Yıl: 2021 Cilt: 17 Sayı: 33 Sayfa Aralığı: 67 - 94 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 28-01-2022

Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi

Öz:
Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanlı İmparatorluğu’nu fiilen etkisiz hale getirmiş ve topraklarının işgaline zemin hazırlamıştır. Yunan birliklerinin İzmir’e girmesiyle birlikte şartlar daha da kötüleşmiş ve altı yüz yılı aşkın bir süredir hüküm süren İmparatorluk yok olmanın eşiğine gelmiştir. Bunu önlemek amacıyla önceleri Kuvayı Milliye çatısı altında yürütülen bağımsızlık mücadelesi daha sonra Büyük Millet Meclisi eliyle sürdürülmüştür. Milletin bir bütün halinde var olma mücadelesine dönüşen ve İstiklal Savaşı olarak isimlendirilen süreç, zaferle sonuçlanmıştır. Çalışmanın konusu, Millî Mücadelenin finansman kaynakları özelinde vergi politikalarıdır. Bu bağlamda söz konusu dönemde uygulamada olan vergilerin, vergi adaleti kapsamında incelenmesi, çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Çıkarılan vergi kanunlarının ve meclis tartışmalarının zabıt cerideleri kapsamında ele alınması ise çalışmanın özgün yanını oluşturmaktadır. Çalışma ile Millî Mücadele döneminin en önemli gelir kaynağı olan vergilerin, genel itibariyle adil olduğu ve adaletsiz vergi uygulamalarından kaçınıldığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelime:

Evaluation of Tax Laws enacted during the National Struggle Period in terms of Tax Justice and Tax Mentality,

Öz:
The Armistice of Mudros, signed at the end of the World War I, neutralized the Ottoman Empire de facto and paved the ground for the occupation of its territories. Upon the invasion of Izmir by the Greek troops, the conditions deteriorated further, and the Empire, which ruled for more than six hundred years, became on the verge of dissolution. In order to prevent this, the struggle for independence, which was initially carried out under the National Forces, was later continued by the Grand National Assembly. The process, which turned into the struggle for survival of the nation as a whole and which was called as the War of Independence, resulted in victory. The subject of the study is the tax policies of the National Struggle in terms of funding sources. In this context, the examination of the taxes, which were in effect during the said period, within the scope of tax justice constitutes the focal point of the study. The contextualization of tax laws and parliamentary debates within the scope of Parliamentary Minutes forms the original aspect of the study. The study concludes that the taxes, which were the most important source of income for the period of National Struggle, were generally fair, and unfair tax practices were avoided.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (1916-1922) (2003) Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 88.
  • Büyük Taarruz ve Başkomutan Meydan Muharebesi (2012) Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara.
  • Mali Kanunlar Külliyatı–Türk Vergi Kanunları (1920-1996) (1996) Maliye Bakanlığı Bütçe ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Osmanlı Belgelerinde Millî Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk (2007) Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 88.
  • Türk İstiklâl Harbi–İdari Faaliyetler (15 Mayıs 1919-2 Kasım 1923) (1975) Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları, Ankara.
  • TBMM Albümü (1920-1950) (2010) 1. Cilt, Ankara, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No.1, https://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Yeni%20klasör/Cilt1.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021). TBMM Zabıt Ceridesi
  • Devre 1, Cilt 1, İçtima 1, 24.04.1336 (24.04.1920), https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c001/tb mm01001002.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Devre 1, Cilt 9, İçtima 2, 10.03.1337 (10.03.1921) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c009/tb mm01009005.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Devre 1, Cilt 9, İçtima 2, 26.03.1337 (26.03.1921) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c009/tb mm01009012.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Devre 1, Cilt 9, İçtima 2, 02.04.1337 (02.04.1921) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c009/tb mm01009015.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Devre 1, Cilt 9, İçtima 2, 07.04.1337 (07.04.1921), https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c009/tb mm01009017.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Devre 1, Cilt 19, İçtima 3, 02.05.1338 (02.05.1922), https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c019/tb mm01019038.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • TBMM Gizli Celse Zabıtları
  • Devre 1, Cilt 2, İçtima 2, 12 Kânunuevvel 1337 (12.12.1921) https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/GZC/d01/CILT02/gc z01002126.pdf (Erişim Tarihi: 09.05.2021).
  • Kitaplar ve Makaleler (2013) ATASE Arşivinden Seçilmiş Sakarya Meydan Muharebesi’ne Ait Belgeler Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Cilt 62, Sayı 131.
  • AĞDEMİR Zeynep - GÜRKAN Ceyhun (2019) Adam Smith’ten Neoliberalizme Vergi Adaleti: Ödeme Gücü ve Fayda Yaklaşımlarının Kavramsal, Kuramsal ve Ülke Uygulamaları Bağlamında Bir İncelemesi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 74, Sayı 2, 465-510.
  • AKŞİN Sina (1994) Sened-i İttifak ile Magna Carta’nın Karşılaştırılması, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 16, Sayı 27, 115–23.
  • ATATÜRK Mustafa Kemal (2015) Nutuk, Kaynak Yayınları, İstanbul.
  • BERKES Niyazi (2013) Türkiye İktisat Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
  • ÇAPA Mesut (2006) Millî Mücadele’de Eskişehir Kızılay (Hilali Ahmer) Hastanesi ve Yunan İşgali, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 8, Sayı 4, 1–37.
  • ÇİÇEK Hüseyin Güçlü-DİKMEN Süleyman (2020) Klasik Dönem Osmanlı Devlet Bürçlerinin Karakteristik Özellikleri: Tarhuncu Ahmed Paşa Bütçesi, Sosyoekonomi, Cilt 28, Sayı 46, 211-241.
  • ELDEM Vedat (1994) Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
  • FRANKLIN Benjamin (1817) The Private Correspondence of Benjamin Franklin Comprising A Series of Letters on Miscellaneous, Literary, and Political Subjects: Written Between the Years 1753 and 1790; Illustrating the Memoirs of His Public and Private Life, and Developing the Secret History of His Political Transactions and Negociations, Heny Colburn, Londra.
  • GÜÇER Lütfi (1964) XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
  • GÜDEK-GÖLÇEK Şeyda - GÖLÇEK Ali Gökhan (2019) Erken Cumhuriyet Dönemi Tekel Uygulamaları: 1920-1950 Döneminde Tuz, İspirto ve İspirtolu İçkiler ile Kibrit, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Cilt 15, Sayı 30, 253–88.
  • İbn Haldun (2009) Mukaddime I, Çev. S. ULUDAĞ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
  • KÖSE Ensar (2016) Kâtib Çelebi, Siyaset Nazariyesi, Düstûru'l-amel li Islâhi'l-halel, Büyüyenay, İstanbul.
  • LAUFENBURGER Henry (1952) Vergiler ve Tarihi, Çev. R. HANYAL, Kardeş Matbaası, Ankara, 1964,
  • MÜDERRİSOĞLU Alptekin (1974) Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara.
  • NADAROĞLU Halil (2000) Kamu Maliyesi Teorisi, Beta Matbaası, İstanbul.
  • NEUMARK Fritz (1939) Verginin Tarifi ve Mahiyeti, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Sayı 1, 371–96.
  • ----------------------- (1946) Türkiye’de ve Yabancı Memleketlerde Gelir Vergisi TeoriTarihçe-Pratik, Hak Kitabevi, İstanbul.
  • ÖZAKMAN Turgut (1999) 1881-1938 Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
  • PAKALIN Mehmet Zeki (1978) Maliye Teşkilâtı Tarihi (1442-1930), Başbakanlık Basımevi, Ankara.
  • ŞAMSUTDİNOV A. M. (1999) Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1918-1923, Doğan Kitapçılık, İstanbul.
  • SAYAR Nihad S. (1978) Türkiye İmparatorluk Dönemi Siyasi, Askeri, İdari ve Mali Olayları, Met/Er Matbaası, İstanbul.
  • SCHMÖLDERS Günter (1976) Genel Vergi Teorisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
  • SMITH Adam (2010) Milletlerin Zenginliği (Çev. H. DERİN), Türkiye İş-Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • SORGUN Taylan (1972) Kut’ül Amare Kahramanı Halil Paşa: Bitmeyen Savaş, 7 Gün Yayınları, Yaylacılık Matbaası, İstanbul.
  • STIGLITZ Joseph E. (1994) Kamu Kesimi Ekonomisi (Çev. Ö. F. BATIREL), Marmara Üniversitesi İİBF Yayınları, İstanbul.
  • ŞEN Hüseyin-SAĞBAŞ İsa (2016) Vergi Teorisi ve Politikası, Barış-Arıkan Yayınları, Ankara.
  • TANSEL Selahattin (1974) Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
  • TURHAN Salih (1987) Vergi Teorisi ve Politikası, Der Yayınları, İstanbul.
  • TÜRKMEN Zekeriya (2001) Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Türk Tarihi Kurumu, Ankara.
  • VELAY A. Du (1978) Türkiye Mali Tarihi, Maliye Bakanlığı, Ankara.
  • YERELİ Ahmet Burçin (2003) Ekonomik Özgürlükler ve Türkiye'de Devlet-Birey İlişkisi, Gazi Kitabevi, Ankara.
  • YERELİ Ahmet Burçin-KÖKTAŞ Altuğ Murat-SELÇUK Işıl Şirin (2015) Osmanlı İmparatorluğu'nda Ödeme Gücüne Göre Vergi Uygulamaları: 17. Yüzyıl İstanbul Kadı Sicilleri Üzerine Bir İnceleme, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İktisadi Birimler Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 209-221.
APA Yereli A, KOKTAS A, Gölçek A (2021). Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. , 67 - 94.
Chicago Yereli Ahmet Burçin,KOKTAS Altug Murat,Gölçek Ali Gökhan Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. (2021): 67 - 94.
MLA Yereli Ahmet Burçin,KOKTAS Altug Murat,Gölçek Ali Gökhan Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. , 2021, ss.67 - 94.
AMA Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. . 2021; 67 - 94.
Vancouver Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. . 2021; 67 - 94.
IEEE Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A "Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi." , ss.67 - 94, 2021.
ISNAD Yereli, Ahmet Burçin vd. "Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi". (2021), 67-94.
APA Yereli A, KOKTAS A, Gölçek A (2021). Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17(33), 67 - 94.
Chicago Yereli Ahmet Burçin,KOKTAS Altug Murat,Gölçek Ali Gökhan Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 17, no.33 (2021): 67 - 94.
MLA Yereli Ahmet Burçin,KOKTAS Altug Murat,Gölçek Ali Gökhan Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, vol.17, no.33, 2021, ss.67 - 94.
AMA Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2021; 17(33): 67 - 94.
Vancouver Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 2021; 17(33): 67 - 94.
IEEE Yereli A,KOKTAS A,Gölçek A "Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi." Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 17, ss.67 - 94, 2021.
ISNAD Yereli, Ahmet Burçin vd. "Millî Mücadele Döneminde Çıkarılan Vergi Kanunlarının Vergi Adaleti ve Vergi Zihniyeti Açısından Değerlendirilmesi". Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/33 (2021), 67-94.