COVID-19 AŞISI VE HUKUK*
Yıl: 2021 Cilt: 10 Sayı: 19 Sayfa Aralığı: 33 - 118 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 23-02-2022
COVID-19 AŞISI VE HUKUK*
Öz: Daha Covid 19 aşısı keşfedilmeden, aşılamanın ahlaki, sosyal, ekonomik ve hukuki boyutları dünya çapında tartışılmaya başlanmıştı. Bu makale takip eden iki temel hukuki soruya cevap vermeyi amaçla- maktadır: Bir, zorunlu aşı uygulaması ile hangi insan haklarının ihlali söz konusu olabilecektir? İki, Covid 19 aşısının ciddi yan etkileri olması halinde aşı üreticilerinin, onay kurumlarının, dağıtıcıların, sağlık kurum- larının, sağlık personelinin ve sürece dahil olan diğer kişi ve kurumları- nın hukuki sorumluluğu ne olacaktır?
Anahtar Kelime: (COVID-19 VACCINE AND LAW)
Öz: Even before the Covid 19 vaccines were developed, the ethical, so- cial, economical and legal aspects of vaccination triggered a worldwide discussions. This article aims to give some answers to the following ove- rarching legal questions concerning vaccination: Which human rights can be violated in case of a mandatory vaccination? What could be the legal responsibilities of the vaccine producers, authorising institutions, distributors, medical institutions, medical personnel and others involved in the process in case of a serious side effects of a Covid 19 vaccine?
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Akçura Karaman T, Üreticinin Ayıplı Ürününün Sebep Olduğu Zararlar Nedeniyle Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluğu (1st, Vedat Ki- tapçılık 2008)
- Dökmeci İ and Dökmeci H, Tıp Terimleri Cep Sözlüğü (1st edn. İstanbul Medikal Yayıncılık 2011)
- Gümüş M A, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, C.1 (Madde 1-46) (1st, Vedat Yayıncılık 2014)
- Hakeri H, İlaç Hukuku (2nd, Astana Yayınları 2018)
- Hakeri H, Tıp Hukuku, El Kitabı (21st, Seçkin Yayınevi 2020)
- Havutçu A, Türk Hukukunda Örtülü Bir Boşluk Olarak Üreticinin Sorumluluğu (1st, Seçkin Yayıncılık 2005)
- Kırca Ç, Ürün Sorumluluğu (1st, Banka ve Ticaret Hukuku Araş- tırma Enstitüsü Yayınları 2007)
- Kibar A F, Ürün Sorumluluğu Bağlamında Hatalı Tıbbi Cihazdan Doğan Hukuki Sorumluluk (1st, Adalet Yayınevi 2020)
- Nart S, Hekimin İlaç Tedavisinden Doğan Sorumluluğu (1st, Ada- let Yayınevi 2020)
- Nowak M, U.N. Covenant on Civil and Political Rights: CCPR Commentary, (2nd revised edn, N.P. Engel Publisher 2005) 381.
- Öktem A E, Uluslararası Hukukta İnanç Özgürlüğü, (1st edn Li- berte Yayınları 2002) 318-336
- Özbilen A B, İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler, (1st edn, Vedat Kitapçılık 2011)7-8.
- Petek H, İlaç Üreticisinin Hukuki Sorumluluğu, (1st edn. Yetkin Yayınevi 2009)
- Schabas W A, The European Convention on Human Rights: A Commentary, (1st edn. Oxford University Press 2015)
- Türk H S, Sağlıklı Yaşama Hakkı ve Koronavirüs Salgını, (1st edn, Yetkin Yayınları 2021)
- Akçaal M, ‘6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde İlaç Üreticisinin Hukuki Sorumluluğu’(2012) 3, Ankara Barosu Dergisi251
- Akgül A, ‘İdarenin Sağlık Hizmetlerinden Doğan Tazmin Sorum- luluğu ve Danıştay’ın Yeni Yaklaşımı’ (2016) 20 (1)Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi269
- Akkanat H, ‘İlaç Kullanımından Kaynaklanan Zararlardan Sorum- luluk Açısından Hasta-Hekim-Üretici İlişkileri’, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1. Sağlık Hukuku Sempozyumu, İlaç Hukuku, Bildiri- leri Kitabı, (Roche Müstahzarları Sanayi A. Ş. 2009)75
- Arıcan I and Badur S, ‘Aşı Karşıtlığı’ in O. Şadi Yenen and Selim Badur, (Eds.), Pandemi ve Covid-19, (Ayrıntı Bilim Yayınları 2020) 279
- Arslan G, ‘Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı’ in Sibel İnceoğlu (Ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, (1st edn, Beta Yayınları 2013) 304
- Atay E E, ‘Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan İdarenin Sorumlu- luğu, Bedensel Zararların Tazmini ve Türk ve Fransız Danıştaylarının İçtihatları Üzerine Notlar’, in Necdet Basa and Sema Uçakhan Güleç (eds), TBB Bedensel Zararlar Konusunda Yüksek Mahkeme Görüşleri Sempozyumu Kitabı, (Türkiye Barolar Birliği Yayınları 2019) 267.
- Başpınar V, ‘İlaç Üreticisinin Hukuki Sorumluluğu’in Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1. Sağlık Hukuku Sempozyumu, İlaç Hukuku, Bildirileri Kitabı, (Roche Müstahzarları Sanayi A. Ş. 2009) 99
- Büyüksağış E and Öz K, ‘Tıbbi Ürünlerin Yol Açtığı Zararlardan Sorumluluk: Karşılaştırmalı ve Eleştirel Yaklaşım’ (2016) 8 Uluslararası Antalya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (UAÜHFD)157
- Çelt D Ö, ‘Ürün Sorumluluğunda Yaşanan Güncel Gelişme: 7223 Sayılı Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu’ (2021) 7 (1) Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AndHD)73
- Çetiner M, ‘Aşılama Başladı-1’, Güncel Tıp, (2021) (253) Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)19
- Çetiner M, ‘Covid-19 Aşıları-1’(2020) (233), Herkese Bilim Tek- noloji Dergisi Dergisi (HBT)19
- Çetiner M, ‘Adil Aşı Hayal Mi?’, (2020) (248), Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)19
- Dalcı N, ‘TBK. Md. 71 Bağlamında İlaç Üreticisinin Tehlike So- rumluluğu’ (2014) (114) TBB Dergisi49
- Demir M, ‘İlaç Kullanımı Sonucunda Doğan Zararlardan İlaç Üre- ticisinin, Eczacının ve Hekimin Sorumluluğu’ (2010) 89 (89), TBB Der- gisi96
- Dinleyici E Ç, ‘Covid-19: İlaç mı Aşı mı?’ in O. Şadi Yenen and Selim Badur (eds), Pandemi ve Covid-19, (1st edn, Ayrıntı Yayınevi 2020)
- Dönmez Ü, ‘Türk ve Alman İlaç Hukukunda Hatalı Üretilen İlaç- tan Doğan Sorumluluk ve Özel Sorumluluk Halleri’(2016) 7 (1) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi381
- Hakeri H and Söğüt İ S, ‘Tıp Hukuku Açısından Bulaşıcı Hastalık- lar’, (2020) 1 (64) Adalet Dergisi57
- Hekimoğlu C H, ‘Aşı Epidemiyolojisi: Aşı ve Aşılamanın Etkileri İçin Epidemiyolojik Ölçütler’(2016) 1 (73) Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi55
- O Neill C, ‘Jehovah’s Witnesses and Blood Transfusions: An Analysis of the Legal Protections Afforded to Adults and Children in European/English Human Rights Contexts’ (2017) 4 (24) European Jo- urnal of Health Law368
- Oksay R, ‘Koronavirüs Mutantları ve Aşılarla İlgili Kumar’(2021) (251), Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)8
- Oksay R, ‘RNA Aşısı Nasıl Etkili Olur?’, (2020) (243) Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)12
- Oksay R, ‘Aşılar Üzerine Merak Edilenler, Sorular ve Yanıtlar’, (2020) (245) Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)12
- Orhan H, ‘Aşı Adayları Yeterli Güvenliğe Sahip Mi?’, (2020) (243) Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)15
- Özcan-Büyüktanır B G and Okyar-Karaormanoğlu D, ‘Endikasyon Dışı (off-label) İlaç Kullanımından Doğan Zararlardan İlaç Üreticisinin ve Hekimin Hukuki Sorumluluğu’, (2017) 9 (1) İnönü Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi Dergisi153
- Özsunay E, ‘İlaçların Neden Oldukları Zararlardan Dolayı İlaç Üreticisinin Sorumluluğu, AB Yönergesi ve Bazı Yabancı Düzenlemeler Işığında Türk Hukukuna İlişkin Düşünceler’ in Erciyes Üniversitesi Hu- kuk Fakültesi, 1. Sağlık Hukuku Sempozyumu, İlaç Hukuku, Bildirileri Kitabı, (Roche Müstahzarları Sanayi A. Ş. 2009) 61
- Sarıcan B, ‘Aşı Dağıtımının En Adil Yolu Nedir?’ (2020) (234), Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)9
- Söğüt İ S, ‘Kan Naklini Reddeden Yehova Şahitlerine Müdahale Edilebilir mi?’in Cahid Doğan and Hakan Hakeri (eds), I. Uluslararası Katılımlı Ulusal Tıp Hukuku Kongresi, Vaka tartışmalı, Bildiri Kitabı, (Legal Yayıncılık 2016) 619
- Şirin T, ‘Tehlikeli Salgın Hastalıklarla Anayasal Mücadeleye Gi- riş’ (2020) 9 (17) Anayasa Hukuku Dergisi79
- Tarman Z D, ‘Türk Hukukunda İmalatçının Sorumluluğuna Genel Bir Bakış’(2007) 65 (2) İÜHFM299
- Tokuzlu L B, ‘Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü’ in Sibel İnce- oğlu (Ed.), İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, (1st edn Beta Yayınları 2013) 333
- Yavuz C, ‘Tüketicinin Korunması Bakımından İmalatçının (Ürün) Sorumluluğu’ in Prof.Dr.Mustafa Dural’a Armağan, (Filiz Kitabevi 2013) 1316
- Yıldırım M F, ‘Türk Hukukunda İlaç Üreticisinin İlacın Ayıpların- dan Sorumluluğu’, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi I. Sağlık Hu- kuku Sempozyumu, İlaç Hukuku, Bildirileri Kitabı, (Roche Müstahzar- ları Sanayi A. Ş. 2009) 29
- Kayım Ö Y, ‘Sürü bağışıklığı Nedir ve Mümkün Mü?’(2020) (236) Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT)3
- “Explanatory memorandum by Ms Jennifer De Temmerman (rap- porteur)”, par. 62. Attached to the report of the CoE Committee on So- cial Affairs, Health and Sustainable Development, Covid-19 vaccines: ethical, legal and practical considerations, Doc. 15212.
- CoE, Parliamentary Assembly - Committee on Social Affairs, He- alth and Sustainable Development, Covid-19 vaccines: ethical, legal and practical considerations, Report/Doc. 15212, 11 January 2021, par. 7.3.1.
- Korona Haberleri, Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT), S. 250, 08.01. 2021, s. 15. Aşıların Dağıtımında Yaşanacak Lojistik Sorunlar, Herkese Bilim Teknoloji Dergisi (HBT), S. 245, 04.12.2020, s. 12-13.
- Araalan C, “E-Nabız Uygulaması ve Kişisel Sağlık Verilerine İliş- kin Genel Bir Hukuki Değerlendirme”, https://legal.com.tr/blog/genel/e- nabiz-uygulamasi-ve-kisisel-saglik-verilerine-iliskin-genel-bir-hukuki degerlendirme/, (Son erişim: 29.01.2021).
- AstraZeneca, “AstraZeneca takes next steps towards broad and equitable access to Oxford University’s potential COVID-19 vaccine,” press release, 4 June 2020; https://bit.ly/31vqeRP, (Son erişim: 24.01.2021).
- COVID-19 Aşılarına Dair TTB Tutum Belgesi, 23.12.2020, https://www.ttb.org.tr/785yid9, (Son erişim: 28.01.2021).
- Covid-19 (SARS-CoV-2) Aşı Onam Formu, https://www.istahed. org.tr/wp-content/uploads/2021/01/covid-asi-onam-1.pdf, (Son erişim: 02.03.2021).
- https://covid19asi.saglik.gov.tr/Eklenti/39885/0/8adimdanasilasiol uruma- fis50x70cm1pdf.pdf?_tag1=F711A04E7810119AD91FB2EAB284E209 3562EFBF, (Son erişim: 29.01.2021).
- https://dosyahastane.saglik.gov.tr/Eklenti/200206,onam- formu21611136938838157pdf.pdf?0, (Son erişim: 02.03.2021).
- https://halktv.com.tr/service/amp/bakan-kocadan-flas-asi- aciklamasi-441459h, (Son erişim: 09.12.2020).
- https://shgmhastahakdb.saglik.gov.tr/Eklenti/30902/0/enjeksiyon- uygulamalustyazi4f89a469-f7f7-439d-8c2b84911a 0f4fa2pdf.pdf, (Son erişim: 02.03.2021).
- https://tr.euronews.com/2019/04/27/turkiye-de-zorunlu-asi-gundemi- avrupa-da-asi-yaptirmayan-ailelere-para cezasi-var, (Son erişim: 09.12.2020).
- https://tr.euronews.com/2020/12/31/inaktif-viral-vektor-mrna- covid-19-as-lar-nda-firmalar-hangi-teknikleri kulland-farklar-ne, (Son erişim: 14.01.2021).
- https://tr.euronews.com/2021/01/25/cin-de-siparis-edilen- coronavac-as-s-n-n-6-5-milyon-dozluk-ikinci-partisi-turkiye-de, (Son erişim: 27.01.2021).
- https://tr.sputniknews.com/turkiye/202012191043431841-bakan- kocadan-asi-aciklamasi-acil-kullanim-onayi-ruhsat-anlamina-gelmiyor- gecici-bir-izin/, (Son erişim: 27.01.2021).
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55710072, (Son eri- şim: 24.01.2021).
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-55187672, (Son eri- şim: 28.01.2021).
- https://www.dw.com/tr/almanyada-okullara-kızamık-aşısı- zorunluluğu/a-51256958, (Son erişim: 28.02.2021).
- https://www.dw.com/tr/moderna-aşısına-abdden-onay/a-55995310, (Erişim Tarihi: 19.12.2020).
- https://www.dw.com/tr/aşıyı-türkiyeye-kim-getiriyor/av- 56088566, (Son erişim: 28.02.2021).
- https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/abdi-ibrahime-covid-19- asisi-icin-uretim-izni-41709050(Son erişim:08.01.2021).
- https://www.indyturk.com/node/286156/sağlık/dr-serdar-savaş- türkiye’nin-aşı-temini-için-neden-covax’-girmeği-açıklanmalı, (Son eri- şim: 24.01.2021).
- https://www.milliyet.com.tr/gundem/son-dakika-81-ilin-saglik- mudurluklerine-gonderildi-ozel-hastanelerde-de-asi-yapilacak-6398170, (Son erişim: 29.01.2021).
- https://www.ntv.com.tr/saglik/dsoden-korkutan-asi- aciklamasi,26wDFwThEE2jxPIwRczl2A, (Son erişim: 09.12.2020).
- https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/asi-ureticileri-abden- hukuki-muafiyet-istedi-6007539/, (Son erişim: 26.08.2020).
- https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bil gileri?kanunlar _sira_no=246480, (Son erişim: 09.12.2020).
- https://www.titck.gov.tr/duyuru/covid-19-asi-gelistirme-calismasi- yuruten-arastirma-gruplarinin-dikkatine-04092020215139, (Son erişim: 27.01.2021).
- https://www.titck.gov.tr/duyuru/covid-19-asi-gelistirme-calismasi- yuruten-arastirma-gruplarinin-dikkatine15122020114314, (Son erişim: 27.01.2021).
- https://www2.tbmm.gov.tr/d26/2/2-1500.pdf (Son erişim: 24.01.2021).
- https://www2.tbmm.gov.tr/d26/2/2-1754.pdf (Son erişim: 24.01.2021).
- https://www2.tbmm.gov.tr/d26/2/2-2326.pdf (Son erişim: 24.01.2021).
- https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-1638.pdf (Son erişim: 04.03.2021).
- ICMRA Summary Report, http://www.icmra.info/drupal/en/ news/March2020/summary, (Son erişim: 27.01.2021).
- Öztürk F, “Covid: Türkiye aşılara kullanım onayını nasıl vere- cek?”, 4 Aralık 2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye- 55187672, (Son erişim: 09.12.2020).
- T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu- Covid-19 Aşısı Sonrası Yan Etkiler, https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR- 77715/covid-19-asisi-sonrasi-yan-etkiler.html, (Son erişim: 02.03.2021).
- T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu, Aşı Sözlüğü, https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77832/b.html, (Son erişim: 24.01.2021).
- T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu, Aşı Nedir, Nasıl Etki Eder? https://asi.saglik.gov.tr/genel-bilgiler/49- a%C5%9F%C4%B1-nedir,-nas%C4%B1l-etki-eder.html, (Son erişim: 07.12.2020).
- T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu, Aşı Uygulanacak Grup Sıralaması, https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR- 77707/asi-uygulanacak-grup-siralamasi.html, (Son erişim: 28.01.2021).
- T.C. Sağlık Bakanlığı Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu, Covid-19 Aşısı Çeşitleri, https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77708/ covid-19-asisi-cesitleri.html, (Son erişim: 27.01.2021).
- T.C. Sağlık Bakanlığı, Covid-19 Aşısı Bilgilendirme Platformu, Covid-19 Aşısı Temin ve Dağıtım Süreci, https://covid19asi. saglik.gov.tr/TR-77822/covid-19-asisi-temin-ve-dagitim-sureci.html, (Son erişim: 27.01.2021).
- Topuz B, “Aşı Yaptıracak Mıyım?”, Akademik Akıl, 07.12.2020, https://www.akademikakil.com/asi-yaptiracak-miyim/bulenttopuz/, (Son erişim: 09.12.2020).
- Türkiye Aşı Tablosu, https://covid19asi.saglik.gov.tr/#, (Son eri- şim: 28.01.2021).
- Kayım Y Ö, “COVID-19 aşılarının küresel ölçekte adil dağıtımı”, (adil dağıtım), 06.12.2020, https://www.birgun.net/haber/covid-19-asilarinin- kuresel-olcekte-adil-dagitimi-325592, (Son erişim: 24.01.2021).
| APA | SÖĞÜT İ, Akbulut O (2021). COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. , 33 - 118. |
| Chicago | SÖĞÜT İPEK SEVDA,Akbulut Olgun COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. (2021): 33 - 118. |
| MLA | SÖĞÜT İPEK SEVDA,Akbulut Olgun COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. , 2021, ss.33 - 118. |
| AMA | SÖĞÜT İ,Akbulut O COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. . 2021; 33 - 118. |
| Vancouver | SÖĞÜT İ,Akbulut O COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. . 2021; 33 - 118. |
| IEEE | SÖĞÜT İ,Akbulut O "COVID-19 AŞISI VE HUKUK*." , ss.33 - 118, 2021. |
| ISNAD | SÖĞÜT, İPEK SEVDA - Akbulut, Olgun. "COVID-19 AŞISI VE HUKUK*". (2021), 33-118. |
| APA | SÖĞÜT İ, Akbulut O (2021). COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. Tıp Hukuku Dergisi, 10(19), 33 - 118. |
| Chicago | SÖĞÜT İPEK SEVDA,Akbulut Olgun COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. Tıp Hukuku Dergisi 10, no.19 (2021): 33 - 118. |
| MLA | SÖĞÜT İPEK SEVDA,Akbulut Olgun COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. Tıp Hukuku Dergisi, vol.10, no.19, 2021, ss.33 - 118. |
| AMA | SÖĞÜT İ,Akbulut O COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. Tıp Hukuku Dergisi. 2021; 10(19): 33 - 118. |
| Vancouver | SÖĞÜT İ,Akbulut O COVID-19 AŞISI VE HUKUK*. Tıp Hukuku Dergisi. 2021; 10(19): 33 - 118. |
| IEEE | SÖĞÜT İ,Akbulut O "COVID-19 AŞISI VE HUKUK*." Tıp Hukuku Dergisi, 10, ss.33 - 118, 2021. |
| ISNAD | SÖĞÜT, İPEK SEVDA - Akbulut, Olgun. "COVID-19 AŞISI VE HUKUK*". Tıp Hukuku Dergisi 10/19 (2021), 33-118. |
