0 0

Proje Grubu: SOBAG Sayfa Sayısı: 80 Proje No: 217K079 Proje Bitiş Tarihi: 15.02.2020 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-11-2020

18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi

Öz:
Tübitak tarafından desteklenen bu projede vakıfların mali durumlarını bütün ayrıntılarıyla ortaya koyan muhasebe defterlerinden hareketle 18. yüzyılda Üsküdar'da faaliyet göstermiş olan küçük ölçekli vakıfların yaklaşık yüzyıllık süreçteki gelir ve giderlerinin analizi yapılmaya çalışılmıştır. Projede Osmanlı devletinde yüzyıllar boyunca çok yaygın bir şekilde kullanılan para vakıflarının gelişim ve işleyişini, vakıfların orjinal muhasebe kayıtlarına dayalı olarak, ortaya çıkarmak ve bu tarihi tecrübeyi bugüne yansıtmak vakıf ve finans tarihine önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda projede, 18. yüzyıl boyunca Üsküdar'da faaliyet gösterdiğini tespit ettiğimiz 139 vakfın, nakit sermayeleri ve süreç içerisindeki değişimi, gelir çeşitleri ve her bir gelirin toplam gelir içerisindeki oranı, gayrimenkul sayı ve çeşitleri ve bunlarda süreç içerisinde yaşanan değişim, gayrimenkullerin kiralanma usulleri ve her bir usulden elde edilen toplam gelir miktarları, ribh/getiri oranları, giderleri, gelir-gider dengeleri, bütçe açıklarını kapatma usulleri, gelir fazlalıklarını değerlendirilme yöntemleri, ömürleri, yangın deprem gibi afetlerin vakıflar üzerindeki etkisi meseleleri yaklaşık yüzyıllık bir süreçte ele alınmıştır. Projenin amacı 1139/1726-1225/1811 yılları arasında Üsküdar kazasında faaliyet gösterip Üsküdar Şer'iyye Sicillerinde muhasebe kaydı tespit edilen 139 vakfın, gelir ve giderlerinin farklı açılardan analiz edilmesidir. Bu bağlamda sicillerdeki veriler ilk olarak Excel programında hazırlanan tablolara aktarılmış, daha sonra bu veriler konu başlıklarına göre tasnif edilerek çeşitli tablo, grafik ve istatistikler oluşturulmuştur. Son olarak ise bu tablo, grafik ve istatistikler tahlil edilmek suretiyle vakıflara ait bir takım uzun dönemli eğilimler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma sonucunda elde edilen sonuçlar kısaca şöyledir; -139 vakfın 53'ünün sadece murabaha geliri, 13'ünün sadece kira geliri, 70'inin ise en azından bir kere hem murabaha hem de icâre geliri olmuştur. 3 vakfın ne tür gelirinin olduğu bilinmemektedir. -Vakıfların süreç içerisinde hem nakit sermayelerini hem de gayrimenkullerini artırdıkları dolayısıyla vakıfların mali fonlarını kullandırma noktasında başarılı oldukları görülmüştür. Bu noktada vakıfların gayrimenkul vakfına dönerken bir mülkü tamamen satın almayıp icâreteynle tasarruf hakkını devredecekleri mülklere talip olduklarının tespiti önemlidir. Ayrıca bu dönemde meydana gelen savaş, yangın, deprem gibi önemli olayların vakıf gelir ve giderlerine müspet veya menfi bir etkisi görülmemiştir. -Vakıfların toplam gelirlerinin %65,66'sını murabaha, %32,38'ini icâre, %1,96'sını ise sair gelirlerin oluşturduğu tespit edilmiştir. Vakıfların icâre gelirlerinin %47,2'sini müeccele, %22,9'unu ise muaccele geliri teşkil etmektedir. Bu da vakıfların en fazla kira gelirini, icâreteyn usulünden elde ettiklerini göstermektedir. -Gayrimenkul vakfı olarak kurulup bir müddet sonra elde ettiği muaccele gelirini nakit sermaye olarak işletip murabaha geliri de elde etmeye başlayan vakıf sayısı 5, para vakfı olarak kurulup bir müddet sonra gayrimenkul satın alıp bunlardan kira geliri elde etmeye başlayan vakıf sayısı ise 9'dur. -Üsküdar vakıflarının nakit sermayelerini işletirken en çok kullandıkları ribh oranı yüzde 15'dir. -Vakıfların süreç boyunca masrafları vazife giderlerinden fazla olmuştur. Bununla beraber vakıflar genellikle gelir fazlası vermişler ve bu fazlayı da çoğu zaman nakit sermayelerine eklemişlerdir. Bunun yanı sıra vakıfların bütçe açığı vermelerindeki en önemli etken çeşitli tamir masraflarıdır. Bu açıklar genellikle mütevellinin vakfa borç vermesi suretiyle kapatılmış, bu borçlar da muaccele gelirleriyle ödenmiştir.
Anahtar Kelime: 18. yüzyıl i̇câreteyn şer'iyye sicilleri gelir-gider para vakıfları üsküdar

Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akgündüz, A. 2000. “İcâreteyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/389-391. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Akkuş, Y. 2019. “Osmanlı Vakıflarının Tüzel Kişiliği Var Mıydı?”, İnsan ve İnsan Dergisi (19), 9-31.
  • Altındal, M. 1994. Osmanlıda Kadın. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
  • Aydın, H. V. 2014. “Selanik’te 18. Yüzyılın İlk Yarısında Para Vakıfları Ve Kredi İşlemleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi 29 (1), 87-106.
  • Boyabâdî, Sağır Mehmed Efendi (der), “Mecmûatü’l-fetâvâ”. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1070.
  • Çatalcalı, Şeyhülislam Ali Efendi. 1311. “Fetâvâ-yı Ali Efendi”. der. Salih Ahmed el-Kefevî, 69 İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Çınar, Ö. 2016. "Mazbut Ve Mülhak Vakıflarda Galle (Gelir) Üzerinde Vakıf Evlatlarının Ve Diğer İlgililerin Hak Sahipliği Ve İntifa Hakkı Hayrından Fazla Olan Mülhak Vakıfların Aile Vakfına Dönüştürülmesi", Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 22 (3), 827-855.
  • Çiftçi, C. 2004. Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gaye Kitabevi.
  • Çiftçi, C. 2005. “18. Yüzyılda Bursa'da Zaviyelere Ait Para Vakıfları”, Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu 4, Editor: Temelli, M. Bursa: F.Özsan Matbaacılık.
  • Çiftçi, C. 2006. “Osmanlı’da Mahalle Avârız Vakıfları: Bursa Örneği (1749-1784)”, Akademik Araştırmalar Dergisi (Journal Of Academic Studies), 29: 51-68.
  • Çiftçi, C. “18. 2004. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları Ve Kredi İşlemleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 (36),79-102.
  • Çizakça, M. 1993. Risk Sermayesi, Özel Finans Kurumları Ve Para Vakıfları. İstanbul: İlmi Neşriyat Yayınları.
  • Çizakça, M. 1995. "Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38 (3), 314-354.
  • Çizakça, M. 1996. “The Relevance of The Ottoman Cash Waqfs (Awqaf al Nuqud) for Modern Islamic Economics”, IRTI Seminar Proceedings Series, 30, 393,
  • Çizakça, M. 1998. “Awqaf in History and Its Implications for Modern Islamic Economies”, Islamic Economic Studies, 6 (1).
  • Çizakça, M. 2000. A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World From the Seventh Century to the Present, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
  • Çizakça, M. 2010. “Incorporated Cash Waqfs and Mudaraba, Islamic Non-Bank Financial Instruments from The Past to The Future” MPRA Paper No. 25336, posted 26.
  • Değer, A. ve Canan, E. 2009. “16. ve 18 yy. Arasında Bursa Para Vakıfları Ve Bursa Ekonomisine Etkileri”, Uludağ Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28 (1), 85-99.
  • Demirhan, D., Susmuş, T., Gönen, S. 2012. “Cash Waqfs and Their Accounting
  • Applications at The End of The 18th Century in The Ottoman Empire” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26 (3-4).
  • Demiryürek, M. 2011. “Kıbrıs Şer’iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kıbrıs’ta Kurulan Para Vakıfları (Vakf-ı Nükûd)”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Terature And History Of Turkish Or Turkic, 6 (1), 965-984.
  • Durmuş, M. E. 2016. “Muhasebe Kayıtları Işığında 18. Yüzyılın Son Çeyreğinde Osmanlı Para Vakıfları”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Eminoğlu, M. 1996. “Osmanlı Tatbikatında Nakid Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Gedikli, F. 2005. “Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Şer’iyye Sicilleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3 (5) ,187-213.
  • Gedikli, F. 1999. “İstanbul’da Para Vakıfları Ve Mudarebe”, Hak-İş Dergisi, 51.
  • Gürsoy, Ç. 2011. Şeyhülislam Ömer Hüsameddin Ve Kazasker Mehmed Vahid Efendilerin Para Vakıfları, İstanbul: Özener Matbaası.
  • Gürsoy, Ç. 2015. “Osmanlı'da Para Vakıflarının İşleyişi Ve Muhasebe Uygulamaları: Davudpaşa Mahkemesi Para Vakıflar”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • Hasan Sıdkı. 1308/1890. Risale Bey’ ve Şira, İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
  • Haslindar I., Afizar A., Tajul A. M. 2013. “Cash Waqf: An Innovative Instrument for Economic Development” International Review of Social Sciences and Humanities, 6 (1), 1- 7.
  • İşeri, A. 1964. “Vakıflar (Medeni Kanun’dan Önceki ve Sonraki Vakıf Nev’ileri ve Hukukî Mahiyetleri)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21 (1), 199-280.
  • Kavak, N. 2009. “Kırım Hanlığı Şer’iyye Sicilleri’nde Yer Alan Avarız Ve Para Vakıfları Üzerine”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (1), 273-287.
  • Kaya, S. 2007. “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari Ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • Kaya, S. 2010. “XVIII. Yüzyıl Sonlarında Üsküdar Vakıflarının Gelir Kaynakları”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 15 (29), 95-132.
  • Kaya, S. 2010. “Osmanlı Toplumunda Şahıslar İçin Kredi Kaynağı Olarak İcâreteyn Uygulaması”, İkinci İktisat Tarihi Kongresi, Elazığ, 24-25 Haziran 2010.
  • Kaya, S. 2014. Osmanlı Hukukunda İcareteyn. İstanbul: Klasik Yayınları.
  • Kıvrım, İ. 2010. “Osmanlı Döneminde Gümüşhane Ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları”, History Studies, 2 (3), 231-243.
  • Koyunoğlu, H. H. 2008. “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 1, 253-303.
  • Kurt, İ. 2015. Para Vakıfları Nazariyat Ve Tatbikat. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyat. Mandaville, J. E. 1979. “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, International Journal of Middle East Studies, 10 (3), 289-308.
  • Maydaer, S. 2019. Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar ve Mal Varlıklarının Kaynakları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • Meşrebzâde, Şeyhülislam Mehmed Arif Efendi (der.). 1836. “Câmiu’l-icâreteyn”. İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire.
  • Minkarîzâde, Şeyhülislam Yahya Efendi. “Fetâvâ-yı Minkarîzâde”, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1095.
  • Oğuz İ. 2014. “Midilli'de Osmanlı Vakıfları”, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • Otar, İ. 1999. Üsküdar Hace Hasna Hatun Mescidi Ve Arslanağa Çeşmesi Vakıflarının H. 1197 Yılı Hesapları Ve Faiz Konusu. İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları.
  • Özcan, T. 2003. Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Özcan, T. 2010. Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları. İstanbul:Türkiye Finans Kültür Yayınları.
  • Özdemir, R. 1989. “Ankara Hatuni Mahallesi Nakit Avarız Vakfının Kredi Kaynağı Açısından Önemi (1785-1802)”. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal Ve İktisat Tarihi Kongresi, (21-25
  • Ağustos 1989), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi Ankara: Türk 72 Tarih Kurumu Yayınları.
  • Öztürk, N. 2006. “Mukâtaalı Vakıf”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/132-134. İstanbul: TDV Yayınları.
  • Pamuk, Ş. 2012. Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Pamuk, Ş. 2000. “İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 yıllık Fiyatlar ve Ücretler: 1469-1998”. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
  • Sarıköse, B. 2013. “Kadınhanı’nda Para Vakıfları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 33, 115- 132.
  • Türkmen, M. N. 2012. “Halep Para Vakıfları Muhasebelerinin Kısa Bir Değerlendirmesi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 121-131.
  • Usta, S. 2016. “Trabzon’da Para Vakıfları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 10 (20), 55-76.
  • Yavuz, E. 2007. “XVI. Ve XVII. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisinin Finansmanında Vakıfların Rolü”, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
  • Yener, M. S., Uslu, K. 2013. Mazbut ve Mülhak Vakıflardan Vakfiyeden Doğan Haklara İlişkin Davalar (1. Baskı). Ankara: Statü Yayınları.
  • Yenişehirli, Şeyhülislam Abdullah Efendi. 1266. “Behcetü’l-Fetâvâ”. der. Mehmed Fıkhî elAynî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
  • Yüksel, H. 1990. “Osmanlı Sosyal Ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü Üzerinde Bir Araştırma (1585-1683)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • Zekeriyazâde, Şeyhülislam Yahya Efendi. “Fetâvâ-yı Yahya Efendi”. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1087.
APA KAYA S, GÖÇER K, ÖZVAR E, Kurt İ (2020). 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. , 1 - 80.
Chicago KAYA SÜLEYMAN,GÖÇER Kenan,ÖZVAR Erol,Kurt İsmail 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. (2020): 1 - 80.
MLA KAYA SÜLEYMAN,GÖÇER Kenan,ÖZVAR Erol,Kurt İsmail 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. , 2020, ss.1 - 80.
AMA KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. . 2020; 1 - 80.
Vancouver KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. . 2020; 1 - 80.
IEEE KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ "18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi." , ss.1 - 80, 2020.
ISNAD KAYA, SÜLEYMAN vd. "18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi". (2020), 1-80.
APA KAYA S, GÖÇER K, ÖZVAR E, Kurt İ (2020). 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. , 1 - 80.
Chicago KAYA SÜLEYMAN,GÖÇER Kenan,ÖZVAR Erol,Kurt İsmail 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. (2020): 1 - 80.
MLA KAYA SÜLEYMAN,GÖÇER Kenan,ÖZVAR Erol,Kurt İsmail 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. , 2020, ss.1 - 80.
AMA KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. . 2020; 1 - 80.
Vancouver KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ 18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi. . 2020; 1 - 80.
IEEE KAYA S,GÖÇER K,ÖZVAR E,Kurt İ "18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi." , ss.1 - 80, 2020.
ISNAD KAYA, SÜLEYMAN vd. "18. Yüzyıl Üsküdar Para Vakıflarının Gelir Ve Giderlerinin Analizi". (2020), 1-80.