Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?
Yıl: 2021 Cilt: 32 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 335 - 347 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 20-10-2021
Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?
Öz: Bu makalede, genel olarak Fârâbî’nin akıl anlayışı, özel olarak ise bilkuvve aklın mahiyeti, nasıl bilfiil olduğu ve ilk bilgiler konu edilmektedir. Bilindiği üzere Meşşâî felsefede “bilkuvve olmak” iki anlamda kullanılmaktadır: Birinci anlamda, aşağı varlık mertebesinde yer alan, yukarı varlık mertebesinde yer alana göre bilkuvvedir. İkinci anlamda bilkuvve olmak maddenin temel niteliğidir. Acaba ikinci anlamıyla akıl bilkuvve olur mu? Eğer bu sorunun cevabı “evet” ise bu durumda aklı diğer cisimlerden ayırt eden özellik nedir? Makalenin amaçlarından birisi bu sorunu incelemektir. Makalede tartışmayı amaçladığımız ikinci sorun ise ilk bilgiler ve faal aklın bilkuvve akla etkisinin nasıl gerçekleştiğiyle ilgilidir. Bunlarla ilgili özet olarak şunları söyleyebiliriz: Sudȗr sürecinin sonunda ortaya çıkan bilkuvve aklın nasıl oluştuğuna dair yeterli açıklamanın yapılmadığını düşünüyoruz. Bu yetersizlik, ikinci sorunla ilgili olarak yani bilkuvve aklı bilfiil kılan ilk bilgilerin mahiyeti ve Faal Aklın katkısı hakkında farklı düşüncelerin dile getirilmesine neden olmuştur. Anladığımız kadarıyla iki sorunun da temelinde, basit ve mücerret bir varlık olan akıldan mürekkep ve maddi olan cisme nasıl geçildiğine dair doyurucu izahların azlığı yatmaktadır. Ve yine Faal Aklın apriori bilgiler, anne baba, öğretmen ve toplum gibi aracı ve hazırlayıcı sebepleri kullanıp kullanmadığına dair herhangi bir açıklamanın olmaması -daha doğrusu sayılanların Faal Akılla irtibatlandırılmaması- sorunun kaynağı olarak gözükmektedir. Bilkuvve aklın özdeşlik ilkesi yani kendinin bilincinde olmak yönünden diğer mevcutlardan farklı olduğu aşikârdır. Ancak bu ilkenin mevcudiyetiyle mevcudiyetinin bilincinde olmanın farklı şeyler olduğunu düşünüyoruz. Şu hâlde birincisi aklı, ikincisi ise nefsi/zihni oluşturur. Fârâbî’nin bu ayrıma Kitâbü’s-siyâsetü’lmedeniyye’de dolaylı olarak işarette bulunduğunu düşünüyoruz. Akıl ve zihnin görece ayrımının birbirine karıştırılması bazı hatalı değerlendirmelere neden olmaktadır. Son olarak bilkuvve makullerin kendilerinde yani dış dünyada bilkuvve makul olduğu yönündeki ifadeler kafa karışıklığına neden olmaktadır. Oysaki onların bilfiil makul oluşu ve Fârâbî’nin bahsettiği kavramsal varlık seviyesi, insan zihnininoluşumunu ifade etmektedir.
Anahtar Kelime: Al-Fārābī on Intellect and the Nature of First Principles: Can Intellect Be Potential?
Öz: In this article, I deal with al-Fārābī’s understanding of intellect in general, and in particular,with the nature of the potential intellect (‘aql bi al-fi‘l) and how it becomes an intellect in actuality andthe first principles. As it is known, “being in potentiality” is used in two senses in the Peripatetic philos ophy: In the first sense, the thing which is in the lower state of being compared to the one in the upperbeing is in the state of potentiality. In the second sense, potentiality is the basic quality of matter. I raisethe question whether the intellect can be potential in the second sense? If so, then what distinguishes the intellect from other objects? One of the aims of the article, therefore, is to deal with this problem.The second problem we aim to discuss in the article is about how the first principles and the Active In tellect influence the potential intellect. I argue that there is not enough explanation on how the poten tial intellect, which emerges at the end of the process of emanation, comes into being. This inadequacyled to the expression of different opinions on the second problem, namely the nature of the first princi ples that make the potential intellect an actual one and the influence of Active Intellect on it. The basisof both problems lies in the inadequacy of satisfactory explanations on how to move from the simple andabstract entity to the composed and material object. And the lack of any explanation as to whether theActive Intellect uses intermediary and preliminary causes such as a priori principles, parents, teachers orsociety - or rather, not linking these with the Active Intellect - seems to be the source of the problem.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, Sosyal Yayınları, İstanbul 2014.
- Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev. Furkan Akderin, Say Yayınları, İstanbul 2014.
- Aristoteles, Organon IV İkinci Analitikler, çev. H. Ragıp Atademir, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 4. Basım, İstanbul 1996.
- Aristoteles, Ruh Üzerine, çev. Ömer Aygün - Y. Gurur Sev, Pinhan Yayıncılık, 2. Basım, İstanbul 2018.
- Aydınlı, Yaşar, Fârâbî, İSAM Yayınları, İstanbul 2008.
- Aydınlı, Yaşar, “Fârâbî ve Bağdat Meşşâî Okulu”, İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemleri, (ed. M. Cüneyt Kaya), İSAM Yayınları, İstanbul 2013, 145-181.
- Bayrakdar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 15. Basım, Ankara 2019.
- Cihan, Ahmet Kamil, İbn Sina ve Gazali’de Bilgi Problemi, İnsan Yayınları, İstanbul 1998.
- Çankaya, Aylin, “Aristoteles’te Nous (Akıl) Kavramı”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Muğla 2012.
- Davidson, Herbert A., AlFârâbî, Avicenna, Averroes, on Intellect, Oxford University Press New York 1992.
- Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, çev. Kasım Turhan, Birleşik Yayıncılık, 5. Basım, İstanbul 2000.
- Fârâbî, el-Es’iletü’l-Lâmia (Kitâbu’l-Mille içinde), Nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut 2001.
- Fârâbî, Felsefetu Aristotalis, thk. Muhsin Mehdi, Lecnetü'l-İhyai't-Türasi’l-Felsefi elArabi, Beyrut 1961.
- Fârâbî, Fusûlü müntezea’, thk. Fevzi Mitri Neccâr, Mektebetü Zehra, 2. Basım, İran 1405.
- Fârâbî, İhsâü’l-‘ulûm, thk. Ali Bu Milhim, Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut 1996.
- Fârâbî, Kitâbü’l-hurûf, thk. Muhsin Mehdi, Dârü’l-Meşrik, Beyrut 1986.
- Fârâbî, Kitâbü’s-siyâsetü’l-medeniyye, tkd. Ali Bu Milhim, Dârü’l-Mektebeti’l-Hilâl, Beyrut 1996.
- Fârâbî, Kitâbü’l-cem‘ı beyne ra’yeti’lhakîmeyn, Beyrut Dârü’l-Meşrik 1986.
- Fârâbî, Kitâbü’l-burhân, thk. Macid Fahri, Dârü’l-Meşrik, Beyrut 1987.
- Fârâbî, Kitâbü ehli’l-medînetü’l-fâzıla, thk. Albert Nasrî Nâdir, Dârü’l-Meşrik, Beyrut 1986.
- Fârâbî, Kitâbü tahsîli’s-saâde, haz. Ali Bu Milhim, Beyrut: Dârün ve Mektebetün Li’lHilâl, 1995.
- Fârâbî, el-Mantıkıyyât, thk. Muhammed Takî Dâbişpejûh, Mektebetü Ayetullah Mar‘aşî, 3 Cilt, Kum 1408.
- Fârâbî, Risâletün fi’l-akl, thk. Maurice Boyuges, el-Matabaatü’l-Kesûlikiyye, Beyrut 1938.
- Fârâbî, “Risâletün fi isbâti’l-mufârakât”, Resâilü Ebî Nasr el-Fârâbî içinde, Meclisü Dâirati’l-Maârifi’l-Osmaniyye. Haydarabat 1345.
- Fârâbî, “Risâletün fi mesâili’l-müteferrika”, Resâilü Ebî Nasr el-Fârâbî içinde, Meclisü Dâirati’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarabat 1345.
- Fârâbî, Risâletü’t-tenbîh ale sebîli’s-seâde, thk. Sübhan Halîfet, Menşûrâtü’l-Câmiati’lÜrdüniyye, Umman, 1987.
- Fârâbî, Şerâ’it’ül-Yakîn, thk. Macid Fahri, Dâru’l-Meşrik, Beyrut 1987.
- İbn Sînâ, en-Necât fi’l-hikmeti’l-mantıkiyye ve’ t-tabi‘iyye ve’l-İlâhiyye, Nşr. Mâcid Fahrî, Menşûrât-i Dâri’l-İfâgı’l-Cedîdi, Beyrut 1982.
- Kalyoncu, Rıza Tevfik. “Fârâbî’nin Akıl Risalesinin Felsefi Analizi”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 2018.
- Medkûr, İbrahim, “Fârâbî”, İslâm Düşüncesi Tarihi içinde, Ed. Mian M. Şerif, İnsan Yayınları, 2. Basım, İstanbul 2014.
- Netton, Ian Richard, Fârâbî ve Okulu, çev. Mehmet Vural, Elis Yayınları, Ankara 2019.
- Plotinos, Enneadlar, çev. Haluk Özden, Ruh ve Madde Yayınları, İstanbul 2008.
- Plotinos, Esûlûcyâ, Eflutin inde’l-Arab, thk. Abdurrahman Bedevi, 2. Basım, İntişârâtü Bîdâr, Kum 1977.
- Sözen, Kemal, “Fârâbî’de Akıl ve Aklın Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, 1998.
- Sözen, Kemal, “Farabî’de Varlık-Akıl İlişkisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6, 1999.
- Uysal, Enver, “Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlâkî İçeriği”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 13, 2, 2004.
- Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin, “Risâletü’lKuvve ve’l-fi ‘l”, Mecmûatü Resâili’l-Allâme et-Tabâtabâî içinde, thk. Subbah Rubaî, Mektebetü Fedeki Li İhyâi’t-Turâsi, Kum 2008.
- Yalın, Salih, “Fârâbî’nin Töz/Cevher Tasavvuru”, Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri, Elis Yayınları, Ankara, 2005.
- Yıldırım, Ömer Ali, – Kubilay, Beheşti Zehra, “Fârâbî’de Tümeller ve Faal Akıl’la İlişkisi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49, 2020
| APA | yiğit f (2021). Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. , 335 - 347. |
| Chicago | yiğit fevzi Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. (2021): 335 - 347. |
| MLA | yiğit fevzi Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. , 2021, ss.335 - 347. |
| AMA | yiğit f Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. . 2021; 335 - 347. |
| Vancouver | yiğit f Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. . 2021; 335 - 347. |
| IEEE | yiğit f "Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?." , ss.335 - 347, 2021. |
| ISNAD | yiğit, fevzi. "Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?". (2021), 335-347. |
| APA | yiğit f (2021). Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. İslami Araştırmalar, 32(2), 335 - 347. |
| Chicago | yiğit fevzi Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. İslami Araştırmalar 32, no.2 (2021): 335 - 347. |
| MLA | yiğit fevzi Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. İslami Araştırmalar, vol.32, no.2, 2021, ss.335 - 347. |
| AMA | yiğit f Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. İslami Araştırmalar. 2021; 32(2): 335 - 347. |
| Vancouver | yiğit f Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?. İslami Araştırmalar. 2021; 32(2): 335 - 347. |
| IEEE | yiğit f "Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?." İslami Araştırmalar, 32, ss.335 - 347, 2021. |
| ISNAD | yiğit, fevzi. "Fârâbî’de Akıl ve İlk Bilgilerin Mahiyeti:Akıl Bilkuvve Olur mu?". İslami Araştırmalar 32/2 (2021), 335-347. |
