Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi
Yıl: 2021 Cilt: 8 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 191 - 228 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26513/tocd.751410 İndeks Tarihi: 14-01-2022
Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi
Öz: 20. yüzyılda Ortadoğu’da petrol ve doğal gaz kaynakları açısından zengin ülkelerin ekonomik, sosyal ve teknolojik açıdan sınırlı imkanlara sahip olması, Batılı ülkelerin kaynak zengini ülkeler üzerinde hakimiyet kurmasına ve bu ülkeleri sömürge haline getirmesine zemin hazırlamıştır. Bu anlamda Ortadoğu’da başlayan Batılı ülkelerin enerji kaynaklarını kontrol etme mücadelesi 21. yüzyılda Kuzey Afrika’ya da sıçramıştır. Böylece enerji kaynakları için sürdürülen mücadele, I. Dünya Savaşı’ndan Arap Baharı’nın tetiklediği Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki iç savaşlara kadar hız kesmeden devam etmiştir. 11 Eylül saldırıları sonrası Irak, Arap Baharı’nın ardından Suriye ve Libya, görünürde iç savaşın yaşandığı ancak gerçekte enerji kaynakları için kapsamlı bir mücadelenin yürütüldüğü, Batılı ülkelerin ve bölgesel güçlerin vekalet savaşlarına sahne olan ülkeler haline gelmiştir. Bu kapsamda bu çalışmada, 20. yüzyılda yaşanan krizlerden hareketle Irak, Suriye ve Libya’daki enerji savaşları analiz edilmiş ve bu savaşların farklılaşan, benzeşen yönleri ve değişen aktörleri üzerinde durulmuştur. Çalışmada enerji savaşlarına müdahil olan küresel ve bölgesel aktörlerin yürüttüğü mücadele ve bu aktörlerin siyasi hedefleri tartışılmıştır. Tarihsel bir bakış açısıyla küresel enerji rekabetinin ve enerji kaynaklarının kaynak zengini ülkelerin siyasi tarihini nasıl etkilediği sorusunun cevabı aranmıştır.
Anahtar Kelime: The Analysis of Energy Wars in Iraq, Syria and Libya from a Historical Perspective
Öz: The fact that the countries with rich oil and natural gas resources in the Middle East and North Africa have limited economic, social and technological opportunities has paved the way for Western countries to rule over and to colonise these resource-rich lands. In this regard, the struggle of Western countries to control energy resources that started in the Middle East has spread to North Africa in the 21st century. From World War I until the eruption of civil wars in the Middle East and North Africa triggered by the Arab Spring, the struggle for energy resources has continued without slowing down. Syria and Libya after the Arab Spring and Iraq after 9/11 have witnessed civil wars. However, in reality there has been an uphill battle for energy sources. As a result, these countries have been witnessing proxy wars between Western countries and regional powers. In this context, this study analyzes energy wars in Iraq, Syria and Libya based on the crises in the 20th century, including the differing and similar aspects and the changing agents of these wars. The study examines the struggle of global and regional actors involved in energy wars and their political goals. From a historical perspective, an answer has been sought to the question of how global energy competition and energy resources affect the political history of resource-rich countries.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu: Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Bursa: Dora, 2014.
- Arı, Tayyar. Irak, İran, ABD ve Petrol. İstanbul: Alfa Yayınları, 2007. Bölme, Selin M. vd. “Batı ve Kaddafi Makasında Libya.” Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Rapor no: 3, (2011): 1-52.
- Cerrah, Ufuk. “Tarihsel Süreç İçerisinde ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı’nın Suriye’deki Faaliyetleri ve Bu Faaliyetlerin Doğu Akdeniz’in Güvenliğine Etkileri,” içinde Akdeniz Jeopolitiği, Editörler: Hasret Çomak ve Burak Şakir Şeker. Ankara: Nobel, 2019.
- Darbouche, Hakim ve Bassam Fattouh. “The Implications of the Arab Uprising for Oil and Gas Markets.” The Oxford Institute for Energy Studies, (2011): 1-44.
- Demiryol, Tolga ve Hasan Deniz Pekşen. “Enerji ve Güvenlik Ekseninde Türkiye-Irak İlişkileri (1190-2018).” Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 5, no. 2 (2018): 127-157.
- Dündar, Haris Ubeyde. “Yeni Hegemonya Anlayışı Çerçevesinde Bush Doktrini Üzerine Bir İnceleme.” Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, (2018): 52-71.
- Güler, Mehmet Çağatay ve Can Acun. “Suriye’de Doğal Kaynaklar Savaşı.” SETA Analiz 293, 1-28.
- Güngörmez, Oğuz. “İtalya’nın Libya Politikası.” SETA Perspektif, no. 257, Ankara: SETA, 2020.
- Gürel, Şükrü Sina. Orta Doğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri. Ankara: İmge Kitapevi, 2018.
- Kakışım, Cemal. “Türkiye’nin Enerji Merkezi Ülke Olma Hedefi Açısından Bölgesel Riskler ve Bölgesel Fırsatlar.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28, no. 3 (2017): 431-450.
- Karadağ, Raif. Petrol Fırtınası. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1975.
- Kılıçaslan, Emine. “Enerji Savaşları,” içinde Enerji Diplomasisi, Editörler: Hasret Çomak, Caner Sancaktar ve Zafer Yıldırım. İstanbul: Beta Basım Yayın, 2015.
- Orhan, Abdullah ve Soyalp Tamçelik. “Kuzey Afrika Enerji Güvenliği ve Akdeniz,” içinde Akdeniz Jeopolitiği, Editörler: Hasret Çomak ve Burak Şakir Şeker. Ankara: Nobel, 2019.
- Pamir, Necdet. Enerjinin İktidarı. İstanbul: Hayy Kitap, 2015.
- Semin, Ali. “Suriye Krizindeki İç Dinamikler: ÖSO, IŞİD, PYD, Denklemi.” Bilgesam Analiz 1234, (2019).
- Szenasi, Endre. “Syria: Another Dirty Pipeline War, Defence Review.” The Central Journal of The Hungarıan Defence Forces 145, no. 1 (2017): 188-204.
- Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih (1789-2014). İstanbul: Der Yayınları, 2015.
- Ullah, Areeb. “French-Italian Scramble Over Libya Fuels Haftar’s Offensive.” Middle East Eye, 2019.
- Ulusan, Şayan. “Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne (Cemiyet-i Akvam) Girişi” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 7, no. 16 (2008/ Bahar-Güz): 237-258.
- Varol, Tuğçe. “Enerji Güvenliği Açısından Suriye, Kuzey Irak ve IŞİD Açmazı,” içinde Enerji Diplomasisi, Editörler: Hasret Çomak, Caner Sancaktar ve Zafer Yıldırım, İstanbul: Beta Basım Yayın, 2015.
- Veysel, Ayhan. İmparatorluk Yolu: Ortadoğu ve Petrol. Bursa: Dora Yayıncılık Bursa, 2009.
- Yergin, Daniel. Petrol (Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü). Ankara: İş Bankası Yayınları, 1999.
- Yıldız, Muhammet. “Ortadoğu’dan Kafkasya’ya Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye.” Takvim-i Vekayi 6, no. 2 (2018): 1-24.
- “TSK Libya’da Göreve Başladı! Hafter’e İlk Darbe Oradan Vurulacak.” Akşam. 7 Ocak 2020, https://www.aksam.com.tr/guncel/tsk-libyadagoreve-basladi-haftere-ilk-darbe-oradan-vurulacak/haber-1035821.
- Al-Nidawi, Omar. “How ISIL Changed The Oil Map of Iraq.” Al Jazeera, 17 Aralık 2017. https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/isilchanged-oil-map-iraq-171130151714129.html.
- Arens, Marianne. “Libya’da Fransa ile İtalya Arasında Vekil Savaşı.” World Socialist. 1 Mart 2019, https://www.wsws.org/tr/articles/2019/03/01/ liby-m01.html.
- “Libya’daki En Önemli Siyasi Aktörler Hangi Ülkeler ve Kim, Ne İstiyor?.” BBC News. 2 Ocak 2020, https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-50976809.
- “Libya UN Resolution 1973: Text Analysed.” BBC News. 11 Mart 2011, https://www.bbc.com/news/world-africa-12782972.
- “Syria Crisis: Russian Air Strikes Against Assad Enemies.” BBC News. 30 Eylül 2015, http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34399164, 22 Eylül 2017.
- “Wagner Grubu: Libya’daki Rus Paralı Askerler Hakkında Neler Biliniyor?.” BBC News. 7 Ocak 2020, https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-51008162.
- Borshchevskaya, Anna. “Russia’s Growing Interests in Libya.” The Washington Institute, Policywatch 3248, 24 Ocak 2020. https:// www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/russias-growinginterests-in-libya.
- “BP Statistical Review of World Energy 2019, 68th edition.” British Petroleum. 2019, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/ en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bpstats-review-2019-full-report.pdf.
- “Rusya’dan IKBY ile Petrol Anlaşması.” Deutsche Welle, 18 Ekim 2017. https://p.dw.com/p/2m7mB.
- “Pro-Haftar Forces ‘Block Oil Exports’ from Key Libya Ports,” France 24, 18 Ocak 2020. https://www.france24.com/en/20200118-pro-haftarforces-block-oil-exports-from-key-libya-ports.
- Gökkuş, Beraat. “Rusya: Suriye’nin Kuzey Doğusundaki Petrol Sahaları Suriye’ye Geri Verilmeli.” Euronews, 23 Ekim 2019. https:// tr.euronews.com/2019/10/23/rusya-suriye-nin-kuzey-dogusundakipetrol-sahalar-sam-a-geri-verilmeli.
- Göksedef, Ece ve Melis Kobal. “IŞİD Petrol A.Ş.” Al Jazeera Turk, 30 Ekim 2014. http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/isid-petrol.
- Göksedef, Ece. “Soçi Mutabakatı- Kuzey Suriye’de Ortak Devriye Başlatan Rusya ile Türkiye’nin Hedefi Ne?.” BBC News, 1 Kasım 2019. https:// www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50269247.
- “Libya.” U.S. Energy Information Administration, 9 Kasım 2015. https:// www.eia.gov/international/analysis/country/LBY.
- Lewis, Aidan. “Russia’s Rosneft, Libya’s NOC Sign Oil Offtake Deal.” Reuters, 21 Şubat 2017. https://www.reuters.com/article/libya-oilrosneft-oil/update-1-russias-rosneft-libyas-noc-sign-oil-offtake-dealidUSL8N1G61XJ.
- “Haftar Forces Block Libya Oil Exports, Raising Stakes For Sunday’s Berlin Peace Summit.” Middle Easy Eye, 18 Ocak 2020. https://www. middleeasteye.net/news/haftar-forces-block-libya-oil-exports-raisingstakes-berlin-peace-summit.
- Naim, Moises. “The Devil’s Excrement.” Foreign Policy, 22 Ağustos 2019. https://foreignpolicy.com/2009/08/22/the-devils-excrement/.
- Nissenbaum, Dion ve Carol E. Lee. “Russia Expands Military Presence in Syria, Statllite Photos Show.” The Wall Street Journal, 22 Eylül 2015. https://www.wsj.com/articles/russia-expands-military-its-presen ce-in-syria-satellite-photos-show-1442937150.
- “Türkiye’yi Şikayet Etmişti, Fransa’dan Destek Çıkmadı.” Hürriyet, 2 Temmuz 2020. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/turkiyeyi-sikayetetmisti-fransadan-destek-cikmadi-41555156.
- “ABD, İngiltere ve Fransa Suriye’yi Vurdu.” NTV, 14 Nisan 2018. https:// www.ntv.com.tr/dunya/abd-ingiltere-ve-fransa-suriyeyi-vurdusaldirida-tomahawk-fuzeleri-kullanildi,SxAZmgyOJUSYjkimGgWn ZQ.
- Osman, Mahmud. “Uluslararası Güçler Petrol Üzerinden Suriye’de Söz Sahibi Olmanın Peşinde.” Anadolu Ajansı, 11 Kasım 2019. https:// www.aa.com.tr/tr/dunya/uluslararasi-gucler-petrol-uzerindensuriyede-soz-sahibi-olmanin-pesinde/1641508.
- “Iran Seeks to Revive Oil Pipeline Across Iraq to Syria Amid Tensions in Hormuz Strait.” RT-Russia Today, 26 Ağustos 2019. https://www. rt.com/business/467297-iran-iraq-oil-pipeline/
- “Libya ile Tarihi Anlaşma İmzalandı! Akdeniz’de Oyun Bozuldu.” Sabah, 3 Aralık 2019. https://www.sabah.com.tr/gundem/2019/11/29/libyaile-tarihi-anlasma-imzalandi-akdenizde-oyun-bozuldu.
- Schenk, Hülya. “İç Savaştan Enerji Oyununa: Libya’daki Denklem.” Deutsche Welle, 6 Ocak 2020. https://p.dw.com/p/3VnTv.
- Seligman, Lara ve Ben Lefebvre. “Little-Known U.S. Firm Secures Deal for Syrian Oil.” Politico, 5 Ağustos 2020. https://www.politico.com/ news/2020/08/03/delta-crescent-energy-syrian-oil-391033.
- “Rosneft ve IKBY, Doğal Gaz Boru Hattı İnşasına İlişkin Anlaşma İmzaladı.” Sputnik, 25 Mayıs 2018. https://sptnkne.ws/hAXG.
- “Rosneft ve Erbil, IKBY’de Bir Boru Hattını Ortak Çalıştırmak için Proje Başlattı.” Sputnik, 20 Ekim 2017. https://sptnkne.ws/fJgT.
- Stratford, Charles. “Iraqi Army Takes Full Control of Kirkuk From Kurdish Forces.” Al Jazeera, 16 Ekim 2017. https://www.aljazeera.com/ news/2017/10/iraqi-army-takes-full-control-kirkuk-fight-kurdishforces-171016200245652.html.
- “Rusya’nın Kerkük Petrolünü Suriye Üzerinden İhraç Etme Projesi.” Şarku’l Avsat, 2 Eylül 2019. https://aawsat.com/turkish/home/article/1 883706/rusyanın-kerkük-petrolünü-suriye-üzerinden-ihraç-etmeprojesi.
- “Suriye’de Petrol Savaşları: En Büyük Pay Rusya’nın ABD İse Vekilleri Aracılığıyla Petrolü Kontrol Ediyor.” Şarku’l Avsat, 2019. https:// aawsat.com/turkish/home/article/2028146/suriyede-petrol-savaşlarıen-büyük-pay-rusyanın-abd-ise-vekilleri-aracılığıyla?fbclid=ıwar0sc mnwzky7mvbrnky8okckxjeu1g9xhj0ojykmcwo4qcu_m6zfd7uj7qq.
- “Syria.” U.S. Energy Information Administration, 24 Haziran 2015. https:// www.eia.gov/international/analysis/country/SYR.
- Yaşar, Süleyman. “ISIS Attacks Deal Blow to Turkish Economy.” Al Monitor, 13 Ocak 2014. https://www.al-monitor.com/pulse/busines s/2014/06/turkey-iraq-isis-attacks-impact-economy-oil.html.
| APA | KAKIŞIM C (2021). Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. , 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| Chicago | KAKIŞIM CEMAL Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. (2021): 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| MLA | KAKIŞIM CEMAL Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. , 2021, ss.191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| AMA | KAKIŞIM C Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. . 2021; 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| Vancouver | KAKIŞIM C Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. . 2021; 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| IEEE | KAKIŞIM C "Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi." , ss.191 - 228, 2021. 10.26513/tocd.751410 |
| ISNAD | KAKIŞIM, CEMAL. "Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi". (2021), 191-228. https://doi.org/10.26513/tocd.751410 |
| APA | KAKIŞIM C (2021). Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 8(1), 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| Chicago | KAKIŞIM CEMAL Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 8, no.1 (2021): 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| MLA | KAKIŞIM CEMAL Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, vol.8, no.1, 2021, ss.191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| AMA | KAKIŞIM C Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi. 2021; 8(1): 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| Vancouver | KAKIŞIM C Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi. 2021; 8(1): 191 - 228. 10.26513/tocd.751410 |
| IEEE | KAKIŞIM C "Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi." Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 8, ss.191 - 228, 2021. 10.26513/tocd.751410 |
| ISNAD | KAKIŞIM, CEMAL. "Tarihsel Perspektiften Hareketle Irak, Suriye ve Libya’da Yaşanan Enerji Savaşlarının Analizi". Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 8/1 (2021), 191-228. https://doi.org/10.26513/tocd.751410 |
