Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri

ASLAN, DILEK; Kara, Şeyma Aliye

Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri

Şeyma A KARA, (Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Dilek ASLAN (Hacettepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Sağlık ve Toplum

11 4

Yıl: 2021 Cilt: 31 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 3 - 22 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 16-10-2021

Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri

Öz:

Bu makalede küreselleşen dünyada hastalıkla ilgili güncel durumununtespit edilmesi, dünyada ve Türkiye’de hastalıkla ilgili değişiminortaya konulması, sağlığın belirleyicilerini de dikkate alanönleyici önerilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında;dünyada ve Türkiye’de hastalığın yıllar içindeki değişimi analizedilmiştir. Seçilmiş ülkelerin hastalık hız değerleri ile; İnsani Kalkınmaİndeksi, doğuşta beklenen yaşam süresi, bazı ekonomik göstergelerinde içinde olduğu indikatörler karşılaştırılmıştır. Ülkelerininsani gelişmişlik indeksi değeri, doğuşta beklenen yaşam süresi,kişi başına düşen milli gelir, ülkenin sağlık harcamalarına ayırdığıpay, kişi başına düşen sağlık harcaması miktarı tüberküloz insidansıyüksek olan ülkelerde genellikle daha düşüktür. Dünya Sağlık Örgütü’nünoluşturduğu tüberkülozu bitirme stratejilerini (END-TB) degöz önünde bulundurarak; tüberkülozun yerel ve/veya küresel boyuttakihedeflerine ulaşmak için aktif hastalığı, HIV ile birlikte görülentüberkülozu, bulaşı, ülkeler üzerindeki hastalık yükünü önleyici yaklaşımlaragerekmektedir.

Anahtar Kelime:

Tuberculosis in the Globalized World: Updated Assessment with Public Health Perspective

Öz:

In this article, it was aimed to conduct an updated global assessment of tuberculosis including the trend analysis in Turkey, to present the current scientific data about the disease and to recommend preventive facts taking into account the determinants of health. The tuberculosis related indicators of selected countries were compared including economic indicators including Human Development Index score, life expectancy at birth, etc. The human development index of countries, life expectancy at birth, national income per capita, the share of the country to health expenditures, the amount of health expenditure per capita values were generally lower in countries with high incidence rates of tuberculosis. To achieve the local and/or global targets of tuberculosis considering the strategies of the World Health Organization to end tuberculosis (END-TB); there is a need for prevention of the burden including the active disease, HIV-associated tuberculosis, transmission, etc. dimensions.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

1. Hopewell PC, Bloom PR. Tuberculosis and other mycobacterial diseases. In: Murray JF, Nadel JA, eds. Textbook of Respiratory Medicine, Sec eds. Philedelphia: W.B. Saunders Comp; 1994 1094-1160
2. Badur S, Bakır M, Aşı Kitabı, Tüberküloz Aşısı, Akademi Yayınları, 2012, 309-321
3. Haas DW, Prez RM. Mycobacterium tuberculosis. In: Mandell GL, Ben Dolin R, Principles and Practice of İnfectious Diseases, 4th ed. New Y Churchill Livingstone: 1995, 2213-2243
4. Centers for Disease Control and Prevention, Basic TB FACTS [İnternet] https://www.cdc.gov/tb/topic/basics/default. htm Erişim: 20.11.2019
5. Centers for Disease Control and Prevention, Tuberculosis Disease: Symptoms and Risk Factors [İnternet] https:// www.cdc.gov/features/tbsymptoms/index.html Erişim: 20.11.2019
6. T.C. Sağlık Bakanlığı Tüberküloz Tanı ve Tedavi Rehberi Ankara, 2011
7. World Health Organizaiton What is TB, How is Treated? [İnternet] https://www.who.int/features/qa/08/en/ Erişim: 20.11.2019
8. World Health Organizaiton, Adressing the social determinants of TB [İnternet] https://www.who.int/tb/areas-ofwork/ population-groups/en/ Erişim: 9.12.2019
9. World Health Organizaiton, Tuberculose Overview, [İnternet] https://www.afro.who.int/health-topics/tuberculosis- tb Erişim: 9.12.2019
10. World Health Organizaiton, Global TB Report, Fact Sheet [İnternet] https://www.who.int/tb/publications/factsheet_ global.pdf?ua=1 Erişim:02.01.2020
11. World Health Organizaiton, Ending Tuberculosis in Children [İnternet] https://www.who.int/tb/challenges/childhood_ tb_informationsheet.pdf?ua=1 Erişim:02.01.2020
12. Barış Yİ, Dünyada Tüberküloz’un Tarihi, Konuralp Tıp Dergisi, 2010
13. Murray JF, Schraufnagel DE, Hopewell PC, Treatment of Tuberculosis, A Historical Perspectives, Annals of the American Thoracic Society, 2015, Vol. 12 No. 12,
14. Barberis, I et al. “The history of tuberculosis: from the first historical records to the isolation of Koch’s bacillus.” Journal of preventive medicine and hygiene 2017, 58,1 E9- E12.
15. Centers for Disease Control and Prevention, World TB Day 2018, History [İnternet] https://www.cdc.gov/tb/worldtbday/ history.htm Erişim: 09.12.2019
16. Koçoğlu F, Verem Savaşı, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yayını No. 86/36 Kısa Dizi No. 4, Ankara, 1986, 81-83
17. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Tüberküloz Dairesi Başkanlığı, Türkiye’de Veremle Mücadelenin Tarihi ve Dünden Bugüne Daire Başkanlığımız [İnternet] https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/tuberkuloz-baskanligimiz/ tarihte.html Erişim: 04.12.2019
18. Okyay P, Dedeoğlu N, Öztek Z, Tarihsel Bakışla Türkiye’de Halk Sağlığı, 2018, 133-134
19. World Health Organization, Top ten causes of deaths in upper-middle-income countries in 2016 [İnternet] https:// www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes- of-death Erişim: 04.12.2019
20. World Health Organization, Global Health Observatory country views, Turkey Statistics Summary (2002-present) [İnternet] http://apps.who.int/gho/data/node.country. country-TUR Erişim: 04.12.2019
21. Güler Ç, Akın L, Halk Sağlığı Temel Bilgiler Kitabı, Uluslararası Sağlık, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi, 2015
22. Eker H, Academic Review of Humanities and Social Sciences, Küreselleşmenin Kültürel Dinamikleri Açısından Tüketim, 2018, 100-109
23. Lee K. Globalization and Health: an Introduction, 2004 , London
24. Yıldız H, Turan M, Küreselleşme ve Sağlık, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 2010, 36 (1) 39-41
25. De Vogli R, Birbeck GL,. Potential impact of adjustment policies on vulnerability of women and children to HIV/SIDS in sub_Saharan Africa. Journal of Health, Population, and Nutrition. 2005 Jun; 23(2): 105-20
26. Oxford Textbook of Global Public Health, Globalization and disease prevention and control, 2015 fifth edition, 67
27. Pescarini, J.M., Rodrigues, L.C., Gomes, M.G.M. et al. Migration to middle-income countries and tuberculosis— global policies for global economies. Global Health 2017, 13-15
28. Huynen M, Martens P, Hilderink H, The health impacts of globalisation: a conceptual framework, Globalization and Health 2005, 1-14
29. Michael J. Selgelid, Centre for Applied Philosophy and Public Ethics (CAPPE), Menzies Centre for Health Policy, and National Centre for Biosecurity The Australian National University. Ethics, Tuberculosis and Globalization , Public Health Ethics, 2008, 10, 10–20
30. Smith R, Woodward D, Acharya A, Beaglehole R, Drager N, Communicable disease control: a ‘Global Public Good’ perspective,Health Policy and Planning, September 2004, 19;5, 271–278
32. Global Tuberculosis Report 2019, World Health Organization, WHO/CDS/TB/2019.15
33. World Health Organization, Regional Office for Africa, Tuberculose [İnternet] https://www.afro.who.int/health-topics/ tuberculosis-tb Erişim: 16.12.2019
34. World Health Organization, Regional Office for Europe, Tuberculose [İnternet] http://www.euro.who.int/en/ health-topics/communicable-diseases/tuberculosis Erişim: 16.12.2019
35. World Health Organization, Global Health Observatory data repository, Tuberculosis [İnternet] http://apps.who.int/ gho/data/node.main.1315?lang=en Erişim: 21.12.2019
36. Human Development Report 2019, Beyond income, beyond averages, beyond oday: Inequalitiesn human development in the 21st century, 2019 By the United Nations Development Programme, New York, USA
37. World Health Organization, Global Health Expenditure Database, 2017 [İnternet] http://apps.who.int/nha/database/ country_profile/Index/en Erişim: 16.12.2019
38. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Tüberküloz İstatistikleri [İnternet] https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/tuberkuloz-istatistikler Erişim: 16.12.2019
39. Kara F, Kabasakal E, Yıldırım A, Mutlu S.M, Baykal F. Türkiye’de Verem Savaşı 2018 Raporu. HSGM Tüberküloz Dairesi Başkanlığı. Ankara, 2018.
40. T.C. Sağlık Bakanlığı Tüberküloz Tanı ve Tedavi Rehberi Ankara, 2019
41. Centers for Disease Control and Prevention, Tuberculosis Disease: Infographics [İnternet] https://www.cdc. gov/tb/publications/infographic/pdf/Flyer-Tuberculosis-Disease- Only-the-Tip-of-the-Iceberg-8.5x11.pdf Erişim: 23.12.2019
42. Centers for Disease Control and Prevention, Tuberculosis Disease: Latent Tuberculosis [İnternet] https://www. cdc.gov/tb/topic/basics/tbinfectiondisease.htm Erişim: 23.12.2019
43. Özkara Ş, Arpaz S, Özkan S, Aktaş Z, Örsel O, Ecevit H, Tüberküloz Tedavisinde Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT), Solunum Hastalıkları 2003, 14, 150-157
44. Ortaköylü M.G, Akciğer Tüberkülozu Tedavisi, ASYOD ve Sağlık Bilimleri Üniversitesi Asistan Buluşması Günleri, 2019
45. Baylan O, İlaca Dirençli Tüberküloz Tedavisi, Turkiye Klinikleri J Med Sci. 2012;32(3):788-804
46. T.C. Sağlık Bakanlığı, Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı Ve Bildirim Sistemi Hakkında Tebliğ. Resmi Gazete Sayısı: 25635, 2004
47. Leblebicioğlu H, AIDS ve Tüberküloz, 21. Yüzyılda Tüberküloz Sempozyumu ve II. Tüberküloz Laboratuvar Tanı Yöntemleri Kursu, Samsun
48. Yeşilbağ Z, Karadeniz A, HIV/AIDS ve Tüberküloz, Turkiye Klinikleri J Pulm Med-Special Topics. 2015, 8(3), 35-43
49. World Health Organization, TB Prevention, Diagnosis and Treatment, [İnternet] https://www.who.int/tb/challenges/ hiv/07_tb_prevention_diagnosis_and_treatment_eng. pdf Erişim: 25.12.2019
50. Centers for Disease Control and Prevention, TB Prevention [İnternet] https://www.cdc.gov/tb/topic/basics/tbprevention. htm Erişim: 25.12.2019
51. Centers for Disease Control and Prevention, Recommendations and Reports, The Role of BCG Vaccine in the Prevention and Control of Tuberculosis in the United States A Joint Statement by the Advisory Council for the Elimination of Tuberculosis and the Advisory Committee on Immunization Practices, Advisory Council for the Elimination of Tuberculosis (ACET), 1995 [İnternet] https://www.cdc.gov/mmwr/ preview/mmwrhtml/00041047.htm Erişim: 25.12.2019
52. Etiler N, Birinci Basamak Çalışanları için Aşı Rehberi, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2018
53. Dokuzoğuz B, Sağlık Çalışanlarında Güncel Aşı Önerileri, ANKEM Dergi 2014, 28(Ek 2), 199-206
54. Babalık A, BCG Aşısı ve Yeni Aşı Çalışmaları, Turkiye Klinikleri J Pulm Med-Special Topics. 2011, 4(2), 60-9
55. Çevirme A, Dünyada ve Türkiye’de Tüberkülozun Önlenmesi ve Kontrolü ile İlgili Yasalar, Turkiye Klinikleri J Intern Med Nurs-Special Topics 2017, 3(1), 1-6
56. World Health Organization, The STOP TB Strategy: Vision, goal, objectives and targets [İnternet] https://www.who. int/tb/strategy/stop_tb_strategy/en/ Erişim: 25.12.2019
57. World Health Organization, Implementing the End TB Strategy: The Essentials WHO/HTM/TB/2015.31

APA	Kara Ş, ASLAN D (2021). Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. , 3 - 22.
Chicago	Kara Şeyma Aliye,ASLAN DILEK Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. (2021): 3 - 22.
MLA	Kara Şeyma Aliye,ASLAN DILEK Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. , 2021, ss.3 - 22.
AMA	Kara Ş,ASLAN D Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. . 2021; 3 - 22.
Vancouver	Kara Ş,ASLAN D Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. . 2021; 3 - 22.
IEEE	Kara Ş,ASLAN D "Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri." , ss.3 - 22, 2021.
ISNAD	Kara, Şeyma Aliye - ASLAN, DILEK. "Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri". (2021), 3-22.

APA	Kara Ş, ASLAN D (2021). Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. Sağlık ve Toplum, 31(1), 3 - 22.
Chicago	Kara Şeyma Aliye,ASLAN DILEK Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. Sağlık ve Toplum 31, no.1 (2021): 3 - 22.
MLA	Kara Şeyma Aliye,ASLAN DILEK Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. Sağlık ve Toplum, vol.31, no.1, 2021, ss.3 - 22.
AMA	Kara Ş,ASLAN D Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. Sağlık ve Toplum. 2021; 31(1): 3 - 22.
Vancouver	Kara Ş,ASLAN D Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri. Sağlık ve Toplum. 2021; 31(1): 3 - 22.
IEEE	Kara Ş,ASLAN D "Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri." Sağlık ve Toplum, 31, ss.3 - 22, 2021.
ISNAD	Kara, Şeyma Aliye - ASLAN, DILEK. "Küreselleşen Dünyada Tüberküloz: Halk Sağlığı Bakış Açısıyla Güncel Durum Değerlendirmeleri". Sağlık ve Toplum 31/1 (2021), 3-22.