Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 159 Sayfa Aralığı: 117 - 130 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 07-11-2021

Üçpınar Kaya Kiliseleri*

Öz:
Doğu Anadolu’nun doğusunu kendilerine mesken tutan, Demir Çağı’nın en önemli aktörlerinden biri olan Urartular, yaşam mücadelesi verdikleri Anadolu’nun dağlarında inşa ettikleri eserlerin çoğunu da yine her taraflarını kuşatmış olan dağları oluşturan kayalardan yararlanarak yapmışlardır. Dağları dize getiren bu halktan sonra, buraları kendilerine yaşam alanı seçen Ermeniler de çoğu kez doğanın kendilerine sunmuş oldukları kayaları işleyerek onlardan yararlanmayı başarabilmişlerdir. Urartu ve Ermeni döneminden kalma çok sayıda eserin yer aldığı Van ve çevresinde, özellikle anakayadan yararlanılarak yapılmış bazı yapıların, hem dönemsel hem de işlevsel olarak zaman zaman karıştırılabildiklerine tanık oluyoruz. Bunların başında ise anakayanın oyulmasıyla oluşturulmuş kaya mezarları ve yeraltındaki örrme mezarlar ile dinsel yapılar gelmektedir. Bu konuyu burada ele almamızın nedeni de 2009 yılında TÜBİTAK tarafından desteklenen bir projede, kilise olduğunu düşündüğümüz yapının, iki katlı bir Urartu mezarı olarak tanıtılmış olmasıdır. Bu çalışmada Van İli, Gevaş İlçesi, Bağlama Köyü’nde yer alan Üçpınar Kaya Kilisesi I-II tanıtılarak, mimari özellikleri üzerinde durulacaktır. Mezar olduğu ileri sürülen yapının gerek kiliselerin yapım tekniğinin farklı olması, gerekse Ermenice bir yazıtın olması ve apsis ile naos gibi birtakım döşemlere yer verilmiş olmasından dolayı buranın Urartu Dönemi'ne ait kaya mezarlarından ziyade her iki yapının da kilise olduğu düşüncesindeyiz.
Anahtar Kelime:

UCPINAR ROCK-CUT CHURCHES

Öz:
The Urartians were one of the most important actors of the Iron Age settled in the eastern partsof Anatolia. Majority of their works in this mountainous region of Anatolia, where they struggledfor life, were constructed by using the rocks in the mountains surrounding them. Following thesepeople who brought the mountains to heels, Armenians chose this region as their living space.Armenians succeeded in using these rocks offered by the nature mostly by carving them. Vanprovince and its surrounding area host many works left from the Urartian and Armenian periods.Some of the structures that were constructed using bedrocks lead to confusion about the periodthey were constructed in and the function they were created for. Of these, the leading ones arerock tombs carved from the main rock, underground tombs and religious buildings. The reason whythis issue is dwelt on in this paper is that a structure which is church according to our point of viewwas introduced as a two-layered Urartian tomb in a project supported by TUBITAK (The Scientificand Technological Research Council of Turkey) in 2009. This study dwells on the introduction andarchitectural characteristics of Ucpinar Rock-Cut Church I and Ucpinar Rock-Cut Church II which arelocated in Bağlama village of Gevaş district in Van province. The structure which was claimed to betomb has a construction technique different from the construction techniques of tombs. Moreover,it has an Armenian inscription in addition to apses and naoi in it. Therefore, we believe that bothstructures are churches rather than Urartian period rock-cut tombs.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Başak, O. 2016. Tarihi ve Mimari Eserleriyle Bahçesaray. Türkiye Alim Kitapları.
  • Buyruk, H. 2014. “Bulancak Acısu Kaya Kilisesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research 7/34: 443-455.
  • Çevik, N. 1997. “Urartu Kaya Mezarlarında Ölü Kültüne İlişkin Mimari Elemanlar”, Türk Arkeoloji Dergisi XXXI: 419-459.
  • Çevik, N. 2000. Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • Çilingiroğlu, A. 1997. Urartu Krallığı, Tarihi ve Sanatı. Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı, İzmir.
  • Gündoğdu, H. 1999. Sarıkamış ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar. Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
  • Gündoğdu, H. 2009. “Sarıkamış’tan Birkaç Kaya Kilise Örneği”, X. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri: 385-400.
  • Karaca, Y. 2004. Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları I. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
  • Karaosmanoğlu, M. 2004. “Urartu Kaya Mezarlarının Kökeni Üzerine”, T. Korkut (yay.) Anadolu’da Doğdu-60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan: 419-423. Ege Yayınları, İstanbul.
  • Keser-Kayaalp, E. 2008. “A Newly Discovered Rock-cut Complex: Monastery of Phesiltha”, Istanbuler Mitteilungen 58: 261-283.
  • Koch, G. 2007. Erken Hıristiyan Sanatı. (Çev. A. Aydın), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
  • Köroğlu, K. 2008. “Urartu Kaya Mezar Geleneği ve Doğu Anadolu’daki Tek Odalı Kaya Mezarlarının Kökeni”, Arkeoloji ve Sanat 127: 21-38.
  • Küçük, A 1997. Ermeni Kilisesi ve Türkler. Ocak Yayınları, Ankara.
  • Mergen, Y. 2010. “Bölgedeki Kültler ve Bizans Döneminde Montanizm”, B. Y. Olcay Uçkan (yay.) Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi: 27-36. Tepebaşı Belediyesi Kültür Yayınları, Eskişehir.
  • Mergen, Y., S. Evcim ve G. K. Öztaşkın 2010. “Bölgedeki Kaya Kiliseleri”, B. Y. Olcay Uçkan (yay.) Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi: 37-129. Tepebaşı Belediyesi Kültür Yayınları, Eskişehir.
  • Olcay Uçkan, B. Y. (yay.) 2010. Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi. Tepebaşı Belediyesi Kültür Yayınları, Eskişehir.
  • Öğün, B. 1974. “Urartu Halk Mezarları”, Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Anma Kitabı: 443-469. A.Ü. DTCF Yayınları, Ankara.
  • Ötüken, Y. 1987. Göreme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • Ötüken, Y. 1990. Ihlara Vadisi. Kültür Bakanlığı, Ankara.
  • Özkan, H. 2004. Erzurum ve İlçelerindeki Hıristiyan Mimarisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Özkaya, V. 1993. “Erzurum-Horasan-Aliçeyrek Köyü Yüzey Araştırması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı XI: 379-398.
  • Pekak, M. S. 2014. “Ürgüp Kiliseleri/The Churhes of Ürgüp”, Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters (EFD/JFL) 31/2: 173-203.
  • Sağdıç, O. 1987. Cappadocia. TURBAN, Ankara.
  • Sarıkçıoğlu, E. 1983. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, İstanbul.
  • Talbot, A.-M. 1999. “Bizans Manastır Sistemine Giriş”, Cogito 17: 161-176.
  • Tarhan, T. 2000. “Tuşpa-Van Kalesi/Demir Çağ’ın Gizemli Başkentindeki Araştırma ve Kazılar”, O. Belli (yay.) Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi:191-200. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • Yiğitpaşa, D. 2002. Van-Altıntepe Nekropolü Sunu Kapları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
  • Yiğitpaşa, D. 2010. “Urartu Ölü Gömme Gelenekleri ve Ölümle İlgili Ritüeller”, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi XXV: 177-202.
  • Yiğitpaşa, D. 2011. “Van/Altıntepe Urartu Nekropolü Sunu Kapları”, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi XXVI: 111-153
APA Başak O, Yiğitpaşa D, YIGITPASA N (2018). Üçpınar Kaya Kiliseleri*. , 117 - 130.
Chicago Başak Oktay,Yiğitpaşa Davut,YIGITPASA NADIRE TUBA Üçpınar Kaya Kiliseleri*. (2018): 117 - 130.
MLA Başak Oktay,Yiğitpaşa Davut,YIGITPASA NADIRE TUBA Üçpınar Kaya Kiliseleri*. , 2018, ss.117 - 130.
AMA Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N Üçpınar Kaya Kiliseleri*. . 2018; 117 - 130.
Vancouver Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N Üçpınar Kaya Kiliseleri*. . 2018; 117 - 130.
IEEE Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N "Üçpınar Kaya Kiliseleri*." , ss.117 - 130, 2018.
ISNAD Başak, Oktay vd. "Üçpınar Kaya Kiliseleri*". (2018), 117-130.
APA Başak O, Yiğitpaşa D, YIGITPASA N (2018). Üçpınar Kaya Kiliseleri*. Arkeoloji ve Sanat, 0(159), 117 - 130.
Chicago Başak Oktay,Yiğitpaşa Davut,YIGITPASA NADIRE TUBA Üçpınar Kaya Kiliseleri*. Arkeoloji ve Sanat 0, no.159 (2018): 117 - 130.
MLA Başak Oktay,Yiğitpaşa Davut,YIGITPASA NADIRE TUBA Üçpınar Kaya Kiliseleri*. Arkeoloji ve Sanat, vol.0, no.159, 2018, ss.117 - 130.
AMA Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N Üçpınar Kaya Kiliseleri*. Arkeoloji ve Sanat. 2018; 0(159): 117 - 130.
Vancouver Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N Üçpınar Kaya Kiliseleri*. Arkeoloji ve Sanat. 2018; 0(159): 117 - 130.
IEEE Başak O,Yiğitpaşa D,YIGITPASA N "Üçpınar Kaya Kiliseleri*." Arkeoloji ve Sanat, 0, ss.117 - 130, 2018.
ISNAD Başak, Oktay vd. "Üçpınar Kaya Kiliseleri*". Arkeoloji ve Sanat 159 (2018), 117-130.