AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI
Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 29 Sayfa Aralığı: 61 - 92 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34189/gtd.29.003 İndeks Tarihi: 16-05-2022
AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI
Öz: Ahmed-i Dâî’ye ait Kitâbü’t-Taʿbîr, Eski Anadolu Türkçesi döneminin sonlarında yazılmış bir rüya tabirleri kitabıdır. Eserin aslı Arapça olup önce Farsçaya, Farsçadan da Ahmed-i Dâî tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Kitap, muhtevası gereği, zengin bir söz varlığını yansıtmaktadır. Eserin söz varlığında hayvan adları da çeşitlilik bakımından dikkat çekmektedir. Eserde 69 farklı hayvan, bazıları fonetik değişke olmak üzere 121 değişik adla yer almaktadır. Bu çalışmada, eserde geçen hayvan adları hem kaynak dilleri hem de fonetik ve semantik özellikleri bakımından ele alındı; ayrıca Eski Türkçenin kaynakları ile karşılaştırıldı ve Türkiye Türkçesinde kullanılmayanlar Derleme Sözlüğü’nde araştırılıp incelendi. Türklerin en eski zamanlarından beri hayvanlarla avcılık, hayvancılık gibi yoğun ilişkileri vardır. Bu ilişkilerin dile yansıması da Eski Türkçe döneminden itibaren çeşitli yayınlarda tespit edilmiştir. Bu makalede hayvan adları bakımından bu tesirin boyutları araştırılmıştır. Tespitlerimize göre bu tesir hayli etkili olmuş, Eski Türkçede Türkçe asıllı birçok hayvan adı, eserde Arapça ve Farsça başta olmak üzere yabancı kökenli kelimelerle karşılanmıştır.
Anahtar Kelime: Animal Names in Ahmed-i Dâî's Kitâbü't-Taʿbîr and Their Interpretations in Dream Interpretation According to the Work
Öz: Kitâbü't-Taʿbîr, belonging to Ahmed-i Dâî, is a book of dream interpretations written at the end of the Old Anatolian Turkish period. The original of the work is Arabic and it was translated into Persian, and it was translated from Persian into Turkish by Ahmed-i Dâî. Due to its content, the book reflects a rich vocabulary. In the vocabulary of the work, the names of animals also draw care in terms of diversity. There are 69 different animals in the work with 121 different names, some of which are phonetic variants. Thus, we examined the animal names in Kitâbü't-Taʿbîr in the present study. In this study, animal names in the work, as well as their source languages, phonetic and semantic features were discussed. Also compared it with the sources of Old Turkish and searched and discussed the ones that are not used in today's Turkish in Turkey in the Compilation Dictionary. Turks have had intense relations with animals such as hunting and animal husbandry since the earliest times. The reflection of these relations on the language has been determined in various publications since the Old Turkish period. In this article, the dimensions of this effect in terms of animal names were also investigated. According to our findings, this effect has been quite considerable, and many animal names with Turkish equivalents in Old Turkish have been used in the work with words of foreign origin, especially Arabic and Persian.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- ABİK, A. Deniz (2009), “Kutadgu Bilig’de Hayvan Adları”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, 33/I Cem Dilçin Armağanı I: 1-33.
- AHMED-İ DÂÎ, Tercüme-i Kitabü’t-Ta’bîr, Rüya Tabirleri Kitabı (2021), Haz. İhsan Sabri Çebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- AKDOĞAN, Yaşar (1999), Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük, İstanbul: Beşir Yayınları.
- ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks. (Haz.) Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce, İstanbul: Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- ARAT, Reşid Rahmeti (1992), Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki. Atebetü’l-Hakayık, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ATALAY, Besim (1986), Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- AYDIN, Erhan (2016), “Eski Türk Yazıtlarında Bitkiler ve Hayvanlar”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, (IX/1): 1-51.
- BESLİ, Ertan (2010), Eski ve Orta Türkçe Hayvan İsimlerinin Etimolojisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- BOZKAPLAN, Şerif Ali (2007), “Kutadgu Bilig’deki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme”, Türkoloji Araştırmaları, Tunca Kortantamer Özel Sayısı II, 2/4: 1110-1118.
- BURAN, Ahmet (1992), “Yunus’ta Hayvan Adları ve Fonksiyonları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 80: 167-194.
- ÇAĞBAYIR, Yaşar. (2007), Ötüken Türkçe Sözlük 5 Cilt, İstanbul: Ötüken Yayınları.
- ÇEBİ, İhsan Sabri (2020), “Bazı Ses Olaylarında Bulaşma Sebebi Olarak Arap Alfabesi”, Türkiyat Mecmuası, 30 (1), 81-95.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford Yayınları.
- DAŞMAN, Ali (2019), “Kırgızca-Türkçe Yaban Hayvan Adları Sözlükçe Denemesi”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 19: 149-164.
- DOĞAN, Levent (2001), “Türk Kültüründe Hayvanlar ve Hayvan İsimleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 12: 615-659.
- HOCA AHMED YESEVİ, Dîvân-ı Hikmet (2017), Edt. Mustafa Tatçı, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
- EFE, Kürşat (2018), “Eski Türkçe Döneminde Hayvan Türlerinin Adlandırılması”, International Journal of Languages Education and Teaching, 6/4: 329-352.
- ERKOÇ, Hayrettin İhsan (2015), “Divanü Lügati’t-Türk’te Vahşi Hayvanlarla İlgili Kelimeler ve Terimler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz (23): 177-208.
- GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü -Etimolojik Sözlük Denemesi- I, II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GÜL, Meltem (2015), “Divanü Lügati’t-Türk’teki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme”, İdil, 4/15: 1-24. İbnü Mühenna Lugatı (1934), Haz. Aptullah Battal, İstanbul: Devlet Matbaası
- KAPLANKIRAN, Dilek (2016), “Kazak Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Oluşturulan Bitki Adlandırmaları Üzerine”, Uluslarası Türkçe Edebiyat Kültür Edebiyat Dergisi, 5/3: 1161-1181.
- KARA, Nimet (2016), “Eski Anadolu Türkçesi ile Yazılmış Bir Dil Yadigârı İlm-i Tıbb”. Türkish Studies, 11/4: 493-504. (Bitki, hayvan, hastalık, organ ve ilaç/karışım adları)
- KARAAĞAÇ, Günay (2003), Ferdinand D. Lessing Moğolca-Türkçe Sözlük 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KARAHAN, Akartürk (2013), “Codex Cumanicus’ta Hayvan Adları”, Turkish Studies, 8/1 Winter: 1839-1865.
- KARPUZ, Ömer; GADDAR, Zeliha (2012), “Süheyl ü Nevbahar’da Hayvan Adları”, Dil ve Edebiyat Eğitimi DERGİSİ, 4: 58-83.
- KAŞGARLI MAHMUD, Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş – Metin – Çeviri – Notlar – Dizin (2020). Hazırlayanlar Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- KOŞÇA, Fatma (2017), Kumuk Türkçesinde Hayvan ve Hayvancılıkla İlgili Söz Varlığı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan: Ardahan Üniversitesi.
- KUYMA, Erol (2018), “Senglâh’ta Renk Adları ile Kullanılan Hayvan Adları”, Turkish Studies, 13/15: 305-321.
- KÜÇÜK, Serdar (2013), “Eski Türkçede Kuş İsimleri”, Turkish Studies, 8/13: 1237-1246.
- MERT, Osman (2007), “Kazak Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Atasözleri”, Kazakistan ve Türkiye’nin Ortak Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2007. AlmatıKazakistan. (Edt. Sabahattin Şimşir – Bedri Aydoğan), Almatı, Kazakistan: 297-312.
- MİRZABAYOV, Azar (2018), Azerbaycan Türkçesi ile Eski Anadolu Türkçesindeki Hayvan İsimlerinin Karşılaştırılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
- ÖZDEN, Muharrem (2020). “Eski Oğuz Türkçesinde Kullanılan Hayvan Adlarının Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Durumları”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 8: 44-74.
- PARLAR, Zahide (2016), “Kitab-ı Kehhal-name-i Nurü’l-‘Uyun Adlı Eserde Yer Alan Hayvanlar ve Bunların Tedavide Kullanım Şekilleri”, The Journal of Academic Social Science Studies, 46: 259-274.
- SOYDAN, Serpil (2018), “Memluk Kıpçak Türkçesine Ait Dört Sözlük ve Gramer Eserlerinde Hayvan Adları Üzerine Değerlendirme”, Turkish Studies, (13/12) Bahar: 377-397.
- ŞEN, Abdullah (2004), Uigirishce Sprachedenkmaler’den Seçme Uygur Hukuk Belgeleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- TEKİN, Talât (1988), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- TOKYÜREK, Hacer (2013), “Eski Uygurcada Hayvan Adları ve Bunların Kullanım Alanları”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 33: 221-281.
- TOPRAK, Funda (2013), “Çağatay Şiirinde Vahşi Hayvanlar ve Yırtıcı Kuşlar”, Turkish Studies, 8/9 Summer: 105-124.
- TÜRK DİL KURUMU (1993), Derleme Sözlüğü, 2. Baskı, 10 Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- TÜRK DİL KURUMU (2011), Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
- TÜRKTAŞ, M. Metin (2013), “Dede Korkut Hikâyelerinde Geçen Hayvanlar ve Bu Hayvanların Diğer Türk Lehçelerindeki Adlandırılışları”, Önder Göçgün’e Armağan, 2: Pamukkale Üniversitesi: 1093-1102.
- UYANIK, Ayşe Sema (2019), “Muhakemetü’l-Lugateyn’de Hayvan Adları”, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi II. Dil ve Kültür Çalışmaları Öğrenci Sempozyumu, 454-465.
- ZHUMABEKOV, Kuanysh (2019), Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesinde Hayvan Adı İçeren Atasözleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Niğde: Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi.
| APA | Çebi İ (2021). AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . , 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| Chicago | Çebi İhsan Sabri AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . (2021): 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| MLA | Çebi İhsan Sabri AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . , 2021, ss.61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| AMA | Çebi İ AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . . 2021; 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| Vancouver | Çebi İ AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . . 2021; 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| IEEE | Çebi İ "AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI ." , ss.61 - 92, 2021. 10.34189/gtd.29.003 |
| ISNAD | Çebi, İhsan Sabri. "AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI ". (2021), 61-92. https://doi.org/10.34189/gtd.29.003 |
| APA | Çebi İ (2021). AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . Gazi Türkiyat, 0(29), 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| Chicago | Çebi İhsan Sabri AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . Gazi Türkiyat 0, no.29 (2021): 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| MLA | Çebi İhsan Sabri AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . Gazi Türkiyat, vol.0, no.29, 2021, ss.61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| AMA | Çebi İ AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . Gazi Türkiyat. 2021; 0(29): 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| Vancouver | Çebi İ AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI . Gazi Türkiyat. 2021; 0(29): 61 - 92. 10.34189/gtd.29.003 |
| IEEE | Çebi İ "AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI ." Gazi Türkiyat, 0, ss.61 - 92, 2021. 10.34189/gtd.29.003 |
| ISNAD | Çebi, İhsan Sabri. "AHMED-İ DÂÎ’NİN KİTÂBÜ’T-TAʿBÎR’İNDE GEÇEN HAYVAN ADLARI VE ESERE GÖRE RÜYA TABİRİNDEKİ YORUMLARI ". Gazi Türkiyat 29 (2021), 61-92. https://doi.org/10.34189/gtd.29.003 |
