Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma

YAPICI, Asım; KAYIKLIK, Hasan

Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma

Asım YAPICI, (Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Psikolojisi Anabilim Dalı, Adana, Türkiye)

Hasan KAYIKLIK (Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Din Psikolojisi Anabilim Dalı, Adana, Türkiye)

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

25 6

Yıl: 2005 Cilt: 14 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 413 - 426 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma

Öz:

Bu çalışma dinsel eğilimle ön yargı ve hoşgörüsüzlük arasındaki ilişkileri tartışmak istemektedir. Çünkü Allport'a göre insanın kişilik yapısı dinsel yaşantısını etkilemektedir. Dolayısıyla içe dönük bireylerde içsel (derunî) bir dindarlık, dışa dönüklerde ise buna uygun (dış beklentiye yönelik) bir dindarlık eğilimi görünmektedir. İçe dönük dindarlar inandıkları dini yaşarlar, dışa dönükler ise dinlerini kullanma eğilimindedirler. Bu sebeple dışa yönelik dindarlara nispetle içe yönelik dindarlar daha az ön yargılı, daha fazla hoşgörülüdür. Allport ve arkadaşları yaptıkları deneysel çalışmalarda bu teorik öngörüyü destekleyen sonuçlar elde etmişlerdir. Ancak gerek Batıda, gerekse Ülkemizde bu görüşü desteklemeyen bulgulara da ulaşılmıştır. Biz de bu çalışmada Allport'un kuramsal yaklaşımını Müslüman bireyler üzerinde test etmeyi amaçladık. Bu çerçevede üniversiteli gençlerin dinsel eğilimleriyle dinsel partikülarizm, dinsel dogmatizm, dinsel gruplara yönelik sosyal mesafe tercihleri ve hoşgörüsüzlük düzeyleri arasındaki ilişkiyi inceledik. Elde edilen sonuçlar; içe dönük dindarların daha ön yargılı, dışa dönük dindarlarmsa daha hoşgörülü olduğunu ortaya koymuştur. Bu da Allport'un kuramsal yaklaşımının uygulama yaptığımız örneklemde desteklenmediği anlamına gelmektedir.

Anahtar Kelime: önyargı din hoşgörüsüzlük dini eğilim

A Psychological Study About the Relationship Among Religious Orientation, Prejudice and Intolerance

Öz:

This study aims to discuss the relationships among religious orientation prejudice and intolerance. Because acording to Allport, the personal structure of man has an influence on his religious life. Therefore; it seems that the intrinsic individuals have intrinsic religiosity, and the extrinsic individuals have extrinsic religiosity. Intrinsically motivated person.lives his religion, whereas extrinsically motivated person uses his religion. For this reason the intrinsic religious person has more tolerance and less prejudice than extrinsic religious person. Allport and his collaborationists have found results that support their theoretical foresights in their studies. But both in the West and in Turkey, results which do not support these findings were found. In this study we have worked to test AllportV theoretical approach on Muslim subjects. In this context we studied the correlation among religious orientation of university student and their religious particularism, religious dogmatism, social distance preferences directed towards religious society and their level of intolerance. The results of the study indicate that intrinsic religious students have more prejudice and extrinsic religious studentshave more tolerance. This means that the theoretical approach of Allport is not supported by the example that we practiced.

Anahtar Kelime: religious orientation prejudice religion intolerance

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Adorno T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. J. ve Sanford, L. N. (1950). The authoritarian personality. New York: Harper-Row.
Allport, G. W. ve Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology 5, 432-443.
Allport, G. W. (1968), The person in psychology: Selected essays, Boston: Beacon Press.
Allport, G. W. (1950). The individual and his religion: A psychological interpretation. London:The Macmillan Company.
Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge: Addison Wesley.
Allport, G. W. (1960). Personality and social encounter: Selected essays. Boston: Beacon Press.
Allport, G. W. (1966). The religious context of prejudice. Journal for the Scientific Study of Religion 5, AA1-A51.
Argyle, M. ve Beit-Hallahmi, B. (1975). The social psychology of religion. London ve Boston:Routledge ve Kegan Paul.
Argyle, M. (1965). Religious behaviour. London: Roudledge ve Kegan Paul.
Argyle, M. (1999). Din psikolojisi alanındaki yeni gelişmeler. (Çev., T. Küçükcan), Dini Araştırmalar II {A), 195-208.
Argyle, M. (2000). Psychology and religion: An introduction. London: Routledge.
Azzi, A. E. ve Klein, O. (1998). Psychologie sociale et relations intergroupes. Paris: Dunod.
Batson, D. C. ve Ventis, L. W. (1982). The religious experience: A social-psychological perspective. Oxford: Oxford.University Presses.
Beit-Hallahmi, B. ve Argyle, M. (1997). The psychology of religious behavoir, belief and experience. London ve New York: Routledge.
Brechon, P. (1998). Religion et politique en Europe. In. P. Million (Ed), Religiosite Religion et Identites Religieuses, (pp.251-282) Grenoble: Üniversite Pierre Mendes Frances.
Billig, M. (1984). Racisme prejuges et discrimination. In: S. Moscovici (Ed.), Psychologie Sociale, (pp. 449-472), Paris: PUF.
Bourhis, R. Y. ve Gagnon, A. (1994). Les prejuges la discrimination et relations intergroupes. In: R. J. Vallerand (Ed), Les Fondements de la Psychologie Sociale, (pp. 707-773), Paris: Gae'tan Morin.
Capozza, D. ve Volpato, C. (1994). Relations intergroupes: Approches classiques et contemporaines. In: R. Y. Bourhis, J.-P. Leyens (Eds.), Stereotypes Discrimination ei Relations Intergroupes, (pp. 13-39), Liege: Mardaga.
Dollard, J., Doob, L. W, Miller, E. N., Mowrer, O. H. ve Sears, R. R. (1939). Frustration and aggression. New Haven, CT: Yale University Press.
Donahue, M. J. (1985). Intrinsic and extrinsic religiousness: Review and meta-analysis. Journal of Personality and Social Psychology 48, 400-419.
Fromm, E. (1993). Psikanaliz ve din. (Çev. A. Arıtan), Istanbul: Arıtan Yayınları.
Glock, C Y. (1998). Dindarlığın boyutları üzerine. (Çev., M. E. Köktaş), Y. Aktay, M. E. Köktaş(Der.), Din Sosyolojisi içinde (ss. 252-274), Ankara: Vadi Yayınları.
Godin, A. (1986). Psychologie des experiences religieuses: La desir et la realite. Paris: Le Centurion.
Gorsuch, R. L. (1998). Din psikolojisi. (Çev. A. Kuşat). Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi 10, 226-248.
Güldü, Ö. (1998). Aşırı uçlarda siyasal tutumlara sahip üniversite öğrencilerinin bazı psikolojik değişkenler açısından karşılaştırılması. Basılmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gürses, İ. (2001). Kölelik ve özgürlük arasında din: Üniversite öğrencileri üzerinde sosyal psikolojik bir araştırma. Bursa: Arasta Yayınları.
Harlak, H. (2000). Önyargılar: Psikososyal bir inceleme. İstanbul: Sistem Yayınları.
Hewstone, M., islam, M. R. ve Judd, C. M. (1993). Models of crossed categorization and intergroup relations. Journal of Personality and Social Psychology 64,779-793.
Hodgson, M. G. S. (1993). islam'ın serüveni: Bir dünya medeniyetinde tarih ve bilinç I. (Çev. M.Karabaşoğlu), İstanbul: İz,Yaymları.
Hökelekli, H. (1993). Din psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Kağıtçıbaşı, Ç. (1973). Gençlerin tutumları: Kültürler arası bir karşılaştırma. Ankara: ODTÜ Yayınları.
Kayıklık, H. (2000). Dini yaşayış biçimleri: Psikolojik temelleri açısından bir değerlendirme.Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Kayıklık, H. (2001). Çeşitli meslek gruplarında dinsel eğilim ile hoşgörüsüzlük arasındaki ilişki.Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 124-135.
Kayıklık, H. (2003). Allport'a göre dini yaşayışa gelişimsel bir açılım. Dini Araştırmalar 5 (15),121-138.
Koç, T. (1995). Din dili. Kayseri: Rey yayıncılık. _ ,.
Köktaş, E. (1993). Türkiye'de dinî hayat: İzmir örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
Leyens, J.-P., Yzerbyt, V. ve Schadron, G. (1996). Stereotypes et cognition sociale. (Traductionde: G. Schadron) Sprimont: Mardaga.
Meadow, M. J. ve Kahoe, R. D. (1984), Psychology of religion: Religion in individual lives, NewYork: Harper ve Row.
Onay, A. (2001) Dindarlık ölçme çalışmaları: Dindarlık ölçümünde üç farklı yaklaşım. İslami Araştırmalar Dergisi 14 (3-4), 339-349.
Payette, M. (1970). Religion et prejuge. Psychologie Française 15, İdi-lll.
Pettigrew, T. F. (1958). Personality and socio-cultural factors in intergroup attitudes: A cross-national comparison.Journal of Conflict Resoulition 2,29-42.
Rokeach, M. (1960). The open and closed mind. New York: Basic Books.
Sezen, A. (2002). Dinin önyargılar üzerindeki çift yönlü etkileri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Stark, R. ve Glock, C. Y. (1969). Dimensions of religious commitment. In: R. Robertson (Ed.),Sociology of Religion, (pp. 253-261), New York: Penguin.
Şerif, M.ve Şerif, C. W. (1979). Les relation intra-et intergroupes: Analyse experimentale.(Traduction de J. Deschamps), In: W. Doise ve J.-C. Deschamps, Experiences Entre Groupes, (pp. 15-58), Paris: Mouton.
Şerif, M. ve Şerif, C. W. (1996). Sosyal psikolojiye giriş 1-11, (Çev., M. Ataköy, A. Yavuz),İstanbul: Sosyal Yayınları.
Tajfel, H. ve Turner, J. C. (1986). An integrative theory of intergroup conflict. In: W. G. Austin ve S. Worchel (Eds), The Social Psychology of Inlergroup Relations, (pp. 7-24). California:Brooks-Cole.
Tajfel, H. (1972). La categorisation sociale. In: S. Moscovisi (Ed.), Introduction â la Psychologie Sociale 1. (pp. 272-302) Paris: Librairie Larousse.
Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P. ve Flament, C. (1979). Categorisation sociale et comportmen intergroupes. (Traduction de J. Deschamps), In: W. Doise ve J.-C. Deschamps,Experiences Entre Groupes, (pp. 121.-149), Paris: Mouton.
Taylor, D. M. ve Jaggi, V. (1974). Etnosantrism and causal attibution in a South Indian context.Journal of Cross-Cultural Psychology 5, 439-445.
Turner, J. C. (1979). Comparaison sociale et identite sociale: Quelques perspectives pour l'etude du comportement intergroupes. (Traduction de: J. Deschamps), In: W. Doise ve J. C.Deschamps, Experience Entre Groupes (pp. 151-1 84), Paris: Mouton.
Vergote, A. (1999). Din inanç ve inançsızlık. (Çev., V. Uysal), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Yaparel, R. (1987). Yirmi kırk yaş arası kişilerde dinî hayat ile psiko-sosyal uyum arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yapıcı, A. ve Zengin, Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin dinin etkisini hissetme düzeyleriyle psiko-sosyal uyumları arasındaki ilişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2), 65-127.
Yapıcı, A. (2002). Dini yaşayışın farklı görüntüleri ve dogmatik dindarlık. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 75-117.
Yapıcı, A. (2003). Fiziksel ve sosyal hadiselere sebep atfetmede dinin rolü. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3(1), 126-165.
Yapıcı, A. (2004). Din-kimlik ve ön yargı: Biz ve onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
Yavuz, K. (1982). Din psikolojisinin araştırma alanları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V, 87-108.
Yıldız, M. (1998). Dinî hayat ile ölüm kaygısı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma.Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Yzerbyt, V. ve Schadron, G. (1996). Connaitre etjuger autrui. Grenoble: Presses Universitaires de Grenoble.

APA	YAPICI A, KAYIKLIK H (2005). Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. , 413 - 426.
Chicago	YAPICI Asım,KAYIKLIK Hasan Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. (2005): 413 - 426.
MLA	YAPICI Asım,KAYIKLIK Hasan Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. , 2005, ss.413 - 426.
AMA	YAPICI A,KAYIKLIK H Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. . 2005; 413 - 426.
Vancouver	YAPICI A,KAYIKLIK H Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. . 2005; 413 - 426.
IEEE	YAPICI A,KAYIKLIK H "Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma." , ss.413 - 426, 2005.
ISNAD	YAPICI, Asım - KAYIKLIK, Hasan. "Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma". (2005), 413-426.

APA	YAPICI A, KAYIKLIK H (2005). Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 413 - 426.
Chicago	YAPICI Asım,KAYIKLIK Hasan Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14, no.1 (2005): 413 - 426.
MLA	YAPICI Asım,KAYIKLIK Hasan Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol.14, no.1, 2005, ss.413 - 426.
AMA	YAPICI A,KAYIKLIK H Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2005; 14(1): 413 - 426.
Vancouver	YAPICI A,KAYIKLIK H Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2005; 14(1): 413 - 426.
IEEE	YAPICI A,KAYIKLIK H "Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma." Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, ss.413 - 426, 2005.
ISNAD	YAPICI, Asım - KAYIKLIK, Hasan. "Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma". Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/1 (2005), 413-426.