XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ

Yıl: 2021 Cilt: 1 Sayı: 59 Sayfa Aralığı: 114 - 141 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 31-10-2021

XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ

Öz:
XIX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti ile SafeviDevleti arasındaki ilişkiler iki ülkenin ortak rakibive düşmanı Rusya ile mücadele noktasındayürümüştür. Bu süreçte İran’da Kaçar Hanedanıiktidara gelmiş ve Fransa’nın girişimleriyle üçlübir ittifak kurulmaya çalışılmış, karşılıklı elçilerteati edilmiştir. Osmanlı Devleti 1807 tarihindeİran’a üçlü ittifak girşimiyle ilgili diplomatikgörüşmelerde bulunmak üzere Mehmet RefiEfendi’yi göndermiştir. Kaynaklarda kişilik olarak“uyanık, siyaset işleri ve adabını bilen birzat” şeklinde tarif edilen Mehmet Refi Efendi,bu elçiliği sırasındaki gözlemlerini ve anılarınıgeri dönüşünde Osmanlı merkezi yönetiminetakdim etmiştir. Bu münasebetle onun İran elçiliğinedair iki adet Sefaretnâme’si bulunmaktadır.Bu sefaretnameler çeşitli kütüphanelerdeel yazması halinde mevcut olduğu gibi 1914tarihinde Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası’ndayayınlanan matbu nüshası da elimizdebulunmaktadır. Mehmet Refi Efendi, SefaretnâmelerindeOsmanlı-İran ilişkilerinin o dönemineait detaylı bilgiler vermektedir. 1806 yılındaOsmanlı Devleti ve İran, Fransa’nın teşvikiyle Rusya’ya savaş açmaya karar vermiştir. BöyleceOsmanlı Devleti ve İran, Rusya ile savaş halinegirmiş, bu da iki devleti birbirine yaklaştırmıştır.Böyle bir dönemde İran’a gönderilen MehmetRefi Efendi’nin gözlemleri ve verdiği malumatönemlidir. Bu çalışmada öncelikle XIX. Yüzyılbaşlarında Osmanlı-İran ilişkileir hakkında bilgiverildikten sonra Mehmet Refi Efendi’nin hayatıve Sefaretnâme’leri ışığında İran elçiliği vedönemin Osmanlı-İran ilişkileri incelenmiştir.
Anahtar Kelime:

OTTOMAN-IRAN RELATIONS IN THE BEGINNING OF THE NINETEENTH CENTURY AND SEYYID MEHMET REFI EFENDI'S TENURE AS AMBASSADOR IN IRAN IN THE LIGHT OF HIS AMBASSADORIAL REPORTS

Öz:
At the beginning of the XIXth century, the relations between the Ottoman Empire and the Safavid State continued at the point of struggle with Russia, the common rival and enemy of the two countries. During this period, the Qajar Dynasty came to power in Iran and a tripartite alliance was tried to be established with the initiatives of France, and mutual envoys were exchanged. The Ottoman State sent Mehmet Refi Efendi to Iran in 1807 to hold diplomatic talks about the tripartite alliance initiative. Mehmet Refi Efendi, who is described as "an awake person who knows political affairs and manners" in the sources, presented his observations and memories during his tenure as ambassador to the Ottoman central administration on his return. Therefore, he has two ambassadorial reports regarding his post in Iran. Those ambassadorial reports are available as manuscripts in various libraries, as well as a printed copy published in the Ottoman History Council Journal in 1914. Mehmet Refi Efendi gives detailed information about that period of Ottoman-Iranian relations in his Sefaretnâme. In 1806, the Ottoman Empire and Iran, with the encouragement of France, decided to declare war on Russia. Thus, the Ottoman Empire and Iran went into war with Russia, which brought the two states closer to each other. The observations and information given by Mehmet Refi Efendi, who was sent to Iran in such a period, are important. In this study, firstly, after giving information about Ottoman-Iran relations at the beginning of the 19th century, in the light of Mehmet Refi Efendi's life and his ambassadorial reports, his tenure as ambassador to Iran and Ottoman-Iran relations of the period were examined.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • BOA, AE.SMST.IV., 11/824;
  • BOA, AE.SMST.IV., 22/1590.
  • BOA, C.HR, 154/7684;
  • BOA, C.HR., 153/7648.
  • BOA, HAT, 1273/49396;
  • BOA, HAT, 1357/53193;
  • BOA, HAT, 1359/53414;
  • BOA, HAT, 1362/53712;
  • BOA, HAT, 1417/57961;
  • BOA, HAT, 1417/57962;
  • BOA, HAT, 161/6706;
  • BOA, HAT, 161/6707;
  • BOA, HAT, 243/13697;
  • BOA, HAT, 784/36631;
  • BOA, HAT, 787/36737.
  • BOA, HRT.h., 416/1.
  • BOA, TS.MA.e, 191/25.
  • Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. VIII-XIX, Dersaadet, 1309.
  • Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, C. V, haz: Dündar Günday, İstanbul, 1984.
  • Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. III, İstanbul, 1342.
  • Camcı, Hicran, Acem Diyası’nda Bir Sefirin Takrîri: İran Sefâretnâmesi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Basılmamış Lisans Bitirme Tezi, İstanbul 2014.
  • Eren, A. Cevat, “Selim III”, İslam Ansiklopedisi, C. X, İstanbul, 1980, s.452.
  • Gündüz, Tufan, “Safevîler”, DİA, C.XXXV, İstanbul 2008, ss.451-457.
  • Gündüz, Tufan, Son Kızılbaş Şah İsmail, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
  • Güney, Filiz, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran İlişkileri ve İran’a Giden Osmanlı Elçileri, Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, 2005.
  • Güngör, Mertcan, Seyyid Mehmed Refi Efendi’nin İran Sefaretnameleri (Transkripsiyonİnceleme), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2019.
  • I. Mahmud-Nadir Şah Mektuplaşmaları 3 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defteri (Transkripsiyon/ Tıpkıbasım), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, İstaanbul 2014.
  • İnal, Ercan, “Osmanlı-İran Savaşları (Osmanlı-Safevî Savaşları, İran Seferleri, Doğu Seferleri)”, http:// ercaninal.blogspot.com.tr/2013/01/osmanli-iran-savaslari.html, Erişim: 7 Mart 2014.
  • Kurtuluş, Rıza, “Zend Kerim Han”, DİA, C. XXV, Ankara 2002, s.288.
  • Mehmed Refi‘ Efendi, İran Sefaretnâmesi, Hilal Matbaası, İstanbul, 1333.
  • Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî, C. II, Matbaa-i Amire, İstanbul 1311.
  • Sarıkaya, M. Saffet, “Dini Ve Siyasi Bakımdan Osmanlı-İran Münasebetleri”, Türk Kültürü, Sayı 363, Ankara Temmuz 1993, ss.406-422.
  • Sümer, Faruk, “Ağa Muhammed Şah”, DİA, C. X, İstanbul 1988, ss.455-456.
  • Sümer, Faruk, “Kaçarlar”, DİA, C. XXIV, İstanbul 2001, ss.51-53.
  • Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi, Şânizâde Târîhi, C. I, haz. Ziya Yılmazer, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2009.
  • Tüfekçi, Coşkun, Osmanlı-İran İlişkileri (1795-1896) (Casusluk Faaliyetleri Çerçevesinde), Kırıkkale Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2012.
  • Uluerler, Sıtkı, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1774-1848), Fırat Üniversitesi SBE Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ, 2009.
  • Unat, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, haz: Bekir Sıtkı Baykal, Ankara, 2008.
  • Üstün, İsmail Safa, “Osmanlı Sefâretnâmeleri ve İran’a Sefaretle Giden Refî’ Efendi’nin İki Sefâretnâmesi (1222/1807)”, İslam Tarihinin Probleemleri Kolokyumu (14-15 Mayıs 2008 Şanlıurfa), Elif Matbaası, Şanlıurfa 2008, ss.74-90.
  • Yazıcı, Tahsin, “Feth Ali Şah”, DİA, C. XII, İstanbul, 1995, s.451.
APA Maden F (2021). XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. , 114 - 141.
Chicago Maden Fahri XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. (2021): 114 - 141.
MLA Maden Fahri XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. , 2021, ss.114 - 141.
AMA Maden F XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. . 2021; 114 - 141.
Vancouver Maden F XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. . 2021; 114 - 141.
IEEE Maden F "XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ." , ss.114 - 141, 2021.
ISNAD Maden, Fahri. "XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ". (2021), 114-141.
APA Maden F (2021). XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. Avrasya Etüdleri, 1(59), 114 - 141.
Chicago Maden Fahri XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. Avrasya Etüdleri 1, no.59 (2021): 114 - 141.
MLA Maden Fahri XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. Avrasya Etüdleri, vol.1, no.59, 2021, ss.114 - 141.
AMA Maden F XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. Avrasya Etüdleri. 2021; 1(59): 114 - 141.
Vancouver Maden F XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ. Avrasya Etüdleri. 2021; 1(59): 114 - 141.
IEEE Maden F "XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ." Avrasya Etüdleri, 1, ss.114 - 141, 2021.
ISNAD Maden, Fahri. "XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ". Avrasya Etüdleri 1/59 (2021), 114-141.