Yıl: 2021 Cilt: 2 Sayı: 27 Sayfa Aralığı: 127 - 157 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-05-2022

“Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri 

Öz:
Zanbak (lilium); kadim medeniyetlerde, mitolojide vedinî mitlerde simgesel anlamlar kazanmış, zarif ve güzelkokulu bir çiçektir. Zaman içinde masumiyet, iffet vesaflığın simgesi olmuş; Madonna zanbağı da denen akzanbak Hz. Meryem’le özdeşleştirilmiştir. Dinî resimlerdeve tasvirlerde kullanılan zanbak Batı’da “hanedanlarınçiçeği” olarak da anılır. Zanbak, uzun boyu ve bembeyazçiçekleri ile Türk bahçelerinde de özel bir yer edinmiştir.Estetik görüntüsü, tabiatı en ince ayrıntısına kadargözlemleyen Klasik Türk edebiyatı şairlerine ilham kaynağıolmuştur. Klasik Türk şiirinde zanbağın izinin sürüldüğübu çalışma için farklı yüzyıllarda eser vermiş pek çok şairinDîvân’ı taranmıştır. Tespit edilen beyitlerde zanbağınsevgilinin burnuna ve parmaklarına teşbih edildiğigörülmüştür. Ancak burun ve parmaklar âşığı cezbedenöncelikli uzuvlar olmadığından bu teşbih süreklilik arzetmez. Estetik görünümüyle şairlere başka imge kapıları daaçan zanbak, uzun boyu ve ortasındaki sarı tohumlarıylaçiçek bahçesinin serdarı olmuş; bâzûbend, mum, mecmua,sütun vb. farklı nesnelere benzetilmiştir. Hz. Mûsâ’nın“kef-i beyzâ” mucizesiyle de ilişkilendirilen zanbak, buanlam alanıyla özellikle 16. yüzyıl şairlerininDîvân’larında yer bulmuştur. Gül, nergis, sünbül gibisevgilinin tesir edici güzellik unsurlarıyla özdeşleşememesive lalenin 18. yüzyılda kazandığı popülarite, zanbağınsonraki yüzyıllarda Dîvân’larda fazla yer bulamamasınasebep olmuştur.
Anahtar Kelime:

“Lilium” and Its Traces in Classical Turkish Poetry

Öz:
Lilium (zanbac) is an elegant flower with nice fragrancethat gained symbolic meanings in ancient civilizations,mythology and religious myths. In time, it symbolizedinnocence, chastity and purity. White lilium also known asthe Madonna lilium is identified with Virgin Marry, too.In religious icon and paintings, lilium is mentioned as a“dynasty flower” in the West countries. In the meantime,lilium had a special place in Turkish gardens with its tallstem and pure white flowers. Due to its aesthetic image, itis a source of inspiration to the poets of the ClassicalTurkish literature that observes nature down to its tiniestdetails. As a corollary, this paper browses the Dîvân ofmany poets who wrote poems in different centuries, so asto track the use of lilium in Classical Turkish poetry. In thecouplets identified, it is seen that the lilium is compared tothe nose and fingers of the lover. But this depiction oranalogy is not persistently seen since a nose or fingers arenot attractive for a lover all the time. Lilium, opening upother image doors to the poets with its aesthetic outlook, isalso the highlight in a Turkish flower garden, thanks to itslong stem and yellow seeds in the center. Analogies aredrawn between this flower and objects such as bâzûbend,candle, mecmua, column etc. Lilium, associated with themiracle of “kef-i beyzâ” by Prophet Moses is commonlyelaborated in the Dîvân of the poets of the 16th century, inthis regard. In a nutshell, since it was not identified withstrong attractive beauty features of a lover as much as arose, a narcissus or a hyacinth etc. and tulip gainedpopularity in the 18th century, lilium could not gain aplace anymore in Dîvân, in the following centuries.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AÇIL, Berat (2015), “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5, 1-24.
  • AKSOYAK, İ. Hakkı (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî – Divanlar, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-alidivanipdf.pdf?0 (28.08.2021).
  • AKÜN, Ömer Faruk (1994), “Divan Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 389-427.
  • AVŞAR, Ziya (2017), Revânî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (29.08.2021).
  • AYHAN, Emrah (2000), “Nakşî Dîvânı”. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • AYVAZOĞLU, Beşir (2020), Güller Kitabı, İstanbul: Kapı Yayınları.
  • BAYRAM, Yavuz (2007), “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, 2/4, 209-217.
  • BAYTOP, Turhan (1994), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
  • ÇAVUŞOĞLU, Mehmed ve M. Ali Tanyeri (1987), Zatî Divanı- Gazeller Kısmı, III. Cild, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • ÇETİNDAĞ, Yusuf (2002), “Türk Kültüründe Hayvan ve Bitki Motifinin Seyri”, Türkler, 4, 171-181.
  • ÇETİNKAYA KARAKOYUN, Ülkü (2017), Mecmû’a-i Eş’âr (Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi-Üniversite A.26), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55870,mecmua-i-esar-pdf.pdf?0 (13.09.2021).
  • DEMİRCAN, Sunay, “Zambak Zumbak Dön Arkana İyi Bak” https://www.sunaydemircan.com/single-post/2019/03/28/zambakzumbak-d%C3%B6n-arkan%C4%B1-iyi-bak (14.08.2021).
  • DİNÇER, Zeynep, “Klasik Türk Şiirinde Burun” https://www.academia.edu/35422811/KL%C3%82S%C4%B0K_T %C3%9CRK_%C5%9E%C4%B0%C4%B0R%C4%B0NDE_BURUN (14.08.2021).
  • DOĞAN, Muhammet Nur (1997), Şeyhülislâm Es’ad ve Dîvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
  • ERDOĞAN, Mustafa (2017), Bursalı Rahmî ve Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • ERTUĞ TARIM, Zeynep (2009), “Sorguç”. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 378- 380.
  • ERTUĞ TARIM, Zeynep (2009), “Solak”. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 368-369.
  • ERÜNSAL, İsmail (2018), Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi- Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebidivanipdf.pdf?0 (01.09.2021).
  • GIYNAŞ, Kamil Ali (2017), Pervâne Bey Mecmuası, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • HARMANCI, Esat (2017), Süheylî-Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • İPEKTEN, Halûk (1998), Bâkî - Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • KAPLAN, Mahmut (2019), Neşâtî – Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67330,nesati-divanipdf.pdf?0 (01.09.2021).
  • KAPUCU, Benan, “Zambak: hem güzel hem güçlü” https://acikradyo.com.tr/botanitopya/zambak-hem-guzel-hem-de-guclu (14.08.2021).
  • KARAKÖSE, Saadet (2017), Nev’î-zâde Atâyî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 (28.08.2021).
  • KARAVELİOĞLU, Murat Ali (2005), On Altıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem ‘î‘nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi I,İ stanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
  • KAYA, Bayram Ali (2017), Azmizâde Hâletî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 (29.08.2021).
  • KUFACI, Osman (2020), “Divan Şiirinin Estetik Dünyasında Şem’-i Kâfur (Kafurdan Mum)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi TAED, 67, 187-206. Kemâl Paşazâde Dîvânı (1313), Dersaadet: İkdam Matbaası.
  • KÖKSAL, M. Fatih (2017), Edirneli Nazmî - Mecma‘u’n-Nezâ’ir (İnceleme - Metin), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmipdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • KILIÇ, Filiz (2017), Âşık Çelebi Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0 (28.08.2021).
  • KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha (2017), Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî -Dîvân, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-samidivanipdf.pdf?0 (01.09.2021). KÜÇÜK, Sabahattin (ty), Bâkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf ?0 (28.08.2021).
  • MÜLÂYİM, Selçuk (2010), “Sütun”. TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 181-182.
  • ONAY, Ahmet Talat (2000), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
  • ÖZCAN, Abdülkadir (1992), “Bölük”. TDV İslam Ansiklopedisi, 6, 325-325.
  • PALA, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yayınları.
  • POLAT, N. Hikmet (2015), Türk Çiçek Kültürü Üzerine Cevat Rüştü’den Bir Güldeste, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • SARAÇ, Mehmet A. Yekta (ty), Emrî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • SEFERCİOĞLU, Nejat (1990), Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Şemseddin Sami (ty), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • TARLAN, Ali Nihat (1997), Necati Beg Divanı, İstanbul: MEB Yayınları.
  • TARLAN, Ali Nihad (1970), Zatî Divanı - Gazeller Kısmı, II. Cild, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • TOSUN, Serdal (2011), “Hâfız Ahmed Paşa Divanı ve İncelenmesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • ÜST, Sibel (2018), Edirneli Nazmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 (27.08.2021).
  • YILMAZ, Müslüm (2010), Sehî Bey Dîvânı (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
APA demir h (2021). “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . , 127 - 157.
Chicago demir hiclal “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . (2021): 127 - 157.
MLA demir hiclal “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . , 2021, ss.127 - 157.
AMA demir h “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . . 2021; 127 - 157.
Vancouver demir h “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . . 2021; 127 - 157.
IEEE demir h "“Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri ." , ss.127 - 157, 2021.
ISNAD demir, hiclal. "“Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri ". (2021), 127-157.
APA demir h (2021). “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(27), 127 - 157.
Chicago demir hiclal “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2, no.27 (2021): 127 - 157.
MLA demir hiclal “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol.2, no.27, 2021, ss.127 - 157.
AMA demir h “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2021; 2(27): 127 - 157.
Vancouver demir h “Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri . Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2021; 2(27): 127 - 157.
IEEE demir h "“Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri ." Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2, ss.127 - 157, 2021.
ISNAD demir, hiclal. "“Zanbak” ve Klasik TürkŞiirindeki İzleri ". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2/27 (2021), 127-157.