Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 98 Sayfa Aralığı: 131 - 150 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34189/hbv.98.006 İndeks Tarihi: 23-03-2022

ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI

Öz:
Anadolu’nun sahip olduğu maddi ve manevi zenginliklerin oluşumunda gelenek ve göreneklerin, inanç merkezli uygulamaların payı büyüktür. İçerisinde yüzyılların birikimini barındıran ve Türk halk kültürünün önemli değerlerinden biri olan Alevilik, Anadolu’nun yapılanmasına önemli katkılar sağlamıştır. Aleviliğin geleneksel bir şekilde devamlılığını sağlayan temel kurumların başında ise ocaklar gelmektedir. Ocaklar geçmişle gelecek arasındaki istikrarlı iletişimi ve bilgi akışını sağlayan teşkilatlardır. Köken bakımından kendilerini Hz. Ali ya da Hacı Bektaş Veli’ye dayandıran ocaklar, sahip oldukları kerametlerle toplum içerisinde özel bir yere konumlanan, töre hakkında muhafaza ettikleri bilgiyi toplumun hizmetine sunarak geleneğin aktarıcısı niteliği taşıyan, devraldıkları mirası kuşaktan kuşağa aktarmakla sorumlu ve böylece toplumsal bağları koruma işini üstlenmiş, dini törenleri düzenleyen ve yürüten kişilerin oluşturduğu kurumlardır. Soyun etrafında oluşan, dini inançların yönettiği bir sistem olarak da adlandırılabilecek ocaklarda merkezi bir yapı yoktur. Bu sebeple Anadolu’da çok sayıda Alevi ocağı bulunmaktadır. Bunlardan biri Amasya Alevi ocaklarından Ali Bircivan ocağıdır. Bu çalışmada yazılı ve sözlü kaynaklar aracılığıyla elde edilen bulgular ışığında, Anadolu Alevi ocaklarından Ali Bircivan Ocağı incelenmiş, söz konusu ocağın geleneksel Alevilikteki konumunu ve yerini açıklamak amaçlanmıştır. Pir ocağı, rehber ocağı, mürşit ocağı, düşkün ocağı vb. nitelendirmelerle farklılaşan ocak anlayışına göre Ali Bircivan ocağı pir ocağı konumundadır. Ocağa ismini veren Ali Bircivan’ın soyu On İki İmam’a dayanmaktadır. Ali Bircivan’ın, İslam düşünürü ve Bektaşiliğin inanç önderi Hacı Bektaş Veli ile aralarında akrabalık bağı olduğuna inanılmaktadır. Ayrıca Ali Bircivan’ın soy bakımından Keçeci Baba Ocağı’na mensup olması sebebiyle Keçeci Baba Ocağı mürşit ocağı sayılmıştır. Ali Bircivan Ocağı, çok sayıda âşık yetiştirerek halk sanatına ve devamlılığına katkı sağlamıştır. Ocağı temsilen birçok eren ve evliyanın varlığı ve kerametleri ile ilgili hikâyeler barındırması bağlamında halk kültürünü ve halk edebiyatını besleyen özel bir kaynak olarak değer taşımaktadır.
Anahtar Kelime:

Ocak System in Alevi Tradition and Ali Bircivan’s Ocak

Öz:
In the formation of the material and spiritual richness of Anatolia, traditions, customs and beliefcentred practices had great importance. Alawism, which contains the accumulation of centuries and one of the important values of Turkish folk culture, has made an important contribution to the structure of Anatolia. Ocaks are the primary institutions that ensure the continuity of Alawism in a traditional way. The ocaks serve as a bridge that provides communication and information flow between the past and the future. In terms of their origin, they find themselves based on Hazrat Ali or Haci Bektash Veli. The ocaks are located in a special place in the society with their miracles and they are transmitters of tradition by presenting the information they have preserved about serving for society. They are responsible for transferring the inherited tradition from generation to generation, thus undertaking the task of protecting social bonds and religious ceremonies. They are an institution formed by people who organize and execute. There is no central structure in the ocaks, which can be defined as a system formed around the lineage and governed by religious beliefs. For this reason, there are many Alawi ocaks in Anatolia. One of them is Ali Bircivan’s ocak from Amasya Alawi ocaks. In this study, the beliefs and rituals of Ali Bircivan Ocak, which is an example of the ocaks that have an important role in the continuity of Alawism, were examined in the light of the findings determined by field research and interview methods. It was aimed to explain the place and importance of the ocak in Anatolian Alawi patriarch (pir) ocak, guide (murshid) ocak, ocak of poor etc. According to the concept of ocak, which differs depending on qualifications, Ali Bircivan’s ocak has the position of patriarch ocak. Ali Bircivan, whose name was given to the ocak, is based on the Twelve Imams. It is believed to have kinship with Haci Bektash Veli, one of the most important personalities of Bektashism. In addition, due to the fact that Ali Bircivan is a member of Keçeci Baba’s ocak, the latter is accepted as guide ocak. Ali Bircivan’s ocak has a wide range of minstrels. There are many saints and mahatma associated with the hearth. More than half of the village where the ocak is located is its members.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akın, Bülent ve Ekici, Metin (2012). “Diyarbakır Yöresi Alevi Ocakları Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 63, 231- 246.
  • Akın, Bülent (2017). “Alevilikte Ocak: Kavramsal Çerçeveye ve Tarihî Arka Plana Yeni Bir Bakış”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 17(2), 239-264.
  • Aksüt, Hamza. (2004). “Ali Seydî ve Seyit Ali Ocakları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 31, 89-101.
  • Aksüt, Hamza. (2009). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Yayınları.
  • Aytaş, Gıyasettin (2011). Belgeler Işığında Şah İbrahim Veli Ocağı. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Atalay, Adil Ali (1999). İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Can Yayınları.
  • Ateş, Süleyman (1993). “Cüneyd-i Bağdadî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 119-121.
  • Bakan, Dilek (2011). “Alevi Bektaşi Geleneğinde Hubyâr Sultan”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
  • Coşkun, Hasan (2018). “Anadolu Alevi-Bektaşî Toplumunun İnanç ve Değerlerinde Ahmed Yesevî İzleri (Hubyâr Sultan Ocağı Örneği)”. II. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
  • Çeribaş, Mehmet ve Köse, Serkan (2018). “Alevi İnanç Sisteminde Dedelik Kurumu’nun Menşei Meselesi ve Dedelik Kurumu’na Dair Yeni Değerlendirmeler” . Motif Akademi 22, 13-27.
  • Ekici, Metin ve Öger, Ahmet (2007). “Türklerde Ocak Kültü ve Bu Kültün Alevi İnancına Yansımaları”. II. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni, Ankara.
  • Ersal, Mehmet (2009). “Alevi Kimliğine Ritüel ve Hiyerarşik Örgütlenme Merkezli Bir Bakış”. Günümüz Aleviliğinde Eğitim Çalıştayı, Isparta.
  • Irmak, Yılmaz ve Hamarat, Handan (2018). “Bingöl Aleviliğinde Dedelik Musahiplik Düşkünlük ve Cem”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15, 215-232.
  • Kenanoğlu, Ali ve Onarlı, İsmail (2002). “Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Toplulukları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 23, 29- 111.
  • Kenanoğlu, Ali ve Onarlı, (2003). Hubyar Sultan Ocağı ve Beydili Sıraç Türkmenleri. İstanbul: Hubyar Kültür Derneği Yayınları.
  • Keskin, Mustafa (2004). “Gelenek ve Modernlik İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış (Keçeci Baba Örneği)”, Dini Araştırmalar 18, 89-101.
  • Kılavuz, Saim Ahmet (1989). “Ali er-Rıza”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 436-438.
  • Maden, Fahri (2014). “Keçeci Baba Ocağı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 71, 147-169.
  • Ocak, Ahmet Yaşar (2000). Alevi-Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ocak, Ahmet Yaşar (2003). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Onarlı, İsmail (2001). “Ali Pir Civan Ocağı”. Yol Dergisi 13, 60-65.
  • Özerol, Süleyman (2004). “Şah İbrahim Veli ile İlgili Anlatımlar: Ballıkaya Köyünden Derlemeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 30, 119- 138.
  • Rençber, Fevzi (2013). “Adıyaman Yöresi Alevi Ocakları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35, 159-170.
  • Rençber, Fevzi ve Acat, Yaşar (2013). “Anadolu Aleviliğinde Şecere Geleneği -Bir Ağuiçen Ocağı Şeceresi Örneği”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 6, 175-200.
  • Seven, Yusuf Can (2010). “İmam Rıza Ocağı’nda İnanç Uygulamalar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 56, 357-370.
  • Seven, Yusuf Can ve Turan, Fatma Ahsen (2014). “İmam Rıza Ocağı’nın Düşünce Yapısı ve Pratikleri Musahip Ceminde Görgü Erkânı”. Alevilik-Bektaşîlik Araştırmaları Dergisi 9 195-252.
  • Şahin, Haşim (2007a). “Ocak”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 316-317.
  • Şahin, Haşim. (2007b). “Piri Baba”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 279-280.
  • Temiz, Şehri ve Peynirci, Şükrü (1996). Erbaa Tarih Coğrafya Ekonomi Kültür. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Basımevi.
  • Tuğrul, Talip (2019). “Alevilikte Dedelik Kurumu ve Ocak Kültü”. İslam Düşüncesi Araştırmaları 10, 453-481.
  • Ulu, Emin (1997). “Keçeci Baba, Ahi Mahmut Veli”. Tokat Kültür Araştırma Dergisi 10, 20-22.
  • Üçer, Cenksu (2005). “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı ve Alevilerin Temel İslâmî İbadetlere Yaklaşımları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2, 161- 189.
  • Üçer, Cenksu (2009). “Alevilik; Yapılar, Grupların Temel Özellikleri ve Bazı Mülahazalar”. Dini Araştırmalar 33, 63-88.
  • Üçer, Cenksu (2019). “Alevi Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. Mezhep Araştırmaları Dergisi 12 (2), 353-402.
  • Ünlü, İhsan (2013). “Alevilikte Dedelik ve Ocak Anlayışı Tercan Örneği”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
  • Yaman, Ali (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar: Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik. İstanbul: K.A.S. Derneği Yayınları.
  • Yaman, Ali (2011a). Alevilikte Dedelik Kurumu (Ocak Sistemi), Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. (Editör: Halil İbrahim Bulut), Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
  • Yaman, Ali (2011b). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlamı ve Tarihsel Arka Planı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 60, 43-64.
  • Yıldız, Harun (2003). “Amasya Yöresi Alevileri: Tarihçesi, İnançları, Örf ve Âdetleri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
  • Yıldız, Harun (2011a). “Amasya Yöresi Alevi Ocakları”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 19, 228-242.
  • Yıldız, Harun (2011b). “Amasya Yöresi Örneğinde Alevi/Bektaşî Kültüründe İnanç Merkezleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 16, 471-480.
  • Yıldız, Harun (2011c). “Alevi/Bektaşî Kültüründe İnanç Merkezleri: Amasya Yöresi Örneği”. I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri, 1, Ankara.
  • Yıldız, Harun (2012). “Şah İbrahim Velî Ocağı’nın Amasya Yöresindeki İzdüşümleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63, 127-138.
  • KK-1: Mehmet Pamukçu, 71, ilkokul mezunu, emekli, Amasya/ Merzifon, 2020.
  • KK-2: Ahmet Abacı, 86, ilkokul mezunu, emekli, Amasya/Merkez, 2020.
  • KK-3: Şafak Coşkun, 42, lise mezunu, usta, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
  • KK-4: Haydar Altun, 91 okur-yazar değil, imam, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
  • KK-5: Hasan Ocak, 58, üniversite mezunu, öğretmen, Amasya/ Merzifon, 2020.
  • KK-6: Veli Çal, 69, lise mezunu, müzisyen, Amasya/ Gümüşhacıköy, 2020.
  • KK-7: Nursever Çal, 46, ev kadını, Amasya/ Merzifon/ Diphacı Köyü, 2020.
  • KK-8: Zeynep Çal, 66, ilkokul mezunu, ev kadını, Amasya/ Merzifon/ Diphacı Köyü, 2020. (Endnotes)
APA KURT B, ÇAL İ (2021). ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. , 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
Chicago KURT Begüm,ÇAL İlayda ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. (2021): 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
MLA KURT Begüm,ÇAL İlayda ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. , 2021, ss.131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
AMA KURT B,ÇAL İ ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. . 2021; 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
Vancouver KURT B,ÇAL İ ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. . 2021; 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
IEEE KURT B,ÇAL İ "ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI." , ss.131 - 150, 2021. 10.34189/hbv.98.006
ISNAD KURT, Begüm - ÇAL, İlayda. "ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI". (2021), 131-150. https://doi.org/10.34189/hbv.98.006
APA KURT B, ÇAL İ (2021). ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(98), 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
Chicago KURT Begüm,ÇAL İlayda ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 0, no.98 (2021): 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
MLA KURT Begüm,ÇAL İlayda ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol.0, no.98, 2021, ss.131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
AMA KURT B,ÇAL İ ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2021; 0(98): 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
Vancouver KURT B,ÇAL İ ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2021; 0(98): 131 - 150. 10.34189/hbv.98.006
IEEE KURT B,ÇAL İ "ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0, ss.131 - 150, 2021. 10.34189/hbv.98.006
ISNAD KURT, Begüm - ÇAL, İlayda. "ALEVİLİKTE OCAK GELENEĞİ ve ALİ BİRCİVAN OCAĞI". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 98 (2021), 131-150. https://doi.org/10.34189/hbv.98.006