Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)
Yıl: 2021 Cilt: 5 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 387 - 419 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.31465/eeder.917835 İndeks Tarihi: 18-06-2022
Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)
Öz: On dokuzuncu yüzyıldaki yoğun edebî ve belâğî tartışmaların merkezinde Ahmed Cevdet Paşa’nın
Belâgat-ı Osmâniyye isimli eseri vardır. Buna karşı ilk itiraz Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye isimli eserle
Abdurrahman Süreyyâ’dan gelmiştir. Hacı İbrâhim Efendi ise Temyîz-i Ta‘lîkât’ta Ahmed Cevdet Paşa’yı
ve eserini savunarak Ta‘lîkât’ta dile getirilen itirazların bir kısmını tenkit etmiş ve uzun süre devam edecek
olan farklı tartışmaların da başlamasına sebep olmuştur. Ta‘lîkât ve Temyîz arasındaki tartışmalar
genellikle kelime seçimleri, bazı kelimelerin yanlış anlamda kullanılması, fesâhat ile ilgili konuların tarifi,
seçilen örnek şiirlerin doğruluğu veya anlamı etrafında gerçekleşmektedir. Bu çalışmada Temyîz-i
Ta‘lîkât’ın muhtevası ve tartışma konuları çeşitli açılardan detaylı bir şekilde ele alınıp tahlil edilmiş,
tarafların argümanları ayrıntılarıyla serimlenip tartışılmış ve bazı notlarla beraber eserin çevriyazılı metni
sunulmuştur.
Anahtar Kelime: A Defense of Ahmed Cevdet PashaAnd His Belâgat-ı Osmâniyye:Temyîz-i Ta‘lîkât of Hacı İbrahimEfendi (Analysis-Text)
Öz: Ahmed Cevdet Pasha's work named Belâgat-ı Osmâniyye is at the center of the intense literary-arguments
and rhetorical discussions in the nineteenth century. The first objection against this came from
Abdurrahman Süreyyâ with his work named Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye. Hacı İbrâhim Efendi, on the
other hand, defended Ahmed Cevdet Pasha and his work in Temyîz-i Ta‘lîkât and criticized some of the
objections expressed in Ta‘lîkât and caused different discussions that would continue for a long time. The
discussions between Ta‘lîkât and Temyîz generally take place around the choice of words, the misuse of
some words, the description of the issues related to the eloquence, the accuracy or meaning of the sample
poems chosen. In this study, the content and discussion issues of the Temyîz-i Ta‘lîkât were examined and
analyzed in detail from various angles, the arguments of the parties were explained and discussed in detail,
and the transliterated text of the work was presented with some notes.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdurrahman Süreyyâ (1299a/1882). Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye, İstanbul: Cerîde-i Askeriyye Matba‘ası.
- Abdurrahman Süreyyâ (1299b/1882). Tahlîl-i Hall, İstanbul: Mihrân Matba‘ası.
- Abdurrahman Süreyyâ (2016). Ta‘lîkât-ı Belâgat-ı Osmâniyye, haz. Bahadır Güneş, Trabzon: Serander Yayınları.
- Ahterî Mustafa Muslihuddîn el-Karahisarî (2017). Ahterî-yi Kebîr, haz. Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak, Ankara: TDK Yayınları.
- Aksoy, Musa (1993). Hacı İbrâhim Efendi’nin Hayatı, Eserleri, Tenkitleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
- Aksoy, Musa (2013). Eğitimde Eski-Yeni Çatışması ve Dâru’t-Ta‘lîm, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Alp, Talha (2007). Mantık: İsagoci Tercümesi & Mantık Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Yasin Yayınevi.
- Arslan, Ahmet Turan (1999). “Hacı İbrâhim Efendi Ve Dâru’t-Ta’lîm Müessesesi”, İlmî Araştırmalar, S. 7, s. 31-46.
- Baranoğlu, Şahin (1999). Abdurrahman Süreyyâ ve Mîzânü’l-Belâga, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
- Baş, Erdoğan (2010). “Şinkîtî, Muhammed Emîn”, İslâm Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul: TDV Yayınları.
- Başkal, Zekeriya (2011). Sözün Gemisi: Sefîne-i Belâgat (İnceleme-Metin), Ankara: Taşhan Kitap Yayınları.
- Bulut, Ali (2015). Belâgat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları. Cebecioğlu, Ethem (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
- el-Cerrâhî, Safer el-Muhibbî (2013). Istılâhât-ı Sofiyye fî-Vatan-ı Asliyye: Tasavvuf Terimleri, haz. Derya Çakır Baş, İstanbul: Kırkkandil Yayınevi.
- (Ahmed) Cevdet Paşa (1998). Mi‘yâr-ı Sedâd: Klasik Mantık, haz. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Fecr Yayınları.
- (Ahmed) Cevdet Paşa (2000). Belâgat-ı Osmâniyye, haz. Turgut Karabey, Mehmet Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Ceviz, Nurettin, Demirayak, Kenan, Yanık, Nevzat H. (çev.) (2013). Yedi Askı: Arap Edebiyatının Harikaları, Ankara: Ankara Olulu Yayınları.
- Çaldak, Süleyman (1997). Nergisî ve Nihâlistân’ı (İnceleme-Metin), Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Malatya.
- Çelik, Recep (2012). Fehîm-i Sânî (Süleyman Fehîm) ve Dîvânı (İnceleme-Metin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Nevşehir.
- Dağlar, Abdülkadir (2007a). “Klâsik Türk Edebiyatı Şerh Geleneği ve Hacı İbrâhim Efendi’nin Şerh-i Belâgat’ine Dâir”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 2, S. 2, s. 161-178.
- Dağlar, Abdülkadir (2007b). “Hacı İbrâhim Efendi’nin ‘Şerh-i Belâgat’i (Metin)”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 2, S. 4, s. 321-370.
- Demir, Gökhan (2016). Et-Tansîsu’l-Muntazar fî-Şerhi Ebyâti’t-Telhîs ve’lMuhtasar (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Trabzon.
- Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
- Dilek, Esra Derya (2013). 19. Yüzyıl Osmanlı Basınındaki Belâgat Tartışmaları Işığında Edebiyatın Dönüşümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
- Emiroğlu, İbrahim, Altunya, Hülya (2018). Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Erdem, İdris (2012). “Hacı İbrâhim Efendi, Eserleri ve Arapça Öğretimine Dair Görüşleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, s. 131- 156.
- el-Hâcc İbrâhim (1299/1882). Temyîz-i Ta‘lîkât, İstanbul: Matba‘a-i Osmâniyye. Hall-i Ta‘lîkât (1299/1882). İstanbul: Matba‘a-i Osmâniyye.
- İbn Âşûr, Muhammed Et-Tâhir (1997). Tefsîru’t-Tenvîr ve’t-Tahrîr, C. 23, Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzî.
- (Râğıb) el-İsfahânî (2012). Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş ve Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları.
- Kalkışım, Muhsin (2013). Şeyh Gâlib Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Kanar, Mehmet (2013). Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
- Kara, İsmail (2013). İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz: Şerh ve Hâşiye Meselesine Dair Birkaç Not, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Karagözlü, Volkan (2019) Edebiyyât-ı Osmâniyye, Hacı İbrâhim Efendi, Kayseri: Kimlik Yayınları.
- Karaköse, Saadet (2007). “XVII. Yüzyılda Nedîmâne Bir Üslup; Mâhir Divanı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22, s. 145-166.
- Kılıç, Hulusi (1996). “Hacı İbrâhim Efendi”, İslâm Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul: TDV Yayınları.
- Kurtuluş, Rıza (2003). “Mahmûd-ı Gâvân”, İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul: TDV Yayınları.
- Ladikli Mehmed Çelebi (2015). “Zübdetü’l-Beyân”, Mantık Risâleleri, haz. İbrâhim Çapak, Mesud Öğmen, Abdullah Demir, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Mehmed Süreyyâ (1308/1890). Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, C. 1, İstanbul: Matba‘a-i Âmire.
- (Bursalı) Mehmed Tâhir (2016). Osmanlı Müellifleri, C. 1-2, haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA.
- Mehmed Zihnî (1327/1909). El-Kavlü’l-Ceyyid fî Şerhi Ebyâti’t-Telhîs ve Şerhayhi ve Hâşiyeti’s-Seyyid, Tıpkıbasım, İstanbul: Furkan Yayınları. el-Mu‘cemu’l-Vasît (2014). haz. İbrâhim Mustafâ, Hâmid Abdülkâdir, Ahmed
- Hasan ez-Zeyyât, Muhammed Ali Neccâr, İstanbul: Dâru İhyâi’l-Ulûm. Mutçalı, Serdar (2012). Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.
- Müderrisoğlu, Ahmet (2006). Telhîs Ebyâtının Şerhi: Binbir Hakikat, haz. Şükrü Özger, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
- Olgun, Tâhir (el-Mevlevî) (1994). Edebiyat Lügatı, haz. Kemâl Edib Kürkçüoğlu, İstanbul: Enderun Yayınları.
- Parlatır, İsmail (2012). Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: Akçağ Yayınları. Redhouse, Sir James W. (2011). Turkish And English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Steingass, Francis Joseph (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Sula, Murat (2013). “Câzim ve ‘Belâgat’ İsimli Eseri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 1, s. 105-134.
- Şemseddin Sâmî (2007). Kâmûs-ı Türkî, Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Uyan, Ömer (2018). “Mihalicî Mustafa Efendi’nin Zübdetü’l-Beyân İsimli Belâgat Kitabı (Tahlil-Metin)”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature , C. 4, S. 2, s. 473-522.
- Ürün, Ahmet Kâzım (2015). Klasik Arap Edebiyatı, Konya: Çizgi Kitabevi. el-Yesû’î, Luvîs Ma‘lûf (2015). el-Müncid fi’l-Luğa ve’l-A‘lâm, Beyrut: Dâru’lMaşrık.
- Yetiş, Kazım (1988) “Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhîzâde”, İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: TDV Yayınları.
- Yetiş, Kazım (1992). “Belâgat (Türk Edebiyatı)”, İslâm Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: TDV Yayınları.
- Yetiş, Kazım (2006). Belâgatten Retoriğe, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Yıldırım, Abdullah (2010). “Süreklilik ve Değişim Kavramları Çerçevesinde Belâgat-ı Osmâniyye ve Ta‘lîm-i Edebiyyât’a İlişkin Bazı Notlar”, Süreklilik ve Değişim Arasında Düşünce ve Hayat, haz. Adem Başpınar, Murat Şentürk, İstanbul: Yedirenk Yayınları, s. 71-93.
| APA | uyan ö (2021). Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). , 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| Chicago | uyan ömer Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). (2021): 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| MLA | uyan ömer Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). , 2021, ss.387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| AMA | uyan ö Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). . 2021; 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| Vancouver | uyan ö Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). . 2021; 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| IEEE | uyan ö "Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)." , ss.387 - 419, 2021. 10.31465/eeder.917835 |
| ISNAD | uyan, ömer. "Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)". (2021), 387-419. https://doi.org/10.31465/eeder.917835 |
| APA | uyan ö (2021). Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). Edebî Eleştiri Dergisi, 5(2), 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| Chicago | uyan ömer Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). Edebî Eleştiri Dergisi 5, no.2 (2021): 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| MLA | uyan ömer Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). Edebî Eleştiri Dergisi, vol.5, no.2, 2021, ss.387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| AMA | uyan ö Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). Edebî Eleştiri Dergisi. 2021; 5(2): 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| Vancouver | uyan ö Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin). Edebî Eleştiri Dergisi. 2021; 5(2): 387 - 419. 10.31465/eeder.917835 |
| IEEE | uyan ö "Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)." Edebî Eleştiri Dergisi, 5, ss.387 - 419, 2021. 10.31465/eeder.917835 |
| ISNAD | uyan, ömer. "Ahmed Cevdet Paşa ve Belâgat-ı Osmâniyye’sinin Bir Müdafaası: Hacı İbrahim Efendi’nin Temyîz-i Ta‘lîkât’ı (Tahlil-Metin)". Edebî Eleştiri Dergisi 5/2 (2021), 387-419. https://doi.org/10.31465/eeder.917835 |
