GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK
Yıl: 2021 Cilt: 14 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 813 - 838 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.37093/ijsi.865472 İndeks Tarihi: 29-07-2022
GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK
Öz: Genellikle Türk akademisi Kalenderî ve Haydarî gibi derviş gruplarının Orta Asya kökenleri üzerinde durmakta ve Şaman kültürünün derviş gruplarıyla olan bağlantısına vurgu yapmaktadır. Bununla alakalı olarak, Ehl-i Beyt Sevgisi-Ehl-i Beyt’ten olma ve gazâ-cihâd faaliyetlerinde bulunma gibi olguların ‘Türkmen Kültürü’ne has özellikler olduğu fikri benimsenmektedir. Bu bakış açısı, Ortadoğu bölgesini ihmal etmekte ve Ortadoğu Sûfî geleneğinin derviş grupları üzerindeki etkisini göz ardı etmektedir. Dolayısıyla, bu makalede Mısır ve Kuzey Afrika’daki Kalenderîler üzerine odaklanacağım. Şeyh el-Irâkî (ö. 1487)’nin hayatından yola çıkarak Kalenderîlerin Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da nasıl yayıldıklarını, devlet ve toplumla nasıl bir etkileşim ve iletişim içerisinde bulunduklarını analiz edeceğim. Yine, derviş kültürünün geç Ortacağ döneminde Ortadoğu sosyal ve dini tarihinin nasıl önemli bir parçası haline geldiğini inceleyeceğim.
Anahtar Kelime: QALANDARIYYA IN EGYPT AND NORTH AFRICA IN THE LATE MIDDLE AGES
Öz: Since dervish groups (Qalandaris, Haydaris, etc.) have been viewed as “heterodox Islam” and “popular religion,” their shamanistic nature and Central Asian origin have been emphasized, especially in Turkish academia. As a part of this trend, the love of Ahl -i Bayt and ghaza activities of Abdals (Qalandaris) in Anatolia and the Balkans have been mainly linked to Turkish Islam. Switching the common perspective, Qalandari dervishes in Egypt and North Africa will be analyzed in this article. Through Shaykh Qutb al-Iraqi al-Baghdadi (d. 1487)'s life, how the Qalandaris emerged and spread out in the Middle East and North Africa, and how they interacted with state and society will be examined. Also, how Qalandaris became an essential part of Middle Eastern social and religious history during the late Middle Ages will be explored.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdülbâsıt el-Malati (2002). Neylü’l-Emel fi Zeyli’d-Düvel. (haz. Ömer Abdüsselam Tedmûrî). Sayda-Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, I-IX.
- Abdullah ibn Tercümân (1895). Tuhfetü’l-Erîb fî’l-Redd alâ Ehli’s-Salîb. Mısır: Matbaatü’l-Berîd.
- Hatîb-i Fârisî (1999). Manâkib-i Camâl al-Dîn-i Sâvî. (Haz. Tahsin Yazıcı). Ankara: TTK Yayınları.
- İbn Battuta (2013). İbn Battuta Seyahatnâmesi. (Çev. A. Sait Aykut). İstanbul: YKY.
- İbn Hacer el-Askalânî (1993). ed-Düreru’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s-Sâmine. Beyrut: Dâru’l-Cîl, I-IV.
- İbn Haldûn (2004). Mukaddimetü İbn Haldûn. (Haz. Abdullah Muhammed ed- Derviş). Şam: Dâru’l-Belhî, I-II.
- İbn Hallikân (1978). Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân. (Haz. İhsân Abbâs). Beyrut: Dâru Sâdir, I-VIII.
- İbn İyâs (?). Bedâiu’z-Zuhur fî Vakâii’d-Dühûr. (Haz. Muhammed Mustafa). Mekke: Mektebetü Dâri’l-Baz, I-V.
- İbn Saîd el -Mağribî (1970). en-Nücûmu’z-Zâhire fî Hulâ Hazreti’l-Kâhire. (Tah. Dr. Hüseyin Nassâr). Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütüb.
- İbn Tağrîberdî (1972). en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Misr ve’l-Kâhire. (Tah. Dr. Cemâleddin eş-Şeyyâl- Fehîm Muhammed Şeltût). Kahire: Vizâratü’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-Kavmî, I-XVI.
- İbn Tolun (1998). Mufâkehetü’l-Hillân fî Havâdisi’z-Zamân. (Haz. Halîl el- Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
- Leo Africanus (2010). The History and Description of Africa: And of the Notable Things Therein Contained. (Çev. J. Pory), Brown, Robert (Ed.). Cambridge: Cambridge University Press, I-II.
- el-Makrîzî (1997). es-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. (Tah. Muhammed Abdulkâdir Ata). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-VIII.
- el-Makrîzî (1998). el-Hitatu’l-Makrîziyye. (Haz. Halîl el-Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, I-IV.
- Muhammed b. Ali b. es -Serrâc (2015). Tuffâhu’l-Ervâh ve Miftâhu’l-İrbâh: Ruhların Meyvesi ve Kazancın Anahtarı. (Haz. Nejdet Gürkan vd.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Pero Tafur (2016). Pero Tafur Seyahatnamesi: 9 Mayıs 1437-22 Mayıs 1438. (Çev. Hakan Kılınç). İstanbul: Kitap Yayınevi.
- es-Safedî (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât. (Haz. Ahmed el-Arnavut-Türkî Mustafa). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, I-XXIX.
- es-Sîrafî (2010). Nüzhetü’n-Nüfûs ve’l-Ebdân fî Tevârîhi’z-Zamân. (Tah. Dr. Hüseyin Habeşî). Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, I- IV.
- Tâcüddîn es-Sübkî (1986). Muîdü’n-Niam ve Mübîdü’n-Nikam. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s Sekâfiyye.
- ez-Zehebî (2003). Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm. (Haz. Beşşâr Avvâd Ma’rûf). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, I-XVII.
- İKİNCİL KAYNAKLAR
- Berkey, Jonathan P. (2009). “Mamluk Religious Policy”. Mamlûk Studies Review, 13(2), 7-22.
- Brunschvig, Robert (1936). Deux récits de voyage inédits en Afrique du Nord au xve siècle. Paris: Larose.
- Buzpınar, Ş. Tufan (2006). “Nakîbüleşrâf”. DİA, c. 32, 322-324.
- Chelkowski, Peter (?). “Ta’zia”. Encyclopedia Iranica, 14, 358-360.
- Della Vida, Giorgio Levi (1933). “Regno di Granata nel 1465-66 nei ricordi di un viaggiatore egiziano”. Al-Andalus, I/II, 307-334.
- Ewing, Katherine Pratt; Gerbakher, Ilona (2021). “The Qalandariyya: from the Mosque to the Ruin in Poetry, Place, and Practice”, Ridgeon Lloyd (Ed.). Routledge Handbook on Sufism, London: Routledge, 252-268.
- Garcia-Arenal, Mercedes (1990) "La conjonction du sufisme et du shari ̂ fisme au Maroc: le Mahdî comme sauveur". Revue Du Monde Musulman Et De La Méditerranée, 55/1, 233-256.
- Geoffroy, Éric (1995). Le soufisme en Égypte et en Syrie: sous les derniers Mamelouks et les premiers Ottomans: orientations spirituelles et enjeux culturels. Damas: Institut Français de Damas.
- Green, Nile (2012). Sufism: A Global History. Malden, MA: Wiley-Blackwell. Hofer, Nathan (2015). Popularisation of Sufism in Ayyubid and Mamluk Egypt. Edinburgh: University Press.
- Homerin, Th. Emil (1999). "Sufis and their Detractors in Mamluk Egypt: A Survey of Protagonists and Institutional Settings", de Jong, Frederick; Radtke, Bernd (Eds.). Islamic Mysticism Contested: Thirteen Centuries of Controversies & Polemics, Leiden: Brill, 225-247.
- Karamustafa, Ahmet T. (2015a). Tanrının Kuraltanımaz Kulları: İslâm Dünyasında Derviş Toplulukları (1200-1550). İstanbul: YKY.
- Karamustafa, Ahmet T. (2015b). “Antinomian Sufis”, Ridgeon, Lloyd (Ed.). The Cambridge Companion to Sufism Cambridge: Cambridge University Press, 101-124.
- Köprülü, M. Fuad (2005). Türk Tarih-i Dinîsi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Köprülü, M. Fuad (2017). Anadolu’da İslamiyet. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2009). “Seyyid”. DİA, c. 37, 40-43.
- Levanoni, Amalia (2016). “Takfir in Egypt and Syria during the Mamluk Period”, Adang, Camilla vd. (Ed.). Accusations of Unbelief in Islam, Leiden: Brill, 155-188.
- Mélikoff, Irène (2019). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Demos Yayınları.
- Ocak, Ahmet Yaşar (2000). “Kutb ve İsyan: Osmanlı Mehdîci (Mesiyanik) Hareketlerinin İdeolojik Arkaplanı Üzerine Düşünceler”. Toplum ve Bilim, 83, 48-57.
- Ocak, Ahmet Yaşar (2016). Osmanlı İmparatorluğ u'nda Marjinal Sûfî lik: Kalenderî ler -XIV-XVII. Yüzyıllar-. İstanbul: Timaş Yayınları.
- Ocak, Ahmet Yaşar (2017). “İslam Tarihinin Mitolojik Kültüründen Kaynaklanan Sosyo-Politik Bir Problemi: Mehdîlik ve Mehdîci Hareketler”, Ocak, Ahmet Yaşar (Ed.). Selçuklular, Osmanlılar ve İslam: Tespitler, Problemler, Öneriler, İstanbul: Timaş Yayınları, 32-49.
- Öz, Mustafa (2011). “Tâziye”. DİA, c. 40, 203-204.
- Özaydın, Abdülkerim (1988). “Abdülbâsıt el-Malatî”. DİA, c. 1, 201-202.
- Öztürk, Eyüp (2013). Velilik ile Delilik Arasında: İbnu’s-Serrâc’ın Gözünden Muvelleh Dervişler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
- Yıldırım, Rıza (2015). "Anadolu'da İ slamiyet: Gaziler Çağında (XII.-XIV. Asırlar) Tü rkmen İslam Yorumunun Sü nni-Alevi Niteliğ i U ̈ zerine Bazı Değ erlendirmeler". Osmanlı Araştırmaları, 43, 93-124.
- Yıldırım, Rıza (2019). Hacı Bektaş Veli'den Balım Sultan'a: Bektaş iliğin Doğ uşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Williams, John A. (1984). “Urbanization and Monument Construction in Mamluk Cairo.” Muqarnas, 2, 33-45.
- Zeki Muhammed Hasan (1981). er-Rahhâletü’l-Müslimûn fi’l-Usûri’l-Vüstâ. Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî.
| APA | sen m (2021). GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. , 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| Chicago | sen m. seyyit GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. (2021): 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| MLA | sen m. seyyit GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. , 2021, ss.813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| AMA | sen m GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. . 2021; 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| Vancouver | sen m GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. . 2021; 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| IEEE | sen m "GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK." , ss.813 - 838, 2021. 10.37093/ijsi.865472 |
| ISNAD | sen, m. seyyit. "GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK". (2021), 813-838. https://doi.org/10.37093/ijsi.865472 |
| APA | sen m (2021). GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. International Journal of Social Inquiry, 14(2), 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| Chicago | sen m. seyyit GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. International Journal of Social Inquiry 14, no.2 (2021): 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| MLA | sen m. seyyit GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. International Journal of Social Inquiry, vol.14, no.2, 2021, ss.813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| AMA | sen m GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. International Journal of Social Inquiry. 2021; 14(2): 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| Vancouver | sen m GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK. International Journal of Social Inquiry. 2021; 14(2): 813 - 838. 10.37093/ijsi.865472 |
| IEEE | sen m "GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK." International Journal of Social Inquiry, 14, ss.813 - 838, 2021. 10.37093/ijsi.865472 |
| ISNAD | sen, m. seyyit. "GEÇ ORTAÇAĞ DÖNEMİ’NDE MISIR ve KUZEY AFRİKA’DA KALENDERÎLİK". International Journal of Social Inquiry 14/2 (2021), 813-838. https://doi.org/10.37093/ijsi.865472 |
