ değerlerini birin altına düşürmüştür. İstanbul için $R_0$ 2.86 ve 1.55 olduğunda bir yıllık vaka ile ölüm sayıları sırasıyla yaklaşık 14 milyon ile 2 milyon ve 2.5 milyon ile 327 bin olarak hesaplanmıştır. Okulların tatil edilmesi, ilaç dışı tedbirler arasındaki en etkili kısıtlama olarak hesaplanmıştır. Okulların tatili ve esnek çalışma saatlerine 20 yaş altı ve 65 yaş üstü sokağa çıkma yasaklarının da eklenmesiyle gerçekleşen ilaç dışı tedbirler, İstanbul’da COVID-19 salgınının kontrol edilmesinde etkin yöntemler olarak saptanmıştır. Bu çalışma gerçek hayattaki sayıları yansıtmasa da, ilaç dışı tedbirlerin etkinliğini değerlendirmede yöneticiler için yol gösterici olacaktır.
AU  - Guclu, Hasan
AU  - İKİIŞIK, Hatice
AU  - MARAL, IŞIL
AU  - Yaylali, Emine
AU  - GÜNER, ABDULLAH EMRE
DO  - 10.5578/mb.20219808
PY  - 2021
JO  - Mikrobiyoloji Bülteni
VL  - 55
IS  - 3
SN  - 0374-9096
SP  - 389
EP  - 405
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/445451
ER  -