İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot

Ülker, Erol

İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot

Erol Ülker (Işık Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, İstanbul, Türkiye)

Mülkiye Dergisi

20 3

Yıl: 2021 Cilt: 45 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 940 - 962 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 24-05-2022

İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot

Öz:

1908 Anayasa Devrimi’nin en önemli siyasi aktörü olan İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC), İkinci Meşrutiyet Döneminin ilk yıllarında mevcut hükümetler üzerinde hâkimiyet kurma çabası içinde olmuş, Ocak 1913’te gerçekleşen Bâbıâli baskınından sonra ise hükümetin kontrolünü doğrudan ele alarak bir tek-parti iktidarının kuruluş sürecini başlatmıştır. Bu yazı, İTC’nin 1908 – 1913 dönemindeki denetleme iktidarından 1913–1918 dönemindeki doğrudan tek-parti yönetimine geçiş sürecini ele almaktadır. Yazının amacı, İttihatçı tek-parti rejiminin kuruluş dinamiklerini incelemek, İTC içindeki iç mücadelelere odaklanarak bu rejimin hangi koşullar altında ve nasıl ortaya çıktığını tartışmaktır. Bunun için İttihatçı hareket içinde belirleyici bir dinamik olarak görülen asker – sivil ayrımı eleştirel bir çerçevede değerlendirilecek, söz konusu ayrımın İTC içindeki güç ilişkilerinin analizi için yeterince açıklayıcı bir çerçeve sunmadığı ileri sürülecektir. Yazının odaklandığı temel mesele 1912 yılının ikinci yarısında ortaya çıkan bir siyasal strateji tartışmasıdır. İTC’nin muhalefete itildiği ve İttihatçıların hâkim olduğu Osmanlı Mebusan Meclisi’nin feshedildiği kritik bir dönemde gündeme gelen söz konusu tartışmanın odağında, yeni bir meclisin oluşumu için düzenlenmesi öngörülen seçimler karşısında alınması gereken siyasal tutum yer almıştır. Genel olarak ihtilalci bir yönelimi temsil eden boykot önerisi, İttihatçı kadrolar arasında asker – sivil hizipleşmesiyle açıklanamayacak bir kutuplaşmaya neden olmuş ve İTC’nin 1912 Kongresi bu gerilimin gölgesinde toplanmıştır. Yazının başlıca iddiası, İttihatçı tek-parti iktidarının 1912 Kongresinde ortaya çıkan bölünmenin tarafları arasındaki bir güçler dengesine dayandığı ve aslında bu dengeyi kurumsallaştırdığıdır. İttihatçı hareket içinde 1912 yılının ikinci yarısında ortaya çıkan bölünme, Mahmut Şevket Paşa suikastı sonrasında ordu, hükûmet, yasama organları, esnaf cemiyetleri ve kooperatifleri de içeren, İTC’nin ve özellikle onun en yüksek karar mercii olan Meclis-i Umumî’nin merkezinde olduğu bir siyasal mekanizmanın oluşumunda belirleyici bir rol oynamıştır. Tek-parti iktidarının yaslanacağı kurumsal zemin İTC’nin 1913 Kongresi’nde ortaya çıkmıştır. Büyük ölçüde 1913 Kongresi’nde oluşturulan kurumsal altyapı adeta 1912 Kongresi’nde görünür hale gelen ilişki ağlarını yansıtmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu, İTC, devlet ve hükümet arasındaki sınırların giderek belirsizleştiği bu siyasal bağlamda Cihan Harbi’ne dâhil olmuş ve İttihatçı tek-parti rejimi savaşın sonuna dek iktidarda kalmıştı

Anahtar Kelime:

Factions, Elections, Boycott during the Establishment of the Unionist Single-Party Regime

Öz:

The Committee of Union and Progress (CUP) was the most important political actor of the Constitutional Revolution of 1908. This organization attempted to dominate the existing governments during the initial years of the Second Constitutional Period. After the coup of January 1913, however, the CUP seized direct control of power and engaged in the establishment of a single-party government. This essay deals with the transition from the CUP’s indirect rule in the period of 1908 – 1913 to the single- party regime in the period of 1913 – 1918. It focuses on the CUP’s internal struggles to discuss under what conditions and how this single-party regime emerged. To this end, the paper critically evaluates the military – civilian distinction that is seen as an important dynamic in the Unionist movement. It is argued that this distinction does not provide an adequate analytical framework for the analysis of power relations in the CUP. The main issue on which the article focuses is a debate about a political strategy, which emerged in the second half of 1912, when the CUP was pushed into opposition and the Ottoman Parliament dominated by the Unionist deputies was dissolved. In this context the Unionists discussed their position about the elections to be held for the new parliament. Representing a revolutionary tendency, the proposal of boycotting the elections caused a polarization among the Unionist cadres, which cannot be explained based on a schism between the military and civilian factions. The CUP Congress of 1912 convened in the shadow of this polarization. The main argument of the article is that the Unionist single-party regime relied on, in fact institutionalized, a balance of power between the two sides that represented the opposite views in the Congress of 1912. The split that appeared in the Unionist movement in the second half of 1912 played a decisive role in the formation of a political mechanism after the assassination of Mahmut Şevket Paşa. At the center of this mechanism was the CUP and its highest decision-making body, the General Council. The single-party rule rested on the institutional infrastructure created in the CUP Congress of 1913. It involved the army, the government, legislative bodies, guild associations, cooperatives as well. This infrastructure almost reflected the networks of relations that became visible in the Congress of 1912. The Ottoman Empire entered the Great War in this political context where the lines separating the CUP, the state, and the government were getting blurred. The Unionist single-party regime stayed in power till the end of the war

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ahmad F (1995). İttihat ve Terakki, 1908-1914. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Akcan E (2015). İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Akmeşe H N (2005). The Birth of Modern Turkey. The Ottoman Military and the March to World War I. London: I. B. Tauris.
Aksakal M (2008). The Ottoman Road to War in 1914. The Ottoman Empire and the First World War. Cambridge: Cambridge University Press.
Akşin S (2001). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki . Ankara: İmge Kitabevi.
Cavid Bey (2014). Meşrutiyet Ruznâmesi, I. Cilt. Haz. Hasan Babacan ve Servet Avşar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Çetinkaya Y D (2014). The Young Turks and the Boycott Movement. Nationalism, Protest, and the Working Class in the Formation of Modern Turkey. London: I. B. Tauris.
Çiçek H (2007). Dr. Bahattin Şakir: İttihat ve Terakki’den Teşkilatı Mahsusa’ya Bir Türk Jakobeni. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Çiçek M T (2015). Myth of the Unionist Triumvirate. The Formation of the CUP Factions and Their Impact in Syria during the Great War. İçinde: M Talha Çiçek (der), Syria in World War I. Politics, Economy, and Society, London: Routledge, 9-36
Çiftçi A (2015). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Örgütlenme ve Yönetim Yapısı İçinde Kulüplerin Yeri, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 55, 115-141.
Eroğlu N (2008). İttihatçıların Ünlü Maliye Nazırı Cavid Bey. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Esatlı M R (2004). İttihat ve Terakki Tarihinde Esrar Perdesi ve Yakup Cemil Niçin Öldürüldü. İstanbul: Örgün Yayınevi.
Esin T (2021). Osmanlı Savaşı’nın İktisadî Aktörleri (1914-1919). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
Hanioğlu M Ş (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, (1889-1902), Cilt: I. İstanbul: İletişim Yayınları.
Hanioğlu M Ş (2001). Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford: Oxford University.
Hocaoğlu B (2010). İkinci Meşrutiyette İktidar – Muhalefet İlişkileri, 1908-1913. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Hüseyin Cahit (1909). Askerler ve Cemiyet. Tanin, 26 Ekim, 1.
İkdam (9/9/1912). İttihat ve Terakki. Meclis’te ve Kongre’de, 1.
İlkin S (1993). Cavid Bey, Mehmet (1875-1926). İçinde: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt: 7, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 175-176.
Kansu A (1997). The Revolution of 1908 in Turkey. Leiden: E. J. Brill, Leiden.
Kansu A (2000). Politics in Post-Revolutionary Turkey, 1908-1913. Leiden: Brill.
Karabekir K (1993). İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1886-1909. İstanbul: Emre Yayınları.
Le Moniteur Oriental (6/10/1909). Les nouvelles. L’Armée et la politique – un discours du généralissime, 1.
Le Moniteur Oriental (28/10/1909). La division du travail. Apres le congres de Salonique – l’armée se retire de la politique – un point d’interrogation, 1.
Le Moniteur Oriental (29/10/1909). Le Comite ‘Union et Progrès’, 1
Le Moniteur Oriental (19/2/1910). Les Clubs Union et Progrès, 1.
Le Moniteur Oriental (16/3/1910). Le Comité, 1.
Le Moniteur Oriental (10/7/1912). La démission de Mahmoud Chevket Pasha, 1.
Le Moniteur Oriental (29/8/1912). Le Programme de l’Union et Progrès, 1.
Le Moniteur Oriental (5/9/1912). L’Union et Progrès, 1.
Le Moniteur Oriental (24/1/1913). La chute de Kiamil pacha, 1.
Le Moniteur Oriental (1/2/1913). La Défense Nationale, 1.
Le Moniteur Oriental (9/9/1913). Le Parti Union et Progrès et les reformes. Déclarations de Fethy Bey, 2.
Meclis-i Ayan 2. Dönem Tutanak Dergisi (1912). Cilt : 1, İçtima: 23, 30 Haziran, 287.
Meclis-i Mebusan 2. Dönem Tutanak Dergisi (1912). Cilt: 1, İçtima: 47, 23 Temmuz, 647- 654.
Ortaylı İ (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Paviot A (1909). Le Comite ‘Union et Progrès’. Le Moniteur Oriental, 25 Ekim, 1.
Ramsaur E E (1972). Jön Türkler ve 1908 İhtilâli. İstanbul: Sander Yayınları. Sabah (30/8/1912). İttihat ve Terakki Kongresi, 3.
Sabah (5/9/1912). İttihat ve Terakki Fırkası, 3.
Safi P (2012). History in the Trench: The Ottoman Special Organization – Teşkilat-ı Mahsusa Literature. Middle Eastern Studies, 48 (1), 89-106.
Safi P (2014). Fiilden İsim: Teşkîlât-ı Mahsûsa. Toplumsal Tarih243, 74-79.
Şakir Z (1944). 1914-1918 Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik. İstanbul: Muallim Fuat Gücüyener Anadolu Türk Kitap Deposu.
Tasvir-i Efkar (24/10/1909). Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Kongresi, 7.
Tasvir-i Efkar (25/10/1909). İttihat ve Terakki Cemiyeti, 5.
Tekeli İ ve Selim İ (2003). (Kör) Ali İhsan (İloğlu) Bey ve Temsil-i Mesleki Programı.
İçinde: Cumhuriyetin Harcı. Birinci Kitap: Köktenci Modernitenin Doğuşu , İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 355-436.
Tekeli İ ve Selim İ (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’ndaki Ekonomik Düzenlemeleri ve Kara Kemal Bey’in Yeri. İçinde: Cumhuriyetin Harcı. İkinci Kitap: Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi , İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1-44.
Toprak Z (2019). Türkiye’de Milli İktisat, 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tunaya T Z (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt 1: İkinci Meşrutiyet Dönemi . İstanbul: İletişim Yayınları.
Tunaya T Z (2011). Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt 3: İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları
Turfan M N (2005). Jön Türklerin Yükselişi: Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü. İstanbul: Alkım Yayınları.
Ülker E (2020a). Military, Finance and Economy in the Late Ottoman Empire: Directorate- General of Hedjaz and Military Railways and Ports, 1914-1919. Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 22 (1), 17-28.
Ülker E (2020b). Osmanlı Savaş Ekonomisi ve Bir Muhalefet Programı Olarak Temsil-i Meslekî: İmparatorluğun Son Yıllarında Sermaye-İktidar İlişkileri Üzerine Notlar. Alternatif Politika 12(1): 260-280.
Ülker E (2020c). Representation of Political and Diplomatic History in the Köpe Archives.
İçinde: Gabor Fodor (der.), Between Empires – Beyond Borders. The Late Ottoman Empire and the Early Republican Era through the Lens of the Köpe Family, Budapest: Research Center for the Humanities, 163-179.
Vardar G (2003). İttihat ve Terakki İçinde Dönenler. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları.
Zürcher E J (1999). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Zürcher E J (2010). Millî Mücadelede İttihatçılık, İstanbul: İletişim Yayınları.
Zürcher E J (2019). Young Turk Governance in the Ottoman Empire during the First World War. Middle Eastern Studies, 55 (16), 897-913

APA	Ülker E (2021). İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. , 940 - 962.
Chicago	Ülker Erol İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. (2021): 940 - 962.
MLA	Ülker Erol İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. , 2021, ss.940 - 962.
AMA	Ülker E İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. . 2021; 940 - 962.
Vancouver	Ülker E İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. . 2021; 940 - 962.
IEEE	Ülker E "İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot." , ss.940 - 962, 2021.
ISNAD	Ülker, Erol. "İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot". (2021), 940-962.

APA	Ülker E (2021). İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. Mülkiye Dergisi, 45(4), 940 - 962.
Chicago	Ülker Erol İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. Mülkiye Dergisi 45, no.4 (2021): 940 - 962.
MLA	Ülker Erol İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. Mülkiye Dergisi, vol.45, no.4, 2021, ss.940 - 962.
AMA	Ülker E İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. Mülkiye Dergisi. 2021; 45(4): 940 - 962.
Vancouver	Ülker E İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot. Mülkiye Dergisi. 2021; 45(4): 940 - 962.
IEEE	Ülker E "İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot." Mülkiye Dergisi, 45, ss.940 - 962, 2021.
ISNAD	Ülker, Erol. "İttihatçı Tek-Parti Rejimi Kurulurken Hizipler, Seçimler, Boykot". Mülkiye Dergisi 45/4 (2021), 940-962.