Bu çalışmanın amacı, 19. yüzyıl Osmanlı İm- paratorluğu’nda ticaretin serbest bırakılmasını savunan liberal iktisat yanlısı düşünürler ile eko- nomide himayeci/korumacı bir politika güdülme- sini savunan düşünürlerin perspektifinden, güm- rük politikası ve gümrük resmi/vergisinin politik ekonomideki zihniyet yansımaları hakkında bir tasvir çizmektir. Çalışmada elde edilen temel bul- guların; ekonomik anlamda “ticaret serbestisi” ve “himayecilik” biçiminde iki kutba ayrılmış bir zihniyet dünyasının teşekkülü, serbesti yanlıla- rının Adam Smith’in açtığı “laissez faire, laissez passer” rotasını izleyerek ticaretin tamamında kayıtsız, şartsız ve denetimden mücerret bir ha- reketliliği savundukları, bu bağlamda gümrük resmi gibi uygulamaların ticareti baltalayan ve teşebbüs hürriyetini kısıtlayan zararlı bir engel olarak gördükleri saptanmıştır. Himaye yanlıları- nın ise, gelişim aşamasındaki bir sanayi dalının ilk başta gümrük uygulaması ile geçici bir süreliği- ne korunması gerektiği, diğer ülkeler ile iktisadi anlamda rekabet gücüne erişene değin koruma- cı politikaların gümrük resmi vasıtası ile devam etmesi gerektiği, bunun zaruri olduğu, korunan sanayi kesiminin serpilmesi ve güçlenmesinden sonra gümrük resminin peyderpey kaldırılmasını savundukları tespit edilmiştir.