13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI

Yıl: 2021 Cilt: 11 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 131 - 161 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI

Öz:
Bu makalede, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi camileri arasında çok önemli bir yere sahip olanahşap direkler üzerinde taşınan ve düz ahşap çatı ile örtülü camiler ele alınmıştır. Orta Asya’daki ahşapdirekli cami geleneğinin sürdürülmesi ile Türkler tarafından Anadolu’ya getirilmiş olan bu yapı tipininAnadolu Selçuklu Devleti Dönemi’nde, 13. yüzyılda çok önemli örnekleri ortaya konmuştur. Buçalışmada, bu yapı tipinin en görkemli örneklerinden olan Beyşehir Eşrefoğlu Camii, Afyon Ulu Camii,Ankara Arslanhane (Ahi Şerafettin Camii) ve Sivrihisar Ulu Camii incelenmiştir. Söz konusu yapılar ileilgili arşiv ve literatür araştırmaları yapıldıktan sonra, yapılara ait katalog çalışması yapılmıştır. Buçalışma kapsamında yapıların plan, cephe gibi biçimsel özellikleri, yapım tekniği, plan tipi, giriş sayısı,son cemaat ve mahfil kat olup olmaması gibi genel özellikleri, çevre ilişkisi, taşıyıcı eleman ve mimarielemanlar gibi mekânsal özellikleri incelenmiştir. Makalenin amacı, yapılan çalışmalarla elde edilenveriler doğrultusunda 13. yüzyılda Anadolu’da inşa edilen ahşap direkli camiler üzerine genel birçıkarım yapmak ve Anadolu’nun dört farklı yerinde yapılan ahşap direkli camilerin ortak yönlerini tespitetmektir. Yapılan katalog çalışmaları ve arşiv taramaları sonucunda elde edilen bilgiler ışığındayapıların özellikle kullanılan malzeme ve yapım teknikleri açısından benzer özellikler taşıdığı; ancakbazı özelliklerinin bulundukları yerlerin inşa gelenekleri doğrultusunda farklılaştığı ve şekillendiğigörülmüştür. 13. yüzyılda inşa edilen Konya Sahipata Camii geçirdiği yangından sonra genel özellikleritamamen değiştiği için çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.
Anahtar Kelime: ahşap direkli camiler 13. yüzyıl Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi

EVALUATION STUDY ON WOODEN PILLAR MOSQUES BUILT IN ANATOLIA IN THE 13TH CENTURY

Öz:
In this article, mosques that are carried on wooden poles, which have a very important place among Anatolian Seljuk and Principalities (Beyliks) Period mosques and covered with flat wooden roofs, are discussed. With the continuation of the wooden pillar mosque tradition in Central Asia, very important examples of this building type, which were brought to Anatolia by the Turks in the Anatolian Seljuk State Period, were revealed in the 13th century. In this study, Beyşehir Eşrefoğlu Mosque, Afyon Ulu Mosque, Ankara Arslanhane (Ahi Şerafettin Mosque) and Sivrihisar Ulu Mosque, which are the most magnificent examples of this building type, were investigated. After the archive and literature researches about these buildings were done, a catalog study of the buildings was made. Within the scope of this study, the formal features of the buildings such as plan, facade, construction technique, plan type, number of entrances, the presence of the last congregation and the presence of a gathered floor, the environmental relation, the spatial characteristics such as the carrier element and the architectural elements were examined. The aim of the article is to make a general inference on the wooden pillar mosques built in Anatolia in the 13th century in line with the data obtained from the studies and to determine the common aspects of wooden pillar mosques built in four different parts of Anatolia. In the light of the information obtained as a result of the catalog studies and archive scans, it has been observed that the structures have similar characteristics especially in terms of the materials and construction techniques used, but some of their features differ and take shape in line with the construction traditions of the places where they are located. Konya Sahipata Mosque, which was built in the 13th century, was excluded from the scope of the study, as its general characteristics were completely changed after the fire.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akok, Mahmut, (1976). “Konya Beyşehirinde Eşrefoğlu Camii ve Türbesi”, Türk Etnografya Dergisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, sayı XV, s.5-34.
  • Altınsapan, Erol. (1988). “Sivrihisarda Türk Mimarisi”, Konya Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
  • Arık, Rüçhan. (1973). “Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami”, Ankara, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayını.
  • Aslanapa, Oktay. (2007). “Türk Sanatı”, İstanbul, Remzi Kitabevi.
  • Aygen, Mehmet Saadettin. (1973). “Afyonkarahisar Camileri”, Ankara, Türkeli Yayınları.
  • Bakırer, Ömür. (1976). “Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları”, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Çetinaslan, Mustafa. (2013). Hünkâr Mahfillerinin Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Örnekleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:29, s.61-74.
  • Denknalbant, Ayşe, (2012). “Sivrihisar Ulucamii”, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, s.116-117.
  • Erdemir, Yaşar. (1999). “Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Câmi ve Külliyesi”, Beyşehir, Beyşehir Vakfı Yayınları.
  • Erken, Sabih. (1983). “Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I”, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Eskici, B., (2008). “Ankara Mihrabları”, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Kaya, Fevzi. (2014). “Afyonkarahisar Ulu Camii”, Taşpınar Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, sayı 13, s.80-83.
  • Konyalı, İ. Hakkı. (1978). “Ankara Camileri”, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Konyalı, İ., Hakkı. (1991). “Abideleri ve Kitabeleri ile Beyşehir Tarihi”, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Yayınları.
  • Kuran, Aptullah. (1972). “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”, Malazgirt Armağanı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.179-186
  • Kurtbil, Zeynep Hatice. (2012). Afyon Ulu Camii, Türk Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Cilt 42, İstanbul, s.82-83.
  • Mülayim, Selçuk. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler Selçuklu Cağı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Oral, M. Zeki, (1962). “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı 5, Ankara, s.23-77.
  • Öney, Gönül, (1970). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri, Sanat Tarihi Yıllığı 1969/1970, İstanbul, s.143.
  • Öney, Gönül. (1971). “Anadolu’da Türk Devri Yapıları”, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları.
  • Öney, Gönül. (1976). “Türk Çini Sanatı”, İstanbul, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
  • Öney, Gönül. (1990). Ankara Arslanhane Camii, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Önge, Yılmaz. (1968), “Konya Beyşehirinde Eşrefoğlu Süleyman Bey Hamamı”, Vakıflar Dergisi, 7, s.139-144.
  • Önge, Yılmaz. (1968). “Anadolu Mimari Sanatında Ahşap Stalaktitli Sütun Başlıkları”, Önasya Mecmuası, 4(37), s.1-17.
  • Önge, Yılmaz. (1975). “Selçuklularda ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar”, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Önge, Yılmaz. (1997). “Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemi’nde Su Yapıları”, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Uysal, A. Osman. (2006). Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Uysal, Zekiye. (1993). “Afyon Ulu Câmii’nin Ahşap Üzerine Boyalı Nakışları”, 3. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (Afyonkarahisar, 22-24 Ekim 1993), Afyon, s.236-248.
  • Uysal, Zekiye. (2014). “18. Yüzyıldan Ahşap Direkli İki Cami”, Turkish Studies, Volume 9/10, 1107- 1123.
  • Yavuz, Ayşıl, (1987). The Presence of the Sultan's Mahfil in Pre-Ottoman Anatolian Mosques", Ars Turcica I. Atken des VI. Internationalen Kongresses for Türkische Kunst, München, s. 351-361.
  • Yetkin, Şerare. (1986). “Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişimi”, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • Url 1: “Afyon Ulu Camii”. http://www.selcuklumirasi.com/architecture-detail/afyon-ulu-camii, (Erişim zamanı; Mayıs, 6, 2020).
  • Url 2: Kültür Portali, “Sivrihisar Ulu Camii”, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/eskisehir/gezilecekyer/ulu-camii-sivrihisar, (Erişim zamanı; Mayıs, 6, 2020).
  • Url 3: Kültür Envanteri Atlası, “Sivrihisar Ulu Camii”, URL: https://kulturenvanteri.com/yer/sivrihisarulu-camii/, (Erişim zamanı; Mayıs, 5, 2020).
  • Url 4: Sivrihisar Kültür Portali, “Sivrihisar Ulu Camii”, https://sivrihisar.com.tr/gezilecek-yerler/ulucami-kapilar.htm, (Erişim zamanı; Ekim, 9, 2020).
  • Url 5: Yeni Şafak Gazetesi, 24 Haziran 2016, “Kırk Direkli Camii: Afyon Ulu Camii”, https://www.yenisafak.com/ramazan/kirk-direkli-camii-afyon-ulu-camii-2486742, (Erişim zamanı; Mayıs, 6, 2020).
  • Url 6: Yeni Şafak Gazetesi, 24 Haziran 2016, “Ahşap Direklerin En Eskisi: Sivrihisar Ulu Camii”, https://www.yenisafak.com/ramazan/ahsap-direklerin-en-eskisi-sivrihisar-ulu-camii-2486446, (Erişim zamanı; Mayıs, 6, 2020).
  • Url 7: Sivrihisar Belediyesi, “Sivrihisar Ulu Camii”, https://sivrihisar.bel.tr/wpcontent/uploads/2016/11/ulu-cami-mermer-sutunlu-direkler-saat.jpg, (Erişim zamanı; Mayıs, 7, 2020).
  • Url 8: Sivrihisar Belediyesi, “Sivrihisar Ulu Camii” https://sivrihisar.bel.tr/gezilecek-yerler/ulu-cami/, (Erişim zamanı, Kasım, 16, 2020).
APA KARAKUŞ F (2021). 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. , 131 - 161.
Chicago KARAKUŞ Filiz 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. (2021): 131 - 161.
MLA KARAKUŞ Filiz 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. , 2021, ss.131 - 161.
AMA KARAKUŞ F 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. . 2021; 131 - 161.
Vancouver KARAKUŞ F 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. . 2021; 131 - 161.
IEEE KARAKUŞ F "13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI." , ss.131 - 161, 2021.
ISNAD KARAKUŞ, Filiz. "13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI". (2021), 131-161.
APA KARAKUŞ F (2021). 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 11(1), 131 - 161.
Chicago KARAKUŞ Filiz 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 11, no.1 (2021): 131 - 161.
MLA KARAKUŞ Filiz 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, vol.11, no.1, 2021, ss.131 - 161.
AMA KARAKUŞ F 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication. 2021; 11(1): 131 - 161.
Vancouver KARAKUŞ F 13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication. 2021; 11(1): 131 - 161.
IEEE KARAKUŞ F "13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI." The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 11, ss.131 - 161, 2021.
ISNAD KARAKUŞ, Filiz. "13. YÜZYILDA ANADOLU’DA İNŞA EDİLEN AHŞAP DİREKLİ CAMİLER ÜZERİNE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI". The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 11/1 (2021), 131-161.