Yıl: 2021 Cilt: 13 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 220 - 241 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.882440 İndeks Tarihi: 22-11-2021

OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ

Öz:
Bu makalede tasavvuf metinlerinde çeşitli sınırlılıkları aşmanın bir biçimi olarak incelenen fenâ düşüncesi, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin eserleri üzerinden bir özgürleşme ya da kendini aşma pratiği bağlamında tartışılıyor. Mevlânâ açısından fenâ; bedensel, ruhsal, sosyal, tarihsel ve kültürel gibi alanlarda ortaya tüm sınırlıkları aşma anlamlarında kullanılır. Bu bağlamda makalenin temel iddiası, fenânın bir yönüyle söz konusu sınırlıkların dışına çıkmak anlamında hiçlik olduğu, diğer yönüyle ise aynı sınırlıkların ötesine geçmek bakımından mutlak özgürlüğe atılan varoluş hamlesi olduğu yönündedir. Mevlânâ açısından çeşitli özgürleşme hamlelerinden oluşan bir süreç olarak varoluş, kişinin aşamalı bir şekilde yaşam sürecince yüklendiği tanım, kalıp ve sınırlardan ya da dünya benliğinden kurtulma çabasıdır. Her yönüyle aşılmak üzere içinden geçilen bu oluş sürecindeki amaç, tam bir aşk haline geliş anlamındaki ezel benliğinde biri diğeriyle özdeş olarak görünür olan hiçliğe, yokluğa ya da özgürlüğe ulaşmaktır. Bu özdeşliği çeşitli kavramsal araçlar ve birer haline gelişler olan aşamalar üzerinden takip etmeye çalışan makale, onları hem var olanların fenâsı hem de benliğin fenâsı bağlamında bir araya getiriyor. Bu özgürleşme pratiği aracılığıyla, Mevlânâ’nın bir taraftan var olanların çoklu imkânlarını ortaya çıkarmaya çalıştığını; diğer taraftan akıl ve irade gibi bizzat ilke ve değer koyan unsurların da ötesine geçmeye çabaladığını öne sürüyor. İşte bu nedenle, makale, Mevlânâ düşüncesindeki bu fenâ halini yalnızca bir hiçlik olarak değil, aynı zamanda bir özgürlük hali olarak okumayı deniyor.
Anahtar Kelime:

BEING AS A STATE BEYOND REASON AND ETHICS: FANĀ AS A PRACTICE OF FREEING OR SELF TRANCENDENCE IN MAVLANA’S THOUGHT

Öz:
In this essay, the idea of self-annihilation(fana), which is discussed as a means of libera tion from various constraints in the Sufism texts,is presented in the context of the practice of libe ration through the works of Mavlana Jalāl-ad-DīnRumi. The self-annihilation means exceeding all physical, spiritual, social, historical and culturalconstraints in Mavlana texts. In this context, themain claim of the article is that the self-annihila tion means nothingness in the sense of going be yond these limitations on one side, and it meansa move of existence that is thrown into absolutefreedom in terms of going beyond the same limi tations on the other. According to Mavlana, exis tence as a process consisting of various liberationmovements is an attempt to exceed of the mea ning, habits, and limits that a person has graduallyimposed in the process of life. The object of thisprocess of being, which must be gone through inorder to be overcome in any way, is to attain no thingness, absence or liberation, one of which isidentical to the other, in the eternal self, whichmeans becoming love. In this process of being,which must be gone through in order to be conqu ered in any way, the aim is to attain nothingness,absence or liberty that becomes apparent in theeternal self, one identical to the other. Trying tofollow this identity through various conceptu al tools and occurrences, the article brings themtogether in the context of both the annihilationof existing and self-annihilation. It argues thatMavlana tries to go beyond the elements that setprinciples and values, such as reason and will, onthe one hand revealing the multiple possibilitiesof existing things, on the other. That is why theessay tries to read this self-annihilation in Mavla na thought not only as nothingness but also as astate of liberty.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Altıntaş, Ramazan. “Mevlânâ’da İrade Hürriyeti”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/2 (2004): 1-15.
  • Altıntaş, Ramazan. “Mevlânâ’nın Mu‘tezile’ye Yönelttiği Tenkitler”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi. 7/3 (2007): 147-162.
  • Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2007.
  • Baykan, Erdal. Düşünceye Gelmeyen Tanrı Sorunu ve Mevlânâ. Konya: Çizgi Yayınları, 2017.
  • Bircan, Hasan Hüseyin. “Mevlânâ’da İnsan ve Kurtuluşu”. İslâmî Araştırmalar. 27/1 (2016): 1-11
  • Câhız, Amr b. Bahr. “el-Cevâbât ve istihkâku’l-imâme”. Resâ’ilü’l-Câhız. nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Beyrut: Dâru’l-cîl, 4/286-305.
  • Câhız, Amr b. Bahr. “el-Me‘âş ve’l-me‘âd”. Resâ’ilü’l-Câhız, nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1964, 1/91-134.
  • Câhız, Amr b. Bahr. “Kitâbü’l-Mes’âil ve’l-cevâbât fi’l-ma‘rife”. Resâ’ilü’l-Câhız: el-Kelâmiyye. nşr. Ali Bû Mülhim. Beyrut: Dâr ve mektebetü’l-hilâl, 2004, s. 107-120.
  • Câhız, Amr b. Bahr. Kitâbü’l-Hayevân. nşr. Abdüsselâm Hârûn. Kahire: Cem‘iyyetü’r-ri‘âyeti’l-mütekâmile. 2004.
  • Chittick, William. Sûfi’nin Aşk Yolculuğu. çev. Ömer Saruhanlıoğlu. İstanbul: Litera Yayınclık, İstanbul, 2016.
  • Çevik, Mustafa. Mevlânâ’da Aşk ve Varoluş. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
  • Çubukçu, İbrahim Agâh. “Mevlânâ ve Felsefesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 26 (1983): 97-118.
  • Deleuze, Gilles. Fark ve Tekrar. çev. Burcu Yalım, Emre Koyuncu. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2017.
  • Doru, M. Nesim. “Melaye Cizîrî’nin Dîvân’ında Semâ’ (Musiki ve Raks”). Mukaddime: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8 (2017), 17-39.
  • Doru, M. Nesim. Melayê Cizîrî Felsefi ve Tasavvufi Görüşleri. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2016.
  • Fârâbî. “Tenbîh alâ sebîli’s-Sa’de (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”. Fârâbî’nin İki Eseri içinde. çev. Hanifi Özcan. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005, 144-190.
  • Fârâbî. Mutluluğun Kazanılması. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
  • Galen. “Kitâbu’l-Ahlâk li Câlînûs”. nşr. P. Kraus, Külliyetu’l-âdâb bi’l-Câmi‘âti’l-Mısriyye, 5/1 (1937): 1-51.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki. Mesnevi Tercemesi ve Şerhi. İstanbul: İnkılap Kitap evi, 1985.
  • Heidegger, Martin. Metafizik Nedir? çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2015.
  • Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2011.
  • İbn Arabi. Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
  • İbn Bacce. Tedbîru’l-Mütevehhid. Tunus: Cérés Edition, 1994.
  • İbn Haldûn. Mukaddime. thk, Ali Abdülvâhid Vâfî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1981.
  • İbn Miskeveyh. Tehzîbü’l-ahlâk. nşr. İmâd el-Hilâlî, Beyrut: Menşûrâtu’l-cemel, 2011.
  • Jabre, F. “Plotin’in Vecd’i ve Gazzali’nin Fena’sı”. çev. İbrahim Agâh Çubukçu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8 (1960): 135-147.
  • Kara, Mustafa, “Fena” TDV İslâm Ansiklopedisi, 1995, 12/333-335.
  • Kuşeyrî, Abdükerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
  • Kuşpınar, Bilal. “Mevlânâ’da Akıl ve Aşk”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi]. 23 (2007): 7-22
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbu’t-Tevhîd. nşr. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Âruçı. Beyrut: Dârü Sâdir, 2001.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. nşr. Bekir Topaloğlu. İ stanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2011.
  • Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. Mecâlis-i Seba (Yedi Meclis). çev. Abdülbâki Gölpınarlı, İstanbul: İnkılap Yayınları, 2010.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Dîvân-ı Kebir. çev. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Fîhî Mâ Fîh. çev. Ahmed Avni Konuk, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Mecâlis-i Seba (Yedi Meclis). çev. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul, İnkılap Yayınları, 2010.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Mektuplar. çev. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Yayınları, 1999.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Mesnevî-i Ma‘nevî. çev. Derya Örs-Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. Rubailer. çev. Hasan Ali Yücel. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
  • Mevlânâ Celâleddin-i Rumi. The Essential Rumi. Trans. Coleman Barks, John Moyne, A. J. Arberry, Reynold Nıcholson. New Jersey: Cast- le Books, 1997.
  • Muhammedî, Kâzım. Mevlânâ ve Akıl. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: İnkılab Yayınları., 2007.
  • Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
  • Râzî, Ebu Bekir Muhammed b. Zekeriyya. “es-Sîretu’l-Felsefiyye”. Resâ’ilu Felsefiyye. nşr. P. Kraus, Kahire: Matbaatu Poul Barbey, 1939, 97-113.
  • Yakıt, İsmail. Batı Düşüncesi ve Mevlânâ. Ankara: Ötüken Yayınları, 2013.
  • Zarrabi-Zadeh, Saeed. “Jalāl al-Dīn Rūmī’s Mysticism of Love-based Annihilation” Mawlana Rumi Review, 5 (2014): 26-72.
APA GÖKDAĞ K, CENGİZ Y (2021). OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. , 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
Chicago GÖKDAĞ Kamuran,CENGİZ Yunus OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. (2021): 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
MLA GÖKDAĞ Kamuran,CENGİZ Yunus OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. , 2021, ss.220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
AMA GÖKDAĞ K,CENGİZ Y OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. . 2021; 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
Vancouver GÖKDAĞ K,CENGİZ Y OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. . 2021; 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
IEEE GÖKDAĞ K,CENGİZ Y "OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ." , ss.220 - 241, 2021. 10.26791/sarkiat.882440
ISNAD GÖKDAĞ, Kamuran - CENGİZ, Yunus. "OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ". (2021), 220-241. https://doi.org/10.26791/sarkiat.882440
APA GÖKDAĞ K, CENGİZ Y (2021). OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13(1), 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
Chicago GÖKDAĞ Kamuran,CENGİZ Yunus OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13, no.1 (2021): 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
MLA GÖKDAĞ Kamuran,CENGİZ Yunus OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.13, no.1, 2021, ss.220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
AMA GÖKDAĞ K,CENGİZ Y OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2021; 13(1): 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
Vancouver GÖKDAĞ K,CENGİZ Y OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2021; 13(1): 220 - 241. 10.26791/sarkiat.882440
IEEE GÖKDAĞ K,CENGİZ Y "OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13, ss.220 - 241, 2021. 10.26791/sarkiat.882440
ISNAD GÖKDAĞ, Kamuran - CENGİZ, Yunus. "OLUŞUN AKIL VE AHLAK ÖTESİ HALİ:MEVLÂNÂ’DA ÖZGÜRLEŞME YA DAKENDİNİ AŞMA PRATİĞİ OLARAK FENÂ". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 13/1 (2021), 220-241. https://doi.org/10.26791/sarkiat.882440