Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi

Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 45 Sayfa Aralığı: 121 - 153 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.28949/bilimname.761197 İndeks Tarihi: 29-07-2022

Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi

Öz:
Allah hakkında kullandığımız terimler zorunlu olarak gücümüzün ve ifadelerimizin sınırlılığıyla ilişkilidir. Bunun en önemli sebebi sözcüklerimizin dünyaya ve tecrübelerimize ait olmasıyla ilgilidir. Dolayısıyla O’nun hakkında yaptığımız nitelemeler gerçekte O’nun isimleri değil, anlayışımızı yükseltmeyi kamçılayan sözcüklerdir denilebilir. Beşerî düzlemde dahi objesini tam olarak temsil edemeyen sözcükler Aşkın olana transfer edildiğinde/tatbik edildiğinde bu “eksiklik/kusur” tebellür etmektedir.Din dilinin kendine has sorularının ve sorunlarının olması oldukça tabiidir. Hususiyetle konuşulanın Aşkın, konuşanın ve sözün sınırlı olduğu gerçeği dikkate alındığında Tanrı hakkında konuşmanın çeşitli çıkmazları/sorunları/zorlukları muhtevi olduğunu söylemek işten bile değildir. Hal böyle olunca düşünce geleneğinde O’nun hakkında konuşmaya dair tenzih, teşbih, temsil, tenzih-teşbih cemi gibi pek çok yaklaşımlar/teklifler geliştirilmiş ve özellikle de felsefe, Kelam ve tasavvuf alanlarında kaleme alınmış eserlerde bu konular etraflıca tartışılmıştır.Makalemizde ise biz, din dili veya teolojik dil diye isimlendirilen mevzu hakkında ortaya konulmuş önerilerden biri olan ve başta Felsefe ve Kelam geleneğinin benimsediği tenzihi dilin ne olduğuna kısaca değindikten sonra, tenzihî dile yöneltilen tenkitleri ele almaya çalışacağız. Bu çalışmanın asıl meselesi ise teşbihten bütünüyle ayrı bir tenzihi dilin mümkün olup olmadığı hakkında birkaç soru ortaya atmak ve bu sorulara cevap bulmaya çalışmaktır.
Anahtar Kelime: tanrı hakkında konuşmak Tenzihî dil teşbih temsil Kelam

IS TRANSCENDENTALIZATION POSSIBLE WITHOUT ANTHROPOMORPHIZATION?: POSSIBILITY AND CRITICISM OF NEGATIVE THEOLOGY

Öz:
Talking about God” is a very considerable issue in understanding and making sense of many issues as a determinant of theological language and which approach is adopted in this regard. For example, the various attitudes of Kalam sects on the subjects such as God's essence and attributes, tawhid, justice, freedom of man, fate-accident are actually the results of their imagination about God. When we elaborate on this point a little more, for example, Ash'arî, who takes “omnipotent” to the center, determines whether the Māturīdī, which determine “wisdom” as the basic concept, and the Muʿtazila imams that determine “justice” and “tawhid” as paradigmatic concepts, and their preferences on these issues are mentioned above. It has a role that determines its explanations. From this point of view, it can be argued that talking about God is a central issue of Kalam and Philosophy
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AFFİFİ, Ebü’l-Alâ. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1975.
  • AKDAĞ, Özcan. İbn Rüşd, İbn Meymun ve Aquinas Bağlamında Alemin Ezeliliği Problemi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
  • AKDAĞ, Özcan. Tanrı ve Özgürlük: Gazâlî ve Thomas Aquinas Ekseninde Bir İnceleme. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • ARABİ, Muhyiddin İbn. Marifet Kitabı. Trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş. II. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
  • BOR, İbrahim. İlahi Kelam’ın İmkân ve Tabiatı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
  • CHITTICK, William. Varolmanın Boyutları. Trc. Turan Koç. III. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
  • CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah en Nîsâbûrî. el-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. 2 Cilt. Dâru’l-Vefâ, 2012.
  • CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b Abdullâh b Yûsuf. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye. Trc. Muhittin Bağçeci. Ankara: Kitabe Yayınları, 2016.
  • DEMİRLİ, Ekrem. “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 19 (2008): 25-44.
  • EŞ’ARÎ, Ebû’l-Hasen el-Eş’arî. İlk Dönem İslam Mezhepleri-Makâlâtü’lİslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. Trc. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
  • EVKURAN, Mehmet. “Vahiy Teolojisi Açısından Tanrı-İnsan İlişkisi”. Eskiyeni Dergisi. 19 (2010): 47-54.
  • FERRE, Frederick. Din Dilinin Anlamı. Trc. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
  • GAZZÂLÎ, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. el-Maksadü’lEsnâ fî Şerhi (Meʿânî) Esmâʾi’llâhi’l-Hüsnâ. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2003.
  • İbn MEYMÛN. Delâletu’l-Hâirîn. Trc. Osman Bayder - Özcan Akdağ. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
  • İbn SÎNÂ. En-Necât (Felsefenin Temel Konuları). Trc. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
  • İbn SÎNÂ. İhlâs Sûresi Tefsiri. Trc. Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB Yayınları, 2014.
  • İbn SÎNÂ. Metafizik. Trc. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
  • İbn TEYMİYYE. Tevhid Risalesi. Trc. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
  • İbnu’l-ARABÎ, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2008.
  • İbnu’l-ARABÎ, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. Trc. Ahmed Avni Konuk. 4 Cilt. İstanbul, 2010.
  • İSFERÂYÎNÎ, Ebu’l-Muzaffer. et-Tebsîru fî’d-Dîn ve Temyîzü’l-Firkati’nNâciyeti ani’l-Firaki’l-Hâlikîn. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2012.
  • KENNY, Anthony. “Bilinmeyen Bir Tanrıya İman”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Trc. Fatih Topaloğlu 13/2 (2013): 229-241.
  • KOÇ, Turan. Dilin Ötesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
  • KOÇ, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
  • KONEVÎ, Sadreddin. Sadredin Konevî ile Nasireddin Tûsî arasında Yazışmalarel-Mürâselât. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
  • KONEVÎ, Sadreddin. Tasavvuf Metafiziği. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
  • KUTLUER, İlhan. İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
  • KUVANCI, Cenan. Gazzâlî’ye Göre Din Dili. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2016.
  • KUVANCI, Cenan. “Sadreddin Konevî’ye Göre Tanrı Hakkında Konuşmanın İmkanı”. Bilimname. XXXVIII (Şubat 2019): 103-124.
  • MACİT, Nadim. Kur’an’ın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
  • MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
  • NABLUSÎ, Abdulganî. Âriflerin Tevhidi. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
  • PLANTİNGA, Alvin. Tanrı’nın Bir Tabiatı Var Mı? Trc. Mehmet Sait Reçber. III. Baskı. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • PLOTİNUS. Enneadlar. Trc. Zeki Özcan. Bursa: Asa kitabevi, 1996.
  • RÂZÎ, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. El-Metâlibu’lÂliye mine’l-İlmi’l-İlâhî. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1987.
  • RÂZÎ, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. İ’tikâdâtü Firaki’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabiyyi, 1986.
  • REÇBER, Mehmet Sait. “Plotinus: Tanrı’nın Birliği ve Basitliği Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2010): 59-78.
  • REÇBER, Mehmet Sait. “Tanrı’nın Sıfatları”. Din Felsefesi El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
  • REÇBER, Mehmet Sait. Tanrı’yı Bilmenin İmkânı ve Mahiyeti. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.
  • SHEHADI, Fadlou. Ghazali’s Unique Unknowable God. Leiden: Brill, 1964.
  • ŞEHRİSTANİ, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b Abdilkerîm b Ahmed. Milel ve Nihal- Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
  • TATAR, Burhanettin. “Din Dilinin Ontolojik-Tarihsel Karakteri Üzerine Notlar”. Din Dili. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2015.
  • TEHÂNEVÎ, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farukî el-Hanefî. Keşşâfu Istılâhâti’lFünûn. Thk. Ali Dahruc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • TOKTAŞ, Fatih. İslâm Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004.
  • TUĞLU, Nuri. “Teşbih ifade Eden Rivayetler ve Ehl-i Sünnet Yorumu Bağlamında İmam Maturîdî’nin Yaklaşımı”. Dinî Araştırmalar Dergisi 8/24 (t.y.): 203-217.
  • TÜRKER, Ömer. “Eş’arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 19 (2008): 1-23.
  • USLU, Ferit. “Agnostisizm”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Ocak 2012): 5-28.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki. “Teşbih”. DİA. 40: 558-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
  • YAVUZ, Zikri. “Din Dili”. Din Felsefesi El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
  • YEŞİLYURT, Temel. Söz’ün Anlamı Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
  • YEŞİLYURT, Temel. Tanrı’nın Aşkınlığı Bağlamında Ru’yetullah Sorunu. Malatya: Kubbe6 Yayınları, 2001.
  • ZERKÂN, Muhammed Salih. Fahreddin er-Râzî ve Ârâuhü’l-Kelamiyye ve’lFelsefiyye. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1963.
APA Çiftci M (2021). Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. , 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
Chicago Çiftci Muhammet Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. (2021): 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
MLA Çiftci Muhammet Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. , 2021, ss.121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
AMA Çiftci M Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. . 2021; 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
Vancouver Çiftci M Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. . 2021; 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
IEEE Çiftci M "Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi." , ss.121 - 153, 2021. 10.28949/bilimname.761197
ISNAD Çiftci, Muhammet. "Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi". (2021), 121-153. https://doi.org/10.28949/bilimname.761197
APA Çiftci M (2021). Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. Bilimname, 0(45), 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
Chicago Çiftci Muhammet Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. Bilimname 0, no.45 (2021): 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
MLA Çiftci Muhammet Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. Bilimname, vol.0, no.45, 2021, ss.121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
AMA Çiftci M Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. Bilimname. 2021; 0(45): 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
Vancouver Çiftci M Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi. Bilimname. 2021; 0(45): 121 - 153. 10.28949/bilimname.761197
IEEE Çiftci M "Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi." Bilimname, 0, ss.121 - 153, 2021. 10.28949/bilimname.761197
ISNAD Çiftci, Muhammet. "Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi". Bilimname 45 (2021), 121-153. https://doi.org/10.28949/bilimname.761197