Yıl: 2021 Cilt: 10 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 551 - 562 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 15-01-2022

“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE

Öz:
Türkçede aynı fiile “-r/-Ar... -mAz” getirilerek yapılan ikilemeler; cümlede zaman zarfı göreviyle kullanılır ve cümleye asıl fiildeki hareketin, zarf-fiildeki hareketin hemen arkasından gerçekleştiği anlamını verir. Ancak iste- fiiline “-r/-Ar... -mAz” eki getirilerek yapılan ister istemez ikilemesi “zorunlu olarak; biraz mecbur olarak” anlamlarıyla “-r/-Ar... -mAz” eki ile yapılan diğer ikilemelerin tipik özelliklerini göstermez. Gerek ve ister kelimeleri bazı bağlamlarda yakın eş anlamlı kelimelerdir. Bu sebeple gerek kelimesi ister kelimesi ile, gerek... gerek... edatı ister... ister... edatı ile birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. Türkçenin tarihî metinlerinde “ister istemez” anlamıyla durum zarfı olarak kullanılan gerek gerekmez ikilemesi bulunmaktadır. Çok işlek olarak kullanılmayan bu gerek gerekmez ikilemesi zamanla yerini gerek kelimesinin yakın eş anlamlısı olan ister kelimesi ile kurulmuş aynı yapıdaki ister istemez ikilemesine bırakmıştır. Bu durum ister istemez ikilemesinin aynı fiile “-r/-Ar... -mAz” zarf-fiil eki getirilerek yapılan diğer ikilemelerden anlam ve tür yönünden farklı olma sebebini açıklamaktadır.
Anahtar Kelime:

ON REDUPLICATION “İSTER İSTEMEZ”

Öz:
The reduplications in Turkish made by introducing “-r/-Ar... -mAz” to the same verb are used with the task of temporal adverb in the sentence and give the sentence the meaning that the movement in the actual verb occurs right after the movement in the gerundium. The reduplication ister istemez with the suffix “-r/-Ar... -mAz” to the verb iste- does not show the typical features of other reduplications made with the suffix “-r/-Ar... -mAz” with the meaning of “necessarily, out of hand; semi-voluntarily, somewhat compulsively”. The words gerek and ister are close near-synonym in some contexts. For this reason, the word gerek can be used interchangeably with the word ister and the preposition gerek... gerek... with the preposition ister... ister... In the historical manuscripts of Turkish, there is a reduplication of gerek gerekmez, which is used as an adverb of manner in the sense of “ister istemez”. The gerek gerekmez reduplication, which is not used very extensively, has been replaced by the same structure ister istemez reduplication, which is formed with the word ister, which is the close near-synonym of the word gerek. This situation explains the difference of ister istemez from other reduplications made by adding gerundium suffix “-r/-Ar... -mAz” to the same verb in terms of meaning and type.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ağakay, M. A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, Ankara: TDK Yayınları, 97-104.
  • Akçataş, A. ve Arı, E. (2018). Anlambilimin eşanlamlılık sorunu. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 2(2), 60-84.
  • Aksan, D. (2009). Anlambilim- anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Engin Yayın Evi.
  • Aksan, Y. (2001). Türkçede zaman anlatımı ve kimi ikileme yapıları. XV. Dilbilim Kurultayı 24-25 Mayıs, 115-122.
  • Akyalçın, N. (2007). Türkçe ikilemeler sözlüğü- tanıklı. Ankara: Anı Yayıncılık.
  • Aydın, H. (2005). Tezkiretü’l- Evliya tercümesi (giriş-metin-dizin) 103b-207a. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Bayraktar, F. S. (2014). Kutadgu Bilig’de üçlemeler, dörtlemeler ve başlemeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(2), 29-53.
  • Benhür, M. H. (1993). Türkiye Türkçesinde sıfat-fiil ve zarf-fiil eklerinin fonksiyonları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Cruse, D. A. (2000), Meaning in language (an introduction to semantics and pragmatics). New York: Oxford University Press.
  • Demircan, Ö. (1990). Türkçe ikilemenin özüne doğru. Dilbilim, IX, 61-92.
  • Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi sesbilgisi- biçimbilgisi- cümlebilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. İstanbul: Fen Fakültesi (Döner Sermaye) Basımevi.
  • Güler, M. İ. (2020). Kıssa-i Anter: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’ndeki el yazması nüshaların tanıtımı ve değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 48-79.
  • Gülsevin, G. (2001). Türkiye Türkçesinde birleşik zarf-fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt II, Sayı 2, 125-143.
  • Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime giriş. İstanbul: Multilingual.
  • Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. İstanbul: MEB Yayınları.
  • Hatipoğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
  • Hünerli, B. (2012). Oğuz grubu Türk lehçelerinde zarf-fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Karaağaç, G. (2017). Dil tarih ve insan. İstanbul: Kesit Yayınları.
  • Korkmaz, F. (2007). Batı Türkçesinde tür değiştirme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
  • Musalı, V. (2015). Tezkirecilerin kaleminden Tokatlı şairler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 25-26 Eylül 2014 Bildiriler Cilt 3, Tokat, 215-226.
  • Nalbant, M. V. (2006). Türkçede tarihî Türk dili alanında fonksiyon değiştirmeye bir örnek: tutfiili. bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 137-148.
  • Sarı, M. (2001). Türkiye Türkçesinde sözcük türlerinin eşzamanlı değişikliğe uğraması. Türkoloji Dergisi, XIV, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Derneği Yayını: 2, Ankara, 229- 238.
  • Sev, G. (2006). ...-r/-Ar...-mAz zarf-fiil ekinin kalıplaşmış kullanımları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13, 110-118.
  • Tarama Sözlüğü III (1996). Ankara: TDK Yayınları.
  • Tietze, A. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı. 2. Cilt, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wisssenschaften.
  • Tokat, F. (2018). Tezkire-i Şeyh Safî Cilt I. Ankara: Grafiker Yayınları.
  • Tuncer, H. (1996). Türk dilinde zarf-fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • WEB-1 https://sozluk.gov.tr/ [Erişim:08.11.2020]
  • WEB-2 https://sozluk.gov.tr/ [Erişim:08.11.2020]
  • WEB-3 http://lugatim.com/s/iste- [Erişim:08.11.2020]
APA TOKAT F (2021). “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. , 551 - 562.
Chicago TOKAT FEYZA “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. (2021): 551 - 562.
MLA TOKAT FEYZA “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. , 2021, ss.551 - 562.
AMA TOKAT F “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. . 2021; 551 - 562.
Vancouver TOKAT F “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. . 2021; 551 - 562.
IEEE TOKAT F "“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE." , ss.551 - 562, 2021.
ISNAD TOKAT, FEYZA. "“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE". (2021), 551-562.
APA TOKAT F (2021). “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(2), 551 - 562.
Chicago TOKAT FEYZA “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 10, no.2 (2021): 551 - 562.
MLA TOKAT FEYZA “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.10, no.2, 2021, ss.551 - 562.
AMA TOKAT F “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2021; 10(2): 551 - 562.
Vancouver TOKAT F “İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2021; 10(2): 551 - 562.
IEEE TOKAT F "“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10, ss.551 - 562, 2021.
ISNAD TOKAT, FEYZA. "“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 10/2 (2021), 551-562.