“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi

KELES, MAHMUT RECEP

“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi

Mahmut Recep KELEŞ (Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Tekirdağ, TÜRKİYE)

İslami Araştırmalar

21 5

Yıl: 2021 Cilt: 32 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 427 - 454 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 22-10-2021

“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi

Öz:

Selâhaddin Eyyûbî’nin veliahdı olan el-Melikü’l-Efdal siyasî anlamda ortaya çıktığından itibaren pek çoktalihsizlikle karşılaşmış, büyük bir devletin mirasçısı olarak onu daha da ileri götürmesi gerekirken, özelliklekendisine bağlı ümeranın da etkisiyle iktidarını kaybetmiştir. Selâhaddin Eyyûbî’den sonra hükümdar olan elMelikü’l-Efdal önce kardeşleri ve amcası el-Melikü’l-Âdil tarafından etkisizleştirilmiş ve iktidarı amcası elMelikü’l-Âdil’e bırakmak zorunda kalmıştır. Ayrıca ona el-Cezire’de küçük bir bölgenin idaresi verilerekEyyûbî hanedanıyla irtibatı koparılmıştır. Saltanatı elinden alındıktan sonra halife Nâsır-Lidînillâh’a kardeşi ileamcasını şikâyet etmiş, fakat halife taht mücadeleleri ile zayıflayan Eyyûbîlerin içine düştüğü durumdan faydalanma yoluna giderek iktidar sahasını güçlendirmiştir. El-Melikü’l-Efdal’in siyasî anlamda başarısız olmasınınnedenleri araştırılıp, amcası el-Melikü’l-Âdil ile ilişkileri göz önünde bulundurularak Eyyûbî tarihinin tartışmalı bir konusu ele alınacaktır. Diğer taraftan Eyyûbî saltanatının, devletin kurucusu olan Selâhaddin Eyyûbî’ninçocuk ve torunlarına değil de kardeşi el-Melikü’l-Âdil tarafına geçmesinin dramatik yönü izah edilecektir. ElMelikü’l-Efdal’in durumu Şirkuh b. Şâdî ile mukayese edilerek onun ölümüyle talihi açılan yeğeniSelâhaddîn’in, Eyyûbî devletini kurması ve ortadoğunun en güçlü devleti haline getirmesi ele alınacaktır. Bunakarşın onun çocuklarının babalarıyla aynı başarıyı sağlayamamalarının nedenleri irdelenecektir. Şirkûh’la başlayan Mısır hakimiyetinin Selâhaddin’in kardeşi el-Melikü’l-Âdil ile devam etmesi ve Âdil’in soyundan gelenlerin de iktidarı memlüklerine bırakmak zorunda kalmaları anlatılacaktır. Bu makalede el-Melikü’l-Efdal’in iktidarını kaybetmesinde ümeranın rolüne değinilecektir. Bununla birlikte kaynaklarda ifade edilen ilmî yönü güçlü fakat siyasî yönü güçsüz bir vezir olarak addedilen İbnü’l-Esîr kardeşlerden Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in rolünedeğinilecektir. Ayrıca ulema, ümera ve sultanlar arasındaki iktidar çekişmeleri anlatılarak başarılı bir sultanın“başarısız çocukları” ve bunların sonuçları irdelenecektir.

Anahtar Kelime:

The Effect of "A Successful Scholar, a Failed Statesman" Ziya Al-Din Ibn Al-Athir on Al-Malik Al-Afdal's Political Career

Öz:

Al-Malik al-Afdal, who was the heir of the Salah al-Din, had faced many misfortunes since he emerged in a political sense, he had to take him further as the inheritor of a great state, and lost his power, especially with the influence of his Umera class. Al-Malik al-Afdal, became the ruler after Saladin. But he was firstly neutralized by his brothers and uncle Adil, and eventually he had to hand over the power to his uncle ElMelikü’l-Âdil, as the statesmen affiliated to stopped supporting him. The administration of a small region in alJazeera was given and his contact with the Ayyubid dynasty was severed by this way. After his reign was taken away, he complained to the the caliph al-Nasir li-Dīn Allāh about his brother and his uncle. However, the weakness of Ayyubid’s on throne struggle, the caliph strengthened his power field by taking advantage of this situation. By analyzing which of the alleged reasons such as Al-Malik al-Afdal's being politically incompetent, statesmen misleading him, his uncle Al-Malik Adil's being a strong and intelligent ruler, his loss of power will be analyzed and a controversial subject in Ayyubid history will be discussed. On the other hand, the dramatic aspect of the succession will be explained about Salah al-Din’s, Ayyubid reign why it was not passing on to his sons-grandsons and passed on to his brother Al-Malik Adil. When Al-Malik al-Afdal's situation was compared with Shīrkūh bin Shādhī, his nephew Saladin, who was fortunate after his death, established the Ayyubid dynasty and made it the strongest state of the Middle East, but his children could not achieve the same success as their fathers. This process, which started with Shirkuh as another aspect of fortune, continued with Saladin's brother, Al-Malik Adil, and eventually the descendants of Adil had to leave the power to their Mamluks. In this article, the role of the ummera in Al-Malik al-Afdal's loss of power and also the role of Vizier Ziya' al-Din Ibnul-Athir, one of the brothers Ibnul-Athir, whose scolarly aspect was strong but politically weak, will be mentioned. In addition, power struggles between ulema, ümera and sultans; the results of unsuccessful children of a successful sultan will be explained and examined.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Bündarî, Ebu İbrahim Kıvamüddin Feth b. Ali b. Muhammed, Sene'l-Berki'ş-şami, thk. Ramazan Şeşen, İstanbul 2004.
Demirkent, Işın, “Haçlı Seferleri Kaynaklarının Büyük Külliyatı”, Belleten, 1990, c. 54, sayı: 210, ss. 364.
Devadari, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek Kenzü'd-dürer ve câmiü'l-gurer, thk. Saîd Abdülfettah Aşur, Freiburg 1972.
Hamevî, İbn Nazîf, et-Tarîhü’l-Mansûrî Telhîsu’l-Keşf ve’l-Beyân fî Havâdisi’zZamân, Thk. Ebü’l-Îd Dûdû, Dımaşk 1981.
İbn Hallikan, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyatü'l-a'yan ve enbau ebnai'z-zaman, thk. İhsan Abbas, Beyrut 1971.
İbn Şeddâd, Ebû Abdullah İzzeddin Muhammed b. Ali b. İbrâhim, en-Nevâdirü’ssulṭâniyye(nşr. Cemâleddin Şeyyâl), Kahire 1964.
İbn Tağrîberdî, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf, en-Nücûmü’z-zâhire, nşr. M. Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1993.
İbn Vasıl, Ebû Abdullah Cemaleddin Muhammed b. Salim, Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl, Kahire1953.
İbnü’l-Cevzî, Sıbt, Mirʾâtü’z-zamân, Haydarâbâd 1952.
İbnü’l-Esîr, Ziyâeddin, el-Mes elü’s-sâʾir, nşr. Ahmed el-Havfî - Bedevî Tabâne, Riyad 1983.
İbnü’n-Nazif, Ebü'l-Fazail Muhammed b. Ali, Tarihu’l-Mansurî, (Neşr.: Ebu’l-İyd Dudu), Cezayir 1981.
İbnü'l-Adim, Ebü'l-Kasım Kemaleddin Ömer b. Ahmed, Bugyetü't-taleb fî tarihi Haleb, thk. Süheyl Zekkar, Beyrut 1989.
İbnü'l-Cevzi, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu Sıbt, Mir'atü'z-zaman fî tevârîhi'l-a'yan, tahkik Muhammed Rıdvan Araksusi, Dımaşk 2013.
İbnü’l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim, Zengî-Eyyûbî Döneminden Kalma Bir Münşeat Mecmuası:Resâilü Ziyâeddin İbnü’l-Esîr, (haz. N. Özkuyumcu), Ankara 2019, ss. 25-29.
İbnü'l-İbri, Ebü'l-Ferec Barhebraeus Yuhanna, Abu'l-farac tarihi, trc. Ömer Rıza Doğrul, Ankara1987.
İbnü'ş-Şıhne, Ebü'l-Velid Muhibüddin Muhammed b. Muhammed, Ravzatü'l-menazir fî ilmi'l-evail ve'l-evahir, thk. Seyyid Muhammed Mühenna. Beyrut 1997.
İsfahânî, İmâdüddin, el-Fetḥu’l-ḳussî fî fetḥi’lḳudsî (nşr. M. Mahmûd Subh), Kahire 1962.
Kabâve, Fahreddin, “Żiyâʾüddîn ve ʿilmü’lʿArabiyye fi’l-mîzân”, Âs âru Żiyâʾiddîn İbni’l-Es îr”, Buḥûs ü nedveti Ebnâʾi’l-Es îr, Musul 1982, ss. 323-346.
Kalkaşendî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ali b. Ahmedi, Ṣubḥu’l-aʿşâ, nşr. Muhammed Abdürresûl İbrâhim, Kahire 1913-20.
Kaya, Önder, “Bir Eyyûbî Melikinin Portresi: El-Melikü’l-Efdal Nûreddin Ali b. Selâhaddin Eyyûbî”, İzmir, 2006, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 21, 2. sayı, ss. 139- 176.
Kök, Bahattin, “Mısır’ın Alınmasında Sonra Nuruddin Mahmut’la Selahuddin Eyyûbî Arasında Ortaya Çıkan Soğukluğun Sebepleri”, Belleten, 1993, c. 57, sayı: 219, ss. 413-446.
Makdisî, Ebû Şâme, Kitâbü’r-Ravżateyn, nşr. İbrâhim ez-Zeybek, Beyrut 1997.
Makrizi, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, Kitâbü's-süluk li-ma'rifeti düveli'l-müluk, nşr. Muhammed Mustafa Ziyade, Kahire 1958.
Melikü’l-Mansûr, Nâsırüddîn Muhammed b. Ömer b. Şâhinşâh, Miżmârü’l-ḥaḳāiḳ,(nşr. Hasan Habeşî), Kahire 1968.
Mihail, Süryanî, Süryani patrik mihail'in vakainamesi: 2.kısım, trc. Hrand D. Andreasyan, Fotokopi nüsha, 1944.
Nasırabadı, Gülseren Azar, “Harzemşahlar Devletinin Abbasi Halifeliği üzerine Hâkimiyet Kurma Çabaları”, Ortaçağ Tarihçiliğinde Bir Duayen Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın’a Armağan, İstanbul 2020, ss. 506-518.
Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris, nşr. Ca‘fer el-Hasenî, Dımaşk 1948.
Ömeri, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Yahyâ İbn Fazlullah, Mesalikü'l-ebsar fî memaliki'l-emsar, ed. Fuad Sezgin, Frankfurt 1988.
Paydaş, Kâzım, “Mısır’da Kurulmuş Bir Türk Devleti Olan Eyyûbîler'in Urfa Yöresindeki Hakimiyetleri”, (İstanbul 2004), Türk Dünyası Araştırmaları, sayı, 151, ss.217- 223.
Polat, Yusuf, “Orta Çağ Batı Kaynaklarına Göre Selâhaddin Eyyûbi”, (2018), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 11., sayı 55, ss. 277-284.
Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi: Kudüs Krallığı ve Frank Doğu 1100-1187. /; trc. Fikret Işıltan, Ankara 1987. c. 2. s. 374-386; ss. 409-413.
Safedi, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, el-Vafi bi'l-Vefeyat, i’tena Mahir Cerrâr. Wiesbaden 1997.
Suyuti, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Bugyetü'l-vuat fî tabakati'llugaviyyin ve'n-nühat, thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim, Beyrut 1979.
Sümer, Faruk, “Eyyûbî Hükümdarı El MelikülÂdil ve Komşu Türk Hanedanları”, İstanbul 1991, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 72, ss.15-16.
Şeşen, Ramazan, Salâhaddîn Eyyûbî ve Devlet, İstanbul 1987.
Şeşen, Ramazan, “İmad al-din al-Katib alİsfahani'nin eserlerindeki Anadolu tarihiyle ilgili bahisler”, (Ankara 1971) Selçuklu Araştırmaları Dergisi (Journal of Seljuk Stuies III’den ayrıbasım); s. 362-363.
Şeşen, Ramazan, DİA, “Eyyûbîler”, İstanbul 1995, c. 12, s. 20.
Ramazan Şeşen, Selahaddin Eyyûbi ve Dönemi, İstanbul 2018,
Tagriberdi, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf, en-Nücûmü'z-zâhire fî mülûki Mısr ve'lKahire, Kahire 1936.
Zehebi Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, Muhyi Hilâl esSerhan, Beyrut 1985.

APA	KELES M (2021). “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. , 427 - 454.
Chicago	KELES MAHMUT RECEP “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. (2021): 427 - 454.
MLA	KELES MAHMUT RECEP “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. , 2021, ss.427 - 454.
AMA	KELES M “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. . 2021; 427 - 454.
Vancouver	KELES M “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. . 2021; 427 - 454.
IEEE	KELES M "“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi." , ss.427 - 454, 2021.
ISNAD	KELES, MAHMUT RECEP. "“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi". (2021), 427-454.

APA	KELES M (2021). “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. İslami Araştırmalar, 32(2), 427 - 454.
Chicago	KELES MAHMUT RECEP “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. İslami Araştırmalar 32, no.2 (2021): 427 - 454.
MLA	KELES MAHMUT RECEP “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. İslami Araştırmalar, vol.32, no.2, 2021, ss.427 - 454.
AMA	KELES M “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. İslami Araştırmalar. 2021; 32(2): 427 - 454.
Vancouver	KELES M “Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi. İslami Araştırmalar. 2021; 32(2): 427 - 454.
IEEE	KELES M "“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi." İslami Araştırmalar, 32, ss.427 - 454, 2021.
ISNAD	KELES, MAHMUT RECEP. "“Başarılı Bir Âlim Başarısız Bir Devlet Adamı” Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in El-Melikü’l-Efdal’in Siyasî Kariyerine Etkisi". İslami Araştırmalar 32/2 (2021), 427-454.