Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi

Şimşek, Murat

Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi

Murat ŞİMŞEK (Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, İs - lam Hukuku Anabilim Dalı, Konya, Türkiye)

Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi

7 0

Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 8 Sayfa Aralığı: 13 - 36 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-10-2021

Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi

Öz:

Osmanlı dönemi ulema tipolojisi bakımından meslekten bir âlim özelliği taşımayanKâtip Çelebi (ö. 1067/1657), örgün klasik medrese eğitimi almamış olmasını avantajaçevirerek bu eğitim ve uygulamalardan ilk şüphelenen kişi olma özelliğini elde etmiştir.Bu tavır ona, zirvede olan nakli ilimleri tenkit etme imkânı vermiştir. Detayına iyi nüfuzedemediği gerekçesiyle tenkit edilebilecek olan bu şüpheciliği, kendi dönemi ve sonrasında krizin fark edilip Osmanlı düşüncesinin tekrar formüle edilerek yaklaşık bir asır devam edecek olan entelektüel bir faaliyeti tetiklemesi bakımından kayda değerdir. NitekimKâtip Çelebi’nin eserleri vefatından bir asır sonra Osmanlı bürokrasisi tarafından yaygınkabul görmüştür. el-İlhâmü’l-mukaddes mine’l-feyzi’l-akdes adlı eserinde dönemin Şeyhülislam’ı Bahâî Mehmed Efendi’nin (ö. 1064/1653) bazı fetvalarını aklî ilimleri elde etmedenfıkhın yeterli olmayacağı ve bu eksikliğin fakihi gülünç duruma düşüreceği iddiasına delil göstererek eleştirmiştir. Bu ve benzeri durumlar, bu tür tavırlarını diğer İslam ilimlerihakkında da gösteren Kâtip Çelebi’yi tarihten kendi zamanına ilimlerin sınıflandırılmasıve varlık meratibindeki yeri konusunu tespite yöneltmiş olmalıdır. Neticede o, meseleninçözümünün naklî ve aklî ilimler dengesi perspektifine bağlı olduğu düşüncesine varmıştır.Bu dengeyi kurarken kendinden önce yapılan bilim tasniflerini kullanmış ve bu tasnifleriçinde fıkhın yerine de işaret etmiştir. Teknik yönü ile çok müdekkik olmamakla tenkitedilse de tarihi kurgusu ve önerisi bakımından bu tasnifi kayda değerdir. Bu çalışmadaKâtip Çelebi’nin muhtelif eserlerinde yer verdiği bilim tarihi çerçevesinde ilimler tasnifi,bu tasnif içerisinde fıkha verilen yer ve kendi dönemindeki fukahâyı eleştirileri incelenecektir.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Beşeri Bilimler Astronomi ve Astrofizik

The Place of Fiqh in the Classification of Sciences and the Criticism of the Faqih Who does not Know Mathematics and Astronomy in Kātip Chalabi

Öz:

Kātip Chalabi is a scholar who does not feature the ulema class by profession in terms of typology. He has turned this situation into an advantage and has achieved the distinction of being the first person suspecting this training. This attitude has given him the opportunity to critique the traditional (naqli) sciences which were in their golden era. This skepticism has been criticized on the grounds that he was unable to penetrate to the details. Kātip Chalabi’s works after a century of his death, has gained widespread acceptance by the Ottoman bureaucracy. He has criticized the fatwa of Shaykh al-Islam Bahāī (d. 1653) in his book al-Ilhām al-Mukaddes. According to him, it is not enough to learn fiqh without acquiring the mental sciences, and it is possible that this situation puts the jurist (faqih) into a ridiculous position. This and similar situations may have directed him to the classification of the sciences. As a result, according to him the solution of this issue is up to the balance between mental and traditional sciences. While establishing this balance, he has used the classification in the history of science and he has pointed to the place of jurisprudence (fiqh) in this classification. Although from the technical aspect this theory has been criticized as not being very scientific, this classification is notable in terms of its historical aspect and suggestions. In this study, we examined the classification of sciences in the works of the Kātip Chalabi, the place of jurisprudence in this classification and his criticism of the scholars of his time.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Beşeri Bilimler Astronomi ve Astrofizik

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akgündüz, Murat. Osmanlı Medreseleri –XIX. Asır–. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012. Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbü’t-Ta‘rîfât, thk. Abdurrahman el-Mar‘aşlî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1424/2003.
Fazlıoğlu, İhsan. Kayıp Halka: İslam-Türk Felsefe-Bilim Tarihinin Anlam Küresi. İstanbul: Papersense Yayınları, 2014.
Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ‘ulûmi’d-dîn I-XVI. Kahire: Dâru’ş-şa‘b, ts. Gökyay, Orhan Şaik. Kâtip Çelebi’den Seçmeler. İstanbul: M.E.B. Yayınları, 1968.
Halebî, Burhaneddin İbrâhim. Halebî kebîr. Ali Bey Matbaası, 1295.
İpşirli, Mehmet. “Damadzâde Ahmed Efendi.” DİA, 1993, VIII, 450.
İzmîrî, Süleyman b. Veli. Hâşiyetü’l-Fâzıl el-İzmîrî ‘ala Mir‘âti’l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vüsûl. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1309.
Kara, İsmail. Bir Felsefe Dili Kurmak: Modern Felsefe ve Bilim Terimlerinin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
Katib Çelebi. Mîzânü’l-hakk fî ihtiyâri’l-ehakk: En doğruyu seçmek için Hak terazisi / En doğru olanı tercih konusunda Hak ölçü tıpkıbasım ve tercüme, Türkçeleştirenler: Orhan Şaik Gökyay, Süleyman Uludağ. İstanbul: Kabalcı Kitabevi, 2008.
Kâtip Çelebi. el-İlhâmü’l-mukaddes min feyzi’l-akdes. Süleymaniye Kütüphanesi Mahmud Efendi, nr. 1938; Hamidiye, nr. 993/2, vr. 40ᵇ-49ᵇ.
Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dârü ihyâi’t-türâsi’l-‘arabî, ts.
Kâtip Çelebi. Kitâb-ı Cihannümâ. Müteferrika baskısı, Matbaa-ı Amire.
Köksal, A. Cüneyd. Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
Kutluer, İlhan. “Kâtip Çelebi ve Bilimler: Keşfü’z-Zunûn’un Mukaddimesinde “el-İlm” Kavramı.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000): 79-99.
Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Makdisi, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, tercüme ve inceleme Ali Hakan Çavuşoğlu - Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik, 2012.
Muhammed b. A‘la et-Tehânevî. Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn, thk. Ali Dehûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân nâşirûn, 1996.
Muhammed Hamidullah. “Ârâü Kâtip Çelebi fî ba‘zı’l-mesâili’l-fıkhiyye el-müteessire bi ‘ilmi’l-heyeti’l-cedîd, Kâtip Çelebi’nin el-İlhâm’ul-Mukaddes min’el-Feyzi’l-Akdes’i [Metin neşri].” İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi IV, 3-4 (1971): 153-215 tıpkıbasım.
Şehsuvaroğlu, Bediî N. “İlham-al Mukaddes min al-Feyz-al-Akdes Risâlesi ve Kâtip Çelebi’nin İlmî Zihniyeti Hakkında Birkaç Söz.” Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
Şimşek, Murat. “Mevzû-Mebâdi-Mesâil-Gâye Bağlamında Fıkıh ve Usûlü.” Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2012): 62-63.
Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. Miftâhü’s-sa‘âde ve misbâhü’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1405/1985.
Yurtoğlu, Bilal. Kâtip Çelebi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2009

APA	Şimşek M (2019). Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. , 13 - 36.
Chicago	Şimşek Murat Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. (2019): 13 - 36.
MLA	Şimşek Murat Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. , 2019, ss.13 - 36.
AMA	Şimşek M Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. . 2019; 13 - 36.
Vancouver	Şimşek M Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. . 2019; 13 - 36.
IEEE	Şimşek M "Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi." , ss.13 - 36, 2019.
ISNAD	Şimşek, Murat. "Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi". (2019), 13-36.

APA	Şimşek M (2019). Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi, 0(8), 13 - 36.
Chicago	Şimşek Murat Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi 0, no.8 (2019): 13 - 36.
MLA	Şimşek Murat Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi, vol.0, no.8, 2019, ss.13 - 36.
AMA	Şimşek M Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi. 2019; 0(8): 13 - 36.
Vancouver	Şimşek M Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi. Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi. 2019; 0(8): 13 - 36.
IEEE	Şimşek M "Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi." Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi, 0, ss.13 - 36, 2019.
ISNAD	Şimşek, Murat. "Kâtip Çelebi’de Fıkhın İlimler Tasnifindeki Yeri ve Matematik ve Astronomi Bilmeyen Fakihin Eleştirisi". Mîzânül-Hak: İslami İlimler Dergisi 8 (2019), 13-36.