Yıl: 2021 Cilt: 45 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 495 - 532 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 09-11-2021

Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi

Öz:
Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi tarihin kıyısında kalanların hikayeleriniyazmak isteyen araştırmacılarca sık sık başvurulan, toplumsal tarihyazımı için olduğukadar popüler imgelemde de önemli bir metin olagelmiştir. Resmi tarih yazımıkaynaklarının yanı sıra Reşad Ekrem Koçu’ya ve ansiklopedi yazarlarına ait notlar,fotoğraflar, İstanbul destanları, el yazmalarından parçalar ve gazete kupürlerindenoluşan arşiv, İstanbul’un homoerotik erkek altkültürünün kapsamlı bir kaydınıtutar. Yirminci yüzyıl Türkiyesi’nde dile getirilmesi güç homoerotik arzulara vecinsiyet normlarının dışına düşen yaşantılara bolca yer veren İstanbul Ansiklopedisiarşivini araştırmacılar, “queer hisler arşivi” olarak ele almaktadır. Bu yazıda, İstanbulAnsiklopedisi’nin queer bir arşiv inşa ederken aynı zamanda arşiv kavramına içkin bazıçelişkileri abartıp dramatize ederek arşivi queerleştirdiği öne sürülmektedir. Kadir HasÜniversitesi ve SALT Araştırma’nın ortaklaşa yürüttüğü projeyle İstanbul Ansiklopedisiarşivi uzun yıllardır içinde bulunduğu belirsizlikten kurtulmaktadır ve arşivin zenginiçeriği yakında dijital olarak erişime açılacaktır. Öte yandan arşiv – her arşiv gibi- pekçok düzeyde eksiktir; yoklukla ve kısmilikle maluldür. Fetiş nesneler, ansiklopedinin“hummalı” arşivinin eksiklerini ve boşluklarını doldurulur. Farklı düzeylerdeki farklıyoklukların yetersiz ikameleri olarak fetiş nesneler, arşivin kendisinin kayıp geçmişinyetersiz bir ikamesi olduğunu abartılı bir biçimde açığa vurur. Fetiş nesnelerinin inşaettikleri hayali ve mitik dünya, arşivin yaratıcı, canlandırıcı güçleri ile yıkıcı, yok edicigüçlerinin bir arada işleyişini; arşivin sağladığı varlık imkânlarının yoklukla, eksiklikleve ölüm dürtüsüyle iç içe geçtiğini dramatize eder. Arşivden tarihin sırlarını ifşa edenbütünlüklü ve sarsılmaz bir tarihsel hakikat sunmasını bekleyen “dolabın epistemolojisi”karşısında İstanbul Ansiklopedisi arşivinin kısmi, çetrefilli, tedirgin edici ve bölük pörçükanlatıları, arşivin sunabileceklerinin ancak yetersiz ikamelerle sınırlı olduğuyla yüzleşmeolanaklarını genişleterek arşivi queerleştirir.
Anahtar Kelime:

Insufficient Substitutes of the Lost Past: The Feverish Queer Archive of İstanbul Ansiklopedisi

Öz:
Reşad Ekrem Koçu’s İstanbul Ansiklopedisi (Istanbul Encyclopedia), a text frequented by researchers who wish to tell the stories of those at the margins of history, holds considerable significance for both social historiography and popular imagination. Alongside the source materials of official historiography, the archive composed of Reşad Ekrem Koçu’s and other encyclopedia writers’ notes, photographs, İstanbul’s epics, pieces from manuscripts, and newspaper clippings provides a comprehensive record of İstanbul’s male homoerotic subculture. As homoerotic desires that could not be expressed in mid-twentieth century Turkey, and experiences transgressing gender norms occupy a central place in it, scholars studied İstanbul Ansiklopedisi archive as a queer archive of feelings. This essay argues, while building a queer archive, İstanbul Ansiklopedisi also queers the archive by exaggerating and dramatizing some incoherencies inherent to the concept. The joint project of Kadir Has University and SALT Research is resolving the uncertainty that has been surrounding the İstanbul Ansiklopedisi archive for a long time and the archive’s rich content will soon be digitally available. However, like all archives, the archive of İstanbul Ansiklopedisi is absent at many levels and partiality and lack impair it. Fetish objects fill the absences and gaps of the “feverish” archive of the encyclopedia. Fetish objects as insufficient substitutes of various absences reveal in an exaggerated manner that the archive itself is an insufficient substitute of the lost past. The imaginary and mythical world built by fetish objects exposes the ways the creative, rejuvenating powers and destructive forces of the archive work together; it dramatizes the possibilities of existence it provides, which are intertwined with absence, lack, and the death drive. Against the “epistemology of the closet” which requires the archive to reveal the secrets of a coherent and stable historical truth, the partial, contradictory, and disturbing narratives of İstanbul Ansiklopedisi archive queers the archive by enhancing the possibilities of coming to terms with the fact that what the archive offers is nothing more than insufficient substitutes.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahıska M (2005). Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyaçılık ve Politik Öznellik. İstanbul: Metis.
  • Altınay R E (2015). The Queer Archivist as Political Dissident: Rereading the Ottoman Empire in the Works of Reşad Ekrem Koçu. Radical History Review, 122 (Mayıs), 89-102.
  • Arondekar A (2009). For the Record: On Sexuality and The Colonial Archive in India. Durham ve Londra: Duke University Press.
  • Arondekar A vd. (2015). Queering Archives: A Roundtable Discussion. Radical History Review, 122 (Mayıs), 211-231.
  • Ayvaz E (2007). Reşat Ekrem Koçu’s İstanbul Ansiklopedisi; or an Obsessive Collector’s Attempt to Make His Private Narrative Public. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
  • Bardakçı M (2002). Reşad Ekrem “Cemal Âşığı” İdi Ama İntihalci Değildi! Hürriyet, 26 Mayıs. https://www.hurriyet.com.tr/resad-ekrem-cemal-sigi-idi-ama-intihalcidegildi- 74394. Son erişim tarihi, 01/05/2021.
  • Bardakçı M (2005). Osmanlı’da Seks. İstanbul: İnkilâp.
  • Bardakçı M (2010). Reşad Ekrem’in Ansiklopedi Macerası: 1. Habertürk, 20 Ağustos. https://www.haberturk.com/yazarlar/murat-bardakci/544064-resad-ekreminansiklopedi- macerasi-1. Son erişim tarihi, 01/05/2021.
  • Ben-Naeh Y (2005). Moshko the Jew and His Gay Friends: Same-Sex Sexual Relations in Ottoman Jewish Societies. Journal of Early Modern History, 9 (1), 79- 108.
  • Boone J A (2015). The Homoerotics of Orientalism. New York: Columbia University Press.
  • Boone J A (2017). Creating a Queer Archive in the Public Eye: The Case of Reşad Ekrem Koçu. GLQ, 23 (1), 51-81.
  • Burton A (2003). Dwelling in the Archive: Women Writing House, Home and History in Late Colonial India. Oxford ve New York: Oxford University Press.
  • Burton A (2005). Introduction: Archive Fever, Archive Stories. İçinde: A Burton (der) Archive Stories: Facts, Fictions, and the Writing of History, Durham ve Londra: Duke University Press, 1-24.
  • Cook T ve Schwarz J M (2002). Archives, Records, and Power: From (Postmodern) Theory to (Archival) Performance. Archival Science, 2, 171-185.
  • Cvetkovich A (2003). An Archive of Feelings: Trauma, Sexuality, and Lesbian Public Cultures. Durham ve Londra: Duke University Press, e-kitap.
  • Derrida J (1995). Archive Fever: A Freudian Impression. Çev. E Prenowitz, Diacritics, 25 (2), 9-63.
  • Delice S (2015). The Janissaries and Their Bedfellows: Masculinity and Male Friendship in Eighteenth-Century Ottoman Istanbul. İçinde: G Özyeğin (der), Gender and Sexuality in Muslim Cultures, Farnham: Ashgate, 116-36.
  • Düngelen F (1971) Ermeni Esnaf Civanları. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt X, İstanbul: Koçu Yayınları, 5205.
  • Edelman L (2007) Ever After: History, Negativity, and the Social. South Atlantic Quarterly, 106 (3), 469-476.
  • Edenheim S (2014) Lost and Never Found: The Queer Archive of Feelings and Its Historical Propriety. differences: A Journal of Feminist Cultural Studies, 24 (3), 36-62.
  • Ercan A M (2004). İstanbul Yazılı Kültür Ortam Destancılığının Zirvesiṅ de Bir Üsküdarlı: Vâsif Hiç̇ . İçinde: Üsküdar Sempozyumu I 23-25 Mayıs 2003, Bildiriler Cilt 2, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı, 370-383.
  • Ergün M (2010). Bir Tutku Ürünü: İstanbul Ansiklopedisi. Müteferrika 38 (2), 3-54.
  • Eyice S (1975). Aramızdan Ayrılan Bir İstanbul Tarihçisi Reşat Ekrem Koçu. Pirelli 134 (Kasım), 8-9.
  • Eyice S (1994). İstanbul Ansiklopedileri. İçinde: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi Cilt 4, İstanbul: Tarih Vakfı ve Kültür Bakanlığı, 218-221.
  • Eyice S (1998). İstanbul Ansiklopedisi Anıları. Albüm, 2 (Mart), 62-67.
  • Freud S (2011a). Haz İlkesinin Ötesinde, Ben ve İd. Çev. A Baboğlu, İstanbul: Metis.
  • Freud S (2011b). Cinsellik Üzerine. Çev. Emre Kapkın. İstanbul: Payel.
  • Gökman M (1978). Tarihi Sevdiren Adam Ahmet Refik Altınay: Hayatı ve Eserleri.
  • İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • Gönüllü A B (2018). Reşat Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nde Sabiha Rüştü Bozcalı’nın İllüstrasyonları Üzerine. Journal of Strategic Research in Social Science, 4 (1), 1-16.
  • İşli E N (2010). Kültür Hayatımızın Dinmeyen Yarası: Reşad Ekrem Koçu ve Tamamlanamayan İstanbul Ansiklopedisi. 1453: İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi 9, 58- 65.
  • Jagose A M (1996). Queer Theory: An Introduction. Melbourne: Melbourne University Press.
  • Kaygılı O C (2016). İstanbul’da Semai Kahveleri ve Meydan Şairleri. Haz. A Akan, İstanbul: Gram.
  • Kınaylı H (1966). Çocuk Yâverler; İçinde: R E Koçu (haz.) İstanbul Ansiklopedisi, Cilt VIII, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 4093-4094. Kınaylı H (1971). Esnaf Ordu Alayları. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt X, İstanbul: Koçu Yayınları, 5328-5334.
  • Koçu M (1966) Çocuk Dostları Derneği. İçinde: İstanbul Ansiklopedisi, Cilt VIII, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 4073-4074.
  • Koçu R E (1959). Andriomenos (Nikola) ve Andriomenos Fotoğrafhanesi. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 852-853.
  • Koçu R E (1959). Arif Nefer. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 980-981.
  • Koçu R E (1960). Ataayakut (Murad). İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt III, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 1179
  • Koçu R E (1960). Ayak (İstanbul’da Çıplak, Yalın). İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt III, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 1370- 1378.
  • Koçu R E (1960). Baldır, Bacak, Ayak Masajı Resimleri. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt IV, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 1980- 1981.
  • Koçu R E (1961). Bitirim (Abdullah). İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 2824-2825
  • Koçu R E (1965). Çilergül (KızOğlan). İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt VII, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi, 3981-3983.
  • Koçu R E (1966) Çocuk; Çocuk (Âilesiz, Kimsesiz Çocuklar); Çocuk, Azgın Anaların Kurbanı Çocuklar; Çocuk, Babaların Kötü Kalender Terbiyesi Kurbanı Çocuklar; Çocuk, Bayram Rozetçisi Çocuklar; Çocuk, Evinden Kaçan Çocuklar; Çocuk, İstanbul Çocuğu; Çocuk, İstanbul Çocuklarının İlk Tahsili; Çocuk, İstanbul Çocuklarının İlk Tahsil Mecburiyeti Fermanı; Çocuk, Kimsesiz Çocuklar Yurdu; Çocuk, Kimsesiz Çocukları Yetiştirme Yurdları; Çocuk, Mahalle Çocuğu, Mahallebi Çocuğu; Çocuk, Yalın Ayaklı Çocuklar; Çocuk, Üniformalı Çocuklar; Çocuk, Üvey Anaların Kurbanı Çocuklar; Çocuk, Viyana Çocuk Korosu; Çocuk, Yurdun Herhangi Bir Yerinden İstanbula Kaçan Çocuklar; Çocuk Bağçeleri; Çocuk Bürosu; Çocuk Canbazlar, Akrobatlar; Çocuk Çıraklar; Çocuk Dilenciler; Çocuk Esirgeme Kurumu; Çocuk Gazete Satıcılar, Müvezziler; Çocuk Hamam Uşaklar, Dellâklar; Çocuk Hırsız Çeteleri; Çocuk Hırsızı Yahudiler Vak’ası; Çocuk Hırsızlar; Çocuk Hırsızları, Çocuk Hırsızlığı; Çocukları Koruma Birliği; Çocukların Geceleri Fenerli Sefer Duâsı Alayı; Çocukların Köşesi (İstanbul Radyosunda); Çocukların Yer Mahyaları; Çocuklu Ailenin Kira ile Mesken Bulma Zorluğu; Çocuk Padişahlar; Çocuk Psikiyatrisi Enstitüsü; Çocuk Seyyar Satıcılar; Çocuk Tulumbacılar; Çocuk Yankesiciler; İçinde: R E Koçu (haz.) İstanbul Ansiklopedisi, Cilt VIII, İstanbul: Koçu Yayınları, 4057-4094.
  • Koçu R E (1966). Destan, Destanlar. İçinde: R E Koçu (haz.) İstanbul Ansiklopedisi, Cilt VIII, İstanbul: Koçu Yayınları, 4520-4523.
  • Koçu R E (1971) Ermeni, Ermeniler. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt X, İstanbul: Koçu Yayınları, 5203-5204.
  • Koçu R E (1971) Ermeni Patırdıları. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt X, İstanbul: Koçu Yayınları, 5206.
  • Koçu R E (1971) Ermeni Dülder Güzeli. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt X, İstanbul: Koçu Yayınları, 5204-5205.
  • Koçu R E (1973) Gıpsy. İçinde: R E Koçu (haz.), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt XI, İstanbul: Koçu Yayınları, 7030-7031.
  • LaCapra D (1985) History and Criticism. Ithaca ve Londra: Cornell University Press.
  • Levi A S (2014). Hafızanın “Dayanılmaz Hafifliği”: Arşivler ve Müzelerde Türk Yahudi Kadını. İçinde: L Neyzi (der), Nasıl Hatırlıyoruz: Türkiye’de Bellek Çalışmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 121-149.
  • Marshall D, Murphy K P ve Tortorici Z (2015). Editor’s Introduction, Queering Archives: Intimate Tracings. Radical History Review, 122 (Mayıs), 1-10.
  • Mbembe A (2002). The Power of the Archive and Its Limits. İçinde: C Hamilton vd. (der) Refiguring the Archive, Cape Town ve Dodrecht: Kluwer, 19-26.
  • Medyascope (2019) Şehir Hepimizin: Reşat Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Projesi. https://youtu.be/g2n6H7K_go8. Son erişim tarihi, 01/05/2021.
  • Nalçaoğlu H (2009) “Arşivselliğin” Kapanışı: Toplumsal Hafıza ve Arşiv Olarak İnternet. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Voyvoda Caddesi Toplantıları. http://www.obarsiv.com/pdf/halil_nalcaoglu.pdf. Son erişim tarihi, 19/05/2021.
  • Özberki A (1984). Bir Tanığın Seyir Defterinden: De Chirico’dan Koçu’ya Sabiha Bozcalı’nın Olağanüstü Serüveni. Milliyet, 13 Mart.
  • Özdemir Y (2019). Osmanlı’da Pederasti (1451-1839). İstanbul: Libra.
  • Özel O (2012) Dün Sancısı: Türkiye’de Geçmiş Algısı ve Akademik Tarihçilik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Pamukciyan K (1990). Reşad Ekrem Koçu’dan Hatıralar. Tarih ve Toplum, 83 (Kasım), 49- 51.
  • Pamuk Orhan (2016). İstanbul: Hatıralar ve Şehir. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • SALT Online (2019). Edhem Eldem “Tarihçi Gözüyle Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi” | SALT Beyoğlu. https://youtu.be/BrQc5keYoks. Son erişim tarihi, 01/05/2021.
  • Sarıtaş E (2020). Cinsel Normalliğin Kuruluşu: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Heteronormatiflik ve İstikrarsızlıkları. İstanbul: Metis.
  • Schick I C (2017). Sunuş. İçinde: I C Schick (haz.), Hûbân-nâme-i Nev-edâ: Bir İstanbul Esnaf Güzellemesi, İstanbul: Kalem ve Hokka Yayınları.
  • Sedgwick E K (1985). Between Men: English Literature and Male Homosocial Desire. New York: Columbia University Press.
  • Sedgwick E K (1990). Epistemology of the Closet. Berkeley, Los Angeles: University of California Press.
  • Semerdjian E (2012). “Because He is so Tender and Pretty”: Sexual Deviance and Heresy in Eighteenth-century Aleppo. Social Identities: Journal for the Study of Race, Nation and Culture, 18 (2), 175-199.
  • Steedman C (2002) Dust: The Archive and Cultural History. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press.
  • Stoler A L (2002). Colonial Archives and the Arts of Governance. Archival Science, 2, 87-109
  • Ulucutsoy Hasan. “Reşad Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansık̇ lopedıṡ ı̇.” Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 11 no.1 (Bahar 2015): 103-125.
  • Yücel E (2019). Reşad Ekrem Koçu: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ.
APA SARITAS B (2021). Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. , 495 - 532.
Chicago SARITAS BÜNYEM SIYNEM EZGI Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. (2021): 495 - 532.
MLA SARITAS BÜNYEM SIYNEM EZGI Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. , 2021, ss.495 - 532.
AMA SARITAS B Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. . 2021; 495 - 532.
Vancouver SARITAS B Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. . 2021; 495 - 532.
IEEE SARITAS B "Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi." , ss.495 - 532, 2021.
ISNAD SARITAS, BÜNYEM SIYNEM EZGI. "Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi". (2021), 495-532.
APA SARITAS B (2021). Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. Mülkiye Dergisi, 45(2), 495 - 532.
Chicago SARITAS BÜNYEM SIYNEM EZGI Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. Mülkiye Dergisi 45, no.2 (2021): 495 - 532.
MLA SARITAS BÜNYEM SIYNEM EZGI Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. Mülkiye Dergisi, vol.45, no.2, 2021, ss.495 - 532.
AMA SARITAS B Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. Mülkiye Dergisi. 2021; 45(2): 495 - 532.
Vancouver SARITAS B Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi. Mülkiye Dergisi. 2021; 45(2): 495 - 532.
IEEE SARITAS B "Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi." Mülkiye Dergisi, 45, ss.495 - 532, 2021.
ISNAD SARITAS, BÜNYEM SIYNEM EZGI. "Kayıp Geçmişin Yetersiz İkameleri: İstanbul Ansiklopedisi’nin Hummalı Queer Arşivi". Mülkiye Dergisi 45/2 (2021), 495-532.