Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini
Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme

ALTUNIŞIK, Mehmet Akif

Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme

Mehmet Akif ALTUNIŞIK (Amasya Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, Amasya, Türkiye)

İslami Araştırmalar

2 0

Yıl: 2022 Cilt: 33 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 269 - 287 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 26-06-2022

Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz:

Bu çalışmada, Aliya İzzetbegoviç’in (öl. 2003) ahlâk anlayışı değerlendirilmektedir. Aliya, hayatı anlamlandırmanın temel ölçütü olarak gördüğü ahlâkı, daha çok temelleri bağlamında tartışmaktadır. O, ahlâkın temelinde din olduğunu savunmakta ve ahlâkın din haricinde akıl, evrim ve fayda gibi herhangi bir şey ile temellendirilemeyeceğini iddia etmektedir. Erdemlerin rasyonel bir izahının yapılamayacağını, merhamet gibi hususlarla öne çıkan ahlâkın evrimci bir temelinin olamayacağını söyleyen Aliya, faydacılığın ise menfaat ve bencillikten kurtulamayacağını iddia eder. Yani Aliya, din olmadan gerçek ahlâkın ortaya çıkamayacağını savunmaktadır. Aliya’nın dindışı gördüğü temellendirmelere dair eleştirisini ve ahlâkın sadece din ile temellendirilebileceği iddiasını tartışmak çalışmamızın ana hedefidir. Söz konusu tartışmayı Aliya’nın karşı çıktığı görüşleri savunanların argümanları ile Aliya’nın argümanlarını karşılaştırarak yapmaya çalışacağız. Dindışı ahlâk teorileri eleştiriye açık olmakla birlikte ahlâkın, akıl, evrim ve fayda gibi şeylerle temellendirilmesinin tümüyle başarısız ya da anlamsız olduğunu kanıtlamak pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca çok farklı inanç, düşünce ve kültürün hüküm sürdüğü bir dünyada insanların bir kısmının dinden bağımsız olarak ahlâklı olmayı isteyebileceği görmezden gelinemez.

Anahtar Kelime:

An Evaluation on Alija Izetbegovic’s Criticism on Secular Moral Theories

Öz:

In this study, the moral understanding of Alija Izetbegovic (d. 2003) is evaluated. Alija discusses morality, which he regards as the key criterion while interpreting life, mostly within the context of its grounds. He argues that the ground of morality is religion and claims that morality cannot be grounded on any concept such as reason, evolution, and practical use except for religion. Expressing that a rational explanation cannot be presented for virtues and an evolutionary ground is out of the question for morality, which is featured by concepts like compassion, Alija claims that utilitarianism cannot elude interest and selfishness. In other words, Alija argues that true morality cannot be revealed without religion. The main purpose of our study is to discuss Alija’s criticism of the grounds he regards as secular and his claim stating that morality can only be grounded on religion. We are going to try to conduct this discussion by comparing the arguments of Alija with the arguments of those who support the ideas objected by Alija. Secular moral theories are open to criticism; nevertheless, it does not seem possible to prove that it is completely ineffective or unreasonable for morality to be grounded on concepts such as reason, evolution, and practical use. Moreover, in a world where various beliefs, opinions, and cultures prevail, it cannot be ignored that some people may wish to be moral independently of the religion.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akarsu, Bedia, Mutluluk Ahlakı Ahlak Öğretileri I, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1998.
Altunışık, Mehmet Akif, “Shaftesbury’de DinAhlak İlişkisi”, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2020, sy. 30, ss. 497-516.
Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, BilgeSu Yayıncılık, Ankara 2011.
Aydın, Mehmet S, Din Felsefesi, Selçuk Yayınları, Ankara 1994.
Bartley III, William Warren, Morality and Religion, Macmillan St, Martin’s Press, London & New York, 1971.
Bayrakdar, Mehmet, İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi, Otto Yayınları, Ankara 2018.
Bentham, Jeremy, Ahlak ve Yasama İlkeleri, çev. Ömer Saruhanlığolu - Uğur Kâşif Boyacı, Litera Yayıncılık, İstanbul 2021.
Billington, Ray, Felsefeyi Yaşamak Ahlak Düşüncesine Giriş, çev. Abdullah Yılmaz, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2011.
Cevizci, Ahmet, Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2010.
Darwin, Charles, İnsanın Türeyişi, çev. Öner Ünalan, Onur Yayınları, Ankara 1975.
Frankena, William K, Etik, çev. Azmi Aydın, İmge Kitabevi, Ankara 2007.
Görgün, Tahsin, “İnsan Olmak ve Ahlâk”, Ahlâkın Temeli, ed. Ömer Türker, Nobel Yayıncılık, Ankara 2015.
Graham, Gordon, Eight Theories of Ethics, Routledge/Taylor and Francis Group, London & New York 2004.
Hume, David, Ahlâk, çev. Nil Şimşek, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
Hume, David, İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme, çev. Ergün Baylan, BilgeSu Yayıncılık, Ankara 2009.
İzzetbegoviç, Aliya, Özgürlüğe Kaçışım Hapishaneden Notlar (1983-1988), çev. Edina Nurikiç, Ketebe Yayınları, İstanbul 2020.
İzzetbegoviç, Aliya, Tarihe Tanıklığım, çev. İbrahim H. Aydoğan - Azra Blekiç Aydoğan, Ketebe Yayınları, İstanbul 2020.
İzzetbegoviç, Aliya, Doğu Batı Arasında İslâm, çev. Salih Şaban, Klasik Yayınları, İstanbul 2016.
Kant, Immanuel, Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
Kılıç, Recep, Ahlâkın Dinî Temeli, TDV Yayınları, Ankara 2009.
Kılıç, Recep, “Din ve Ahlâk İlişkisi”, Din Felsefesi El Kitabı, ed. Recep Kılıç - Mehmet S. Reçber, Grafiker Yayınları, Ankara 2014.
Kurtz, Paul - Craig, William Lane, “The Kurtz/Craig Debate: Is Goodness Without God Good Enough?”, Is Goodness Without God Good Enough? A Debate on Faith, Secularism and Ethics, eds. Robert K, Garcia - Nathan L. King, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham, 2009.
Laertios, Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, çev. Candan Șentuna, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2013.
MacIntyre, Alasdair, Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik’in Kısa Tarihi, çev. Hakkı Hünler - Solmaz Zelyut Hünler, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2001.
Mill, John Stuart, Faydacılık, çev. Gökhan Murteza, Pinhan Yayıncılık, İstanbul 2019.
Mizzoni, John, Evolution and the Foundations of Ethics, Lexington Books, Lanham, Boulder, New York & London, 2017.
Nielsen, Kai, “Dinsel Ahlaka Doğalcı Alternatifler: Hobbes ve Hume”, Evrim ve Tasarım Gelen-eksel ve Çağdaş Metinler Seçkisi, ed. Recep Alpyağıl, çev. Hakan Gündoğdu, İz Yayıncılık, İstanbul 2013, ss. 926-44.
Özbek, Hür Sinan, Marx’ın Din Felsefesi, Fol Yayınları, Ankara 2020.
Özlem, Doğan, Etik Ahlak Felsefesi, Notos Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
Özturan, Hümeyra, Akıl ve Ahlak Aristoteles ve Farabi’de Ahlakın Kaynağı, Klasik Yayınları, İstanbul 2017.
Peterson, Michael vdğr., Akıl ve İnanç Din Felsefesine Giriş, çev. Rahim Acar, Küre Yayınları, İstanbul 2012.
Pieper, Annemarie, Etiğe Giriş, çev. Veysel Atayman - Gönül Sezer, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012.
Saruhan, Müfit Selim, “Dini Ahlak Neden Küçümsenir?”, Kutadgubilig FelsefeBilim Araştırmaları, 2011, sy. 19, ss. 443- 49.
Shermer, Michael, Evrim ve Yaratılışçılık, çev. Zeynep Reyhan Koç, Altın Bilek Yayınları, İstanbul 2009.
Shermer, Michael, İyilik ve Kötülüğün Bilimi, çev. Sinem Gül, Varlık Yayınları, İstanbul 2007.
Sober, Elliott - Wilson, David Sloan, Unto Others: The Evolution and Psychology of Unselfish Behavior, Harvard University Press, London 1998.
Stewart-Williams, Steve, Darwin Tanrı ve Yaşamın Anlamı, çev. İbrahim Hoca, Say Yayınları, İstanbul 2017.
Suckiel, Ellen Kappy, William James’in Pragmatik Felsefesi, çev. Celal Türer, Paradigma Yayınları, İstanbul 2003.
Torun, Tuğba, “Darwin’in Evrim Teorisinde Ahlâkın Kökeni”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, sy. 30, ss. 173-94.
Türer, Celal, William James’in Ahlâk Anlayışı, Elis Yayınları, Ankara 2005.
Walter, Sinnott- Armstrong, Tanrısız Ahlak, çev. Attila Tuygan, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012.
Ward, Keith, “Teistik Evrim”, Evrim ve Tasarım Gelen-eksel ve Çağdaş Metinler Seçkisi, ed. Recep Alpyağıl, çev. Fatih Özgökman, İz Yayıncılık, İstanbul 2013, ss. 483-97.
Yalın, Salih, “Aliya İzzetbegoviç’in Yararcı Ahlâk Eleştirisi”, ed. M. Hakkıoğlu vdğr., 1. Uluslararası Bir Bilge Bir Ülke Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Gümüşhane Üniversitesi Yay., Gümüşhane 2018, ss.634-47.
Yaran, Cafer Sadık, Din Felsefesine Giriş, Rağbet Yayınları, İstanbul 2010.

APA	ALTUNIŞIK M (2022). Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. , 269 - 287.
Chicago	ALTUNIŞIK Mehmet Akif Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. (2022): 269 - 287.
MLA	ALTUNIŞIK Mehmet Akif Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. , 2022, ss.269 - 287.
AMA	ALTUNIŞIK M Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. . 2022; 269 - 287.
Vancouver	ALTUNIŞIK M Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. . 2022; 269 - 287.
IEEE	ALTUNIŞIK M "Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme." , ss.269 - 287, 2022.
ISNAD	ALTUNIŞIK, Mehmet Akif. "Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme". (2022), 269-287.

APA	ALTUNIŞIK M (2022). Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. İslami Araştırmalar, 33(1), 269 - 287.
Chicago	ALTUNIŞIK Mehmet Akif Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. İslami Araştırmalar 33, no.1 (2022): 269 - 287.
MLA	ALTUNIŞIK Mehmet Akif Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. İslami Araştırmalar, vol.33, no.1, 2022, ss.269 - 287.
AMA	ALTUNIŞIK M Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. İslami Araştırmalar. 2022; 33(1): 269 - 287.
Vancouver	ALTUNIŞIK M Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme. İslami Araştırmalar. 2022; 33(1): 269 - 287.
IEEE	ALTUNIŞIK M "Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme." İslami Araştırmalar, 33, ss.269 - 287, 2022.
ISNAD	ALTUNIŞIK, Mehmet Akif. "Aliya İzzetbegoviç’in Dindışı Ahlâk Teorilerini Eleştirisi Üzerine Bir Değerlendirme". İslami Araştırmalar 33/1 (2022), 269-287.