Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu

ÇİNER, Attila

Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu

Attila ÇİNER (Hacettepe Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara, Türkiye)

Türkiye Jeoloji Bülteni

2 0

Yıl: 2003 Cilt: 46 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 35 - 54 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu

Öz:

Geyikdağ (Orta Toroslar) etrafındaki tekne vadiler 2000 m civarında olup yükseklikleri 2850 m'yi bulan dağlar ile çevrelenmişlerdir. Günümüz daimi kar sınırının 3500 m civarında olduğu hesaplanan bölgede aktif bir buzul bulunmamakla birlikte Geç Kuvaterner buzullaşmasına ait çeşitli izlere rastlanmıştır. Namaras ve Susam Vadileri'nde düzensiz bir dağılım gösteren çeşitli büyüklükteki tepecik ve çukur alanların oluşturduğu bir topografya gözlenmektedir. Yükseklikleri 1-10 m, genişlikleri ise i0-30 m arasında olabilen bu tepecikler genellikle eni 5-30 m'yi bulan ve belirgin bir şekle sahip olmayan çukur alanlar ile birbirlerinden ayrılırlar. Tepeciklerin üstleri köşeli-yarı köşeli kireçtaşı çakılları ve bloklar ile kaplı olup iç kısımları katmanlanma ve boylanma göstermeyen matriks destekli bir diamikton (til) görünümüne sahiptir. 30 km2'den fazla bir alan kaplayan bu yapılar ölü buzullardan çökelen tümseksi morenler olarak tanımlanmışlardır. Tümseksi morenleri sınırlayan, yükseklikleri 200 m, uzunlukları ise 500 m'den fazla olabilen sırtlar da yan ve cephe morenleri olarak yorumlanmışlardır. Susam Vadisi'nde dalgalar halinde yayılan bir dil şeklinde gözlenen ve periglasiyal bir kaya buzulunu andıran yerşekli ise bölgedeki en genç buzul aktivitesinin ürünü olan cephe morenlerine atfedilmiştir. Ülkemiz Kuvaterner vadi buzullarının dağılımı ve bunların oluşturduğu morenlerin sedimanter özellikleri çok az bilinmektedir. Geyikdağ civarındaki vadilerde gözlenen morenlerin çeşitlerinin ve bunların çökel ortamlarının bu çalışma ile belirlenmiş olması, genel anlamda Türkiye'deki Kuvaterner buzullaşmasının dinamiği, kapsamı ve zamanlamasının anlaşılabilmesine de önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Sedimantary facies analyses and depositional environments of Late Quaternary moraines in Geyikdağ (Central Taurus Mountains)

Öz:

Glacial and periglacial features of Late Quaternary age are observed near Geyikdağ (Central Taurus Mountains) in U-shaped valleys located at an altitude of more than 2000 in and surrounded by mountain ranges reaching 2850 m. The Namaras Valley and its tributary Susam Valley are characterized by coarse loose material forming chaotic knob-and-kettle topography covering more than 30 km2. Mounds, 1-10 m high and 10-30 in wide, are separated by 5-30 m wide, few meters deep, irregular depressions. The upper surfaces of the mounds are covered by angular to subangular limestone pebbles and blocks and internal sediments show a typical diamicton appearance with pebbles suspended in a muddy to sandy matrix. These chaotic structures are interpreted as hummocky disintegration moraines from former glaciers. Several morainic ridges, up to 200 m high and more than 500 m long that limit the hummocky moraines are interpreted as ice-marginal lateral and terminal moraines. In the tributary Susam Valley, part of the coarse loose material forms a tongue-shaped structure with successive arcuate ridges and furrows at its down valley reach. This structure, which is connected upward to a talus slope and perched cirque, ressembles the morphology of a periglacial rock glacier but is interpreted as the disintegration moraine controlled by small periodic retreat and readvance of the last active ice-front in this region.The distribution of valley glaciers and sedimentological aspects of the related moraines are poorly known in Turkey. The identification of different types of moraines and their depositional conditions in Geyikdağ provide important information in the understanding of dynamics, magnitude and timing of Late Quaternary glaciations in Turkey.

Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Diğer Erişim Türü: Erişime Açık

Aario, R. 1977. Classification and terminology of morainic landforms in Finland. Boreas, 6, 87-100.
Altın, B. N. 1998, Aladağlar ve Bolkar dağları üzerinde karstlaşma ve glasio-karstik şekiller. Fırat Üniversitesinde Jeoloji Mühendisliği Eğitiminin 20. yıl sempozyumu bildirileri, 531-550.
Arpat, E., ve Özgül, N. 1972. Orta Toroslar, Geyikdağ'da kaya buzulları. MTA Dergisi, 805 30-35.
Ballantyne, C. K. 1996. Formation of miniature sorted patterns by shallow ground freezing: a field experiment. Permafrost and Periglacial Processes, 7, 409-424.
Barsch, D. 1988. Rockglaciers. In: Advances in Periglacial Geomorphology. M. G. Clark (ed.). Chichester, Wiley. 69-90.
Barsch, D. 1992. Permafrost creep and rockglaciers. Permafrost and Periglacial Processes, 3, 175-163.
Barsch, D. 1996. Rockglaciers. Heidelberg: Springer Verlag.
Benn, D. I. 1991. Glacial landforms and sediments on Skye. In: The Quaternary of the Isle of Skye. C. K. Ballantyne, D. I. Benn, J. J. Lowe ve M. J. C. Walker (Eds.). Field Guide. Cambridge, Quaternary Research Association. 35-67.
Benn, D. I. 1992. The genesis and significance of hummocky moraines: evidence from the Isle of Skye, Scotland. Quaternary Science Reviews, 11,781-799.
Benn, D. I. ve Evans, D. J. A. 1998. Glaciers and Glaciation. Arnold, London, UK, 734p.
Bennett, M. R. 1990. The deglaciation of Glen Croulin, Knoydart Scottish Journal of Geology, 26,41-46.
Bennett, M. R. ve Boulton, G. S. 1993. A reinterpretation of Scottish hummocky moraines and its significance for the deglaciation of the Scottish Highlands during the Younger Dryas or Loch Lomond Stadial. Geological Magazine, 130, 301-318.
Birman, J. H. 1968, Glacial reconnaissance in Turkey. Geological Society of America Bulletin, 79, 1009-1026.
Blagbrough, J. W. ve Farkas, S. E. 1968. Rock glaciers in the San Mateo mountains, southcentral New Mexico. American Journal of Science, 266, 812-823.
Blumenthal, M. M. 1956, Yüksek Bolkardağın kuzey kenar bölgelerinin ve batı uzantılarının jeolojisi, MTA Dergisi, Seri D, 7, 153.
Bobek, H. 1940. Die gegenwartige und eiszeitliche Vergletscherung im Zeııtralkurdischen Hochgebirge, Zeitschrift für Gletscherkunde, 27(1-2), 50-87.
Boone, S. J. ve Eyles, N. 2001. Geotechnical model for great plains hummocky moraine formed by till deformation below stagnant ice. Geomorphology, 38, 109-124.
Boulton, G. S. 1978. Boulder shapes and grain-size distributions of debris as indicators of transport paths through a glacier and till genesis. Sedimentology, 25, 773-799.
Boulton, G. S. 1996. Theory of glacial erosion and deposition as a consequence of subglacial sediment deformation. Journal of Glaciology, 42, 43-62.
Boulton, G. S. ve Deynoux, M. 1981. Sedimentation in glacial environments and the identification of tills and tillites in ancient sedimentary sequences. Precambrian Research, 15,397-422.
Capps, S. R. 1910. Rock glaciers in Alaska. Journal of Geology, 18,359-375.
Çiner, A. 2002. Türkiye'nin güncel buzulları ve Geç Kuvaterner buzul çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni. Baskıda.
Çiner, A., Deynoux, M. ve ÇÖrekçioğlu, E. 1999. Hummocky moraines in the Namaras and Susam valleys, Central Taurids, SW Turkey. Quaternary Science Reviews, 18, 659-669.
Clapperton, C. M. ve Sugden, D. E. 1977. The late Devensian glaciation of North East Scotland. In: Studies in the Scottish Late Glacial environment. J. M. Gray ve J. J. Lowe (Eds,). Oxford: Pergamon, 1-4.
Clayton, L. ve Moran, S. R., 1974. A glacial process-form model. In: Glacial Geomorphology. D.R. Coates (ed.). State University of New York, Binghampton, 89-120.
Corte, A. 1976. Rock Glaciers. Biuletyn Peryglacjalny, 26, 175-197.
Darkot, B. ve Erinç, S. 1954. Observations geographiques dans le sud-ouest de l'Anatolie. Review of the Geographical Institute of the University of İstanbul, 1, 149-167.
Doğu, A. F. 1993. Sandıras dağındaki buzul şekilleri. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 263-274.
Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. 1999a. Akdağ'ın jeomorfolojisi ve bunun beşeri faaliyetler üzerindeki etkisi (Fethiye - Muğla). Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 95-120.
Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. ve Tunçel, H. 1999b. Akdağ (Fethiye-Muğla)'nın glasyal ve karst jeomorfolojisi. Cumhuriyetin 75. yıldönümü yerbilimleri ve madencilik kongresi bildiri özleri kitabı, MTA, 63-64.
Engeln, O. D. von 1930. Type form of faceted and striated glacial pebbles. American Journal of Science, 19, 9-16.
Erinç, S. 1952. Glacial evidences of the climatic variations in Turkey. Geografiska Annaler, 34(1-2), 89-98.
Erinç, S. 1955a. Honaz Dağında periglasyal şekiller (Güneybatı Toroslar). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2, 185-187.
Erinç, S. 1955b. A propos de la note de İ. Yalçınlar intitulee "Sur la presence de formes glaciaires quaternaires au Honaz-Dağ et au Boz-Dağ (Ouest de la Turquie)". Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, 13-14,259-261.
Erinç, S. 1978. Changes in the physical environment in Turkey since the end of the Last Glacial. In: The Environmental History of the Near and Middle East since the Last Ice Age. W. C. Brice (ed.). Academic Press, London, 87-110.
Erinç, S. 2001a. Jeomorfoloji I. Güncelleştirenler: Ertek, A. ve Güneysu, C., Der Yayınları, 5. Basım, 614s.
Erinç, S. 2001b. Jeomorfoloji II. Güncelleştirenler: Ertek, A. ve Güneysu, C., Der Yayınları, 3. Basım, 483s.
Erol, O. 1981. Quaternary pluvial and interpluvial conditions in Anatolia and environmental changes especially in south-central Anatolia since the last glaciation. In: Beitraege zur Umweltgeschichte des vorderen Orients (Contributions to the environmental history of Southwest Asia). W. Frey ve H. P. Uerpmann (Eds.). Beihefte zum Tuebinger Atlas des Vorderen Orients. Reihe A, Naturwissenschaften, 8, 101-109.
Evans, D. J. A. ve Twigg, D. R. 2002. The active glacial landsystem: a model based on Breioamerkurjökull and Fjallsjökull, Iceland. Quaternary Science Reviews, basımda.
Eyles, N. 1983. Modern Icelandic glaciers as depositional models for hummocky moraines in the Scottish Highlands. In: Tills and related deposits. E. B. Evenson, C. Schlüchter ve J. Rabassa (Eds.). Rotterdam: Balkema, 47-60.
Eyles, N., Boyce, J. I. ve Barendregt, R. W. 1998. Hummocky moraine: sedimentary record of stagnant Laurentide ice lobes resting on soft beds. Sedimentary Geology, 123, 163-174.
Eyles, N., Boyce, J. I. ve Barendregt, R. W. 2000. Hummocky moraine: sedimentary record of stagnant Laurentide ice lobes resting on soft beds. Reply to comments. Sedimentary Geology, 129, 169-172.
Flint, R. F. 1971. Glacial and Quaternary Geology. John Wiley & Sons, 882p.
Gravenor, C. P. 1955. The origin and significance of prairie mounds. American Journal of Science, 253,475-481.
Gravenor, C. P. ve Kupsch, W. O. 1959. Ice-disintegration features in Western Canada. Journal of Geology, 67, 48-64.
Haeberli, W. 1985. Creep of mountain permafrost: Internal structure and fow of Alpine rock glaciers. Mitt. Versuchsanst. Wasserbau Hydrol. Glaziol., ETH Zurich 77, 142.
Hallet, B. ve Waddington, E. D. 1992. Buoyancy forces induced by freeze-thaw in the active layer: implications for diaprism and soil circulation. In: Periglacial Geomorphology. J. C. Dixon ve A. D. Abrahams, (Eds.). Wiley, Chichester, 251-279.
Hindmarsh, R. 1998. Deforming beds: viscous and plastic scales of deformation. Quaternary Science Reviews, 16, 1039-1056.
Hodgson, D. M. 1982. Hummocky and futed moraines in part of NW Scotland. Unpublished PhD. Thesis, University of Edinburgh.
Hoppe, G. 1952. Hummocky moraine regions with special reference to the interior of Norbotten. Geografisca Annaler, 34, 1-26.
Humlum, O. 1988. Natural grains on rock glaciers as an indication of a solid ice core. Geogr. Tidsskr, 885 78-82.
Johnson, D., Mickelson, D. M., Clayton, L. ve Attig, J. W. 1995. Composition and genesis of glacial hummocks, western Wisconsin, US. Boreas, 24, 97-116.
Johnston, W. A. ve Wickenden, R. T. D. 1931. Moraines and glacial lakes in southern Saskatchewan and southern Alberta, Canada. Royal Society of Canada Transactions, 25, 29-44.
Klaer, W. 1969. Glacialmorphologische Probleme in den Hochgebirgen Vorderasiens. Erdkunde, 23(3), 192-200.
Klassen, R. W. ve Hughes, D. 2000. Diamict till in Sub-glacial channels, Poplar River strip mine, Southern Saskatchewan, Quaternary International, 68-71, 111-115.
Kurter, A. 1991. Glaciers of Middle East and Africa-Glaciers of Turkey. In: Satellite Image Atlas of the World, R. S. Williams ve J. G. Ferrigno (Eds.). USGS Professional Paper, 1386-G-1, 1-30.
Kurter, A. ve Sungur, K. 1980. Present glaciation in Turkey. In: World Glacier Inventory. Proceedings of the workshop at Riederalp, Switzerland, 17-22 September 1978. International Association of Hydrological Sciences, 126, 155-160.
Kuzucuoğlu, C. ve Roberts, N. 1998. Evolution de l'environnement en Anatolie de 20000-6000 BP. Paleorient, 23(2), 7-24.
Lliboutry, L. 1986. Discharge of debris by glacier Hatunraju, Cordillera Blanca, Peru. Glaciology, 32, 133.
Matsuoka, N., Abe, M. ve Ijiri, M. 2002. Differential frost heave and sorted patterned ground: field measurements and a laboratory experiment. Geomorphology, 1262, 1-13.
Messerli, B, 1967. Die eiszeitliche und die gegenwartige Vergletscherung in Mittlemeerraum. Geographica Helvetica, 22, 105-228.
Munro, M. ve Shaw, J. 1997. Erosional origin of hummocky terrain in south-central Alberta, Canada. Geology, 25, 1027-1030.
Munro-Stasiuk, M. ve Sjogren, K. 2000. Comment on Hummocky moraine: sedimentary record of stagnant Laurentide ice sheet lobes resting on soft beds. Sedimentary Geology, 129, 168-169.
Onde, H. 1954. Formes glaciaires dans le Massif Lycien de l'Akdağ (Turquie du Sud-Ouest). Congres Geologique International, XV, 327-335.
Planhol, X. de 1953. Les formes glaciaires du Sandıras Dağ et la limite des neiges eternelles quaternaires dans le SO de l'Anatolie. Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, 263-265.
Richmond, G. M. 1952. Comparison of rock glaciers and block streams in the La Sal Mountains, Utah. Geological Society America Bulletin. 63, 1292-1293.
Sissons, J. B. 1967. The evolution of Scotland's Scenery. Oliver and Boyd, Edinburgh.
Sissons, J. B. 1979. The Loch Lomond Stadial in the Cairngorm Mountains. Scottish Geographical Magazine, 95, 66-82.
Spreitzer, H. 1956. Untersuchungen im Kilikischen Ala Dağ im Taurus. Mitteilungen der Österreichischen Geographischen Gesellschaft, 98(1), 57-64.
Spreitzer, H. 1969. Die eiszeitliche und gegenwaertige Vergletscherung des kikilschen Ala Dağ im Taurus (Pleistocene geology and glaciation of Ala Dağ, Taurus Mountains, Turkey). Actas-Congreso Internacional del INQUA, 5(1), 339-347.
Spreitzer, H. 1971. Die eiszeitliche Depression der glazialen und periglazialen Region und die Pedimentbildung im Zentralen Taurus (bes. im Kilikischen Ala Dağ) (The ice-age depression of the glacial and periglacial region, and pedimentation in the central Taurus Mountains, Cilician Ala Dağ). In: Etudes sur le Quaternaire dans le Monde, VoL 1. Bulletin de l'lnformation, Association Française pour 1'Etude du Quaternaire, 4, 105-111.
Sugden, D. E. ve John, B. S. 1977. Glaciers and Landscape. Edward Arnold, London.
Stalker, A.M., 1960, Ice-pressed drift forms and associated deposits. Geological Survey Canada Bulletin, 57.
Van Vilet-Lanoe, B. 1991. Differential frost heave, load casting and convection: converging mechanisms; a discussion of the origin of cryoturbations. Permafrost and Periglacial Processes, 2, 123-139.
Wahrhaftig, C. ve Cox, A. 1959. Rock glaciers in the, Alaska Range. Geological Society of America Bulletin, 70, 383-436.
Werner, B. T. ve Hallet, B. 1993. Numerical simulation of self-organized stone stripes. Nature, 361, 142-145.
Yalçınlar, I. 1954. Sur la presence de formes glaciaires quaternaires an Honaz Dağ et au Boz Dağ (Quest de la Turquie). Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, 13,296-298.
Yalçınlar, İ. 1955. Etudes morphologiques sur la glaciation du Honaz-Dağ et de la chaine de Boz-Dağ (Turquie occidental). Review of the Geographical Institute of the University ofistanbul, 2, 45-55.
Zreda, M., Çiner, A. ve Bayan, S. 2003. Magnitude of Quaternary glaciers and glaciations from low to high latitudes: global or local dominant controlling factors? TÜBİTAK-NSF (American National Science Foundation) ortak projesi.

APA	ÇİNER A (2003). Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. , 35 - 54.
Chicago	ÇİNER Attila Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. (2003): 35 - 54.
MLA	ÇİNER Attila Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. , 2003, ss.35 - 54.
AMA	ÇİNER A Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. . 2003; 35 - 54.
Vancouver	ÇİNER A Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. . 2003; 35 - 54.
IEEE	ÇİNER A "Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu." , ss.35 - 54, 2003.
ISNAD	ÇİNER, Attila. "Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu". (2003), 35-54.

APA	ÇİNER A (2003). Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46(1), 35 - 54.
Chicago	ÇİNER Attila Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni 46, no.1 (2003): 35 - 54.
MLA	ÇİNER Attila Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni, vol.46, no.1, 2003, ss.35 - 54.
AMA	ÇİNER A Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2003; 46(1): 35 - 54.
Vancouver	ÇİNER A Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2003; 46(1): 35 - 54.
IEEE	ÇİNER A "Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu." Türkiye Jeoloji Bülteni, 46, ss.35 - 54, 2003.
ISNAD	ÇİNER, Attila. "Geyikdağ' da (Orta Toroslar) Geç Kuavaterner buzullaşmasına ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu". Türkiye Jeoloji Bülteni 46/1 (2003), 35-54.