Yıl: 2007 Cilt: 0 Sayı: 42 Sayfa Aralığı: 1 - 33 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu

Öz:
Ortaçağ Anadolu Türk mimarisinde kıvrım dal ve yapraklara ek­lenen insan veya hayvan başlan ya da figürlerinden oluşan bir grup bezeme, bazı araşürrnacılarca Şamanizm, eski Türk dini, on iki hayvan­lı takvim, burç hayvanları veya Türk mitolojisinde yer alan hayvanlarla ilişkilendirilerek açıklanır. Ortaçağ Anadolu Türk sanatında 13. yüzyılın ortalarından itibaren yaygınlaşan bu bezemeler, Şamanizm, burç veya takvim hayvanlarıyla ilişkili olmayıp Vakvak adı verilen bir ağacın üsluplaştırilarak mimari bezemeye aktarılan örnekleridir. Hint Okyanusu'ndaki adalardan biri olduğuna inanılan Vakvak Adası'nda yetişen ve bulunduğu adaya adını da veren Vakvak Ağacı, dallarının uçları veya meyveleri insan ya da hayvan şeklinde olan ve vak vak şeklinde ses çıkaran efsanevi bir ağaçtır. Vakvak Ağacı'ndan gelişen ve mimari bezeme dışında kitap, seramik, maden, cam, ahşap, kumaş ve halı gibi diğer sanat dallarında da yaygın olarak kullanılan bu bezeme türünün bir üslup olduğu 16. yüzyıla ait bir kaynak tarafından da doğrulanır. Bu nedenle kıvrım dal ve yapraklara eklenen insan veya hayvan başla­rı ya da figürlerden, oluşan bu bezemeleri, Şamanizm, burç veya tak­vim hayvanlarıyla ilişkilendirilmek yerine bir bezeme üslubu olarakde­ğerlendirilmek gerekir.
Anahtar Kelime: hayvan motifleri takvim bezeme mitolojik motifler sanat tarihi vak vak üslubu mimari süsleme Anadolu 13. Yüzyıl Türkiye ortaçağ mimarisi konuşan ağaç türk mitolojisi

Konular: Ortaçağ ve Rönesans Çalışmaları Sanat

The Wag Wag Style in Medieval Anatolian Turkish Architecture Ornamentation

Öz:
The Anatolian Turkish architecture of the Middle Ages includes a group of decorative ornaments in the form of human and animal scalps or figures attached to vegetal motifs. Some scholars account for these decorative ornaments through a reference to 'Shamanism', the ancient Turkish religion, to the twelve animal calendar, to animals of the astrological signs, or to animal figures in Turkish mythology. In fact, these ornaments, which became widespread in Anatolian Turkish Art from mid-thirteenth century onwards, are not related to Shamanism, astrological signs, or calendar animals. They are actually examples of a stylization of the so-called Waq Waq tree, which was believed to grow on the imaginary Waq waq Island believed to be located in the Indian Ocean. Waq waq is a legendary tree that yields fruit in human and animal shapes, has branches whose tips look like human and animal forms, and makes a sound similar to 'waq waq'. It can be argued that this type of ornamentation, which evolved out of the so-called Waq waq tree and which was employed extensively not only in architecture but also in books, ceramics, metal works, glass works, woodworks, fabrics, and carpets, was a specific decorative style. This argument is supported by a 16th century source as well. In short, this ornament needs to be considered and evaluated not in relation to Shamanism, astrological signs, or calendar animals, but as a specific style of decoration.
Anahtar Kelime: 13th Century Turkey medieval architecture talking tree turkish mythology animal motifs calendar ornamentation mythological motifs art history waq waq style architectural decoration Anatolia

Konular: Ortaçağ ve Rönesans Çalışmaları Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ACKERMAN, Phyllis (1935), "Talking tree", Bulletion of the American Institute for Persian AH and Archeology, 4/2: 67-72.
  • AKIMUSHKIN, Oleg F. (1979), "The Art Illumination", The Arts of the Book in Central Asia, (Ed. Basil Gray), Colorado, 35-53.
  • AND, Metin (1975), Karagöz Turkish Shadow Theatre, İstanbul: Dost Yayınları.
  • AND, Metin (1998), Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul: Akbank Yayınları.
  • ARNOLD, Sir Thomas W. (1930), BihzadAndHis Paintings in the Zafar-Namah MS., London.
  • ATIL, E.-M.T. CHASE-P. JETS (1985), Islamic Metalwork in the Freer Gallery of Art,Washington.
  • BAER, Eva (1965), Sphinxes and Harpies in Medieval Islamic Art: An Iconographical Study, Jerusalem.
  • BAER, Eva (1983), Metalwork in Medieval Islamic Art, New York.
  • BALTRUSAİTİS, Jurgis (2001), Düşsel Ortaçağ, (Çev. M. A. Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
  • BLAIR, Sheila-Jonathbn BLOOM (2000a), "Decorative Arts", Islam Art and Arhitecture, (Ed. M. Hattstein-P. Dalius), France:118-123.
  • BLAIR, Sheila-Jonathbn BLOOM (2000b), "Decorative Arts", Islam Art and Arhitecture, (Ed. M. Hattstein-P. Dalius), France:382-385.
  • BORAN, Ali, (2002), "Divriği Kale Camii'ndeki Aslan Figürlerinin İkonografik Yoru­mu", Ortaçağ'da Anadolu Prof. Dr. Aynur DURUKAN'a Armağan, Ankara: 123-134.
  • CANTAY, Gönül (2003), "Sivas Gök Medrese Cephesinde Bezeme İfadesi", Cumhuriyet'in 80. Yılında Sivas Sempozyumu (15-17 Mayıs 2003, Sivas) Bildirileri,Sivas, Sivas Hizmet Vakfı Yayınları: 649-655.
  • CARBONI, Stefano (2002), Glass From Islamic Lands, London, Thames&Hudson 323-269.
  • COOK, Roger (1974), The Tree of Life Image for the Cosmos, Netherlands.
  • ÇAYCI, Ahmet (2002), Anadolu Selçuklu Sanatı'nda Gezegen ve Burç Tasvirleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • ÇAYIRDAĞ, Mehmet (1984), "Kayseri'de Selçuklu ve Beylikler Dönemine Ait Bazı Kitabe ve Mezartaşları", Tarih Dergisi Prof. Dr. M. C. Şehabeddin Tekindağ Hatıra Sayısı, 34, 495-532.
  • DICKSON, Martin B.-S. C. WELCH (1981), The Houghton Shahnameh, London: Harwerd University Press.
  • DIEZ, Ernst (1949), "The Zodiac Reliefs at the Portal of the Gök Medrese in Sivas",Artibus Asiae, 12: 99-104.
  • DİLAVER, Sadi (1968), "Bünyan Ulu Camii-Erbaa/Akçaköy (Fidi) Silahdar Ömer Paşa Camii", Sanat Tarihi Yıllığı, 2: 185-199.
  • DUDA, Dorotha (1983), Islamische Handscriften I Persische Handschriften, (Textband-Tafeln), Wien.
  • EREN, Hasan ve diğerleri (1999), Türkçe Sözlük 2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ESİN, Emel (1973), "The Cosmic Symbolism of the Dracontine Arch and Apotropaic Mask in Turkish Symbolism", Art And Archaeogy Research Raports, London.
  • ESİN, Emel (2004), Orta Asya'dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • ETTINGHAUSEN, R. (1944), "The character of Islamic Arts", The Arab Heritage, (Ed. Nabid Amin Faris) Princeton, 251-267.
  • FERRAND, Gabriel (1913-14), Relations de voyages et textes geographiques arabes,persons et turks relatifs a VExtreme-Orient du VIII eme au XVIIIeme siecles I-II,Paris.
  • FERRAND, Gabriel (1986), "Vakvak", İslam Ansiklopedisi, 13, İstanbul, Milli Eğitim Basıme­vi: 172-176.
  • GIERLICHS, Joachim (1993), Drache-Phonix-Doppeladler Fabelwesen in der islamischen Kunst, Berlin.
  • GIERLICHS, Joachim (1996), Mittelalterliche Tierreliefs in Anatolien und Nordmesopotamien,Tubingen: Ernst Wasmusth Verlag.
  • GÖRÜR, Muhammed (2002), "Beylikler Dönemi Mimarisinde Figürlü Süsleme", Türkler, 8, (Ed. H. C. Güzel-K. Çiçek ve S. Koca), Ankara, Yeni Türkiye Ya­yınları: 55-61.
  • GRABAR, Oleg (1988), İslam Sanatının Oluşumu, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
  • GRABAR, Oleg-Sheila BLAIR (1980), Epic Images and Contemporary History The Illustrations of the Great Mongol Shahnama, Chicago ve London.
  • GRUBE, Ernst J. (1968), The Classical Style in Islamic Painting, Germany: Edizioni Oriens.
  • GRYAZVOV, Mikhail P. (1996), South Siberia, (İng. Ter. J. Hogarth), Geneva: Negal Publishers
  • GÜNDOĞDU, Hazma (1982),"Sivrihisar Alamşah Kümbetinin Mimarisi, Geometrik ve Figürlü Plastik Süslemeleri Üzerine", Vakıflar Dergisi, 16: 135-142.
  • GÜNDÜZ, Sema (2002), "Karatay Han Portalleri Süsleme Programı İkonografisi", Ortaçağ'da Anadolu Prof. Dr. Aynur Durukan'a Armağan, Ankara: 291-306.
  • HILLENBRAND, Robert (2005), İslam Sanatı ve Mimarlığı, İstanbul 2005: Homer Kitabevi.
  • İNAL, Güner (1979), "Bözhöyük Kasım Paşa Camii Kürsüsünün Sütun Kabartmala­rıyla İlgili Bazı Yorumlar", Belleten 43: 169, 49-68.
  • KARAMAĞARALI, Beyhan (1992), Ahlat Mezartaşları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • KUBAN, Doğan, 2002, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Ya­yınları.
  • KÜHNEL, Ernst, (1971), Die Islamischen Elfenbeinskulpturen VIII-M. Jahrhundert, Berlin.
  • KÜLTÜRAL, Z-L. BEYRELİ (Haz) (1999), Şerifi Şehname Çevirisi III, Ankara.
  • LAONNOY, Richard (1971), The speaking Tree: A study of Indian culture and society, New York: Oxford University Press.
  • MINOVI, B.-W. ROINSON-J.V.S. WILKINSON ve E. BLOCHET (1960), The Chester Beatty Library a Catalogue of the Persian Manuscripts and Miniatures, (Ed. J.Arberry), Dublin
  • Muhyiddin-i Arabi (1993), FutûhaU Mekkiye, (Ter. Selahaddin Alpay), İstanbul: Şakir Hoca Kitap Evi.
  • NAUMANN, Rrudalf-Elisabeth, (1976J, Takht-ı Suleiman, München.
  • OTTO-DORN, K. (1963), "Darstellungen des Turco-Chinesischen Tierzyklus in der Islamischen Kunst", Beitraege zur Kunstgeschichte Asiens. in Memoriam Ernst Diez, İstanbul: 131-165.
  • OTTO-DORN, K. (1978-79), "Figural Stone Reliefs on Seljuk Sacred Architecture in Anatolia", Kunst des Orients, 12: 103-149.
  • ÖGEL, Semra (1966), Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • ÖLÇER, Nazan (2005), "The Anatolian Seljuks", Turks A Journey of a Thousand Years, 600-1600, (Ed. David J. Roxburdh), London: 102-145.
  • ÖNEY, Gönül (1967), "Niğde Hüdavend Hatun Türbesi Figürlü Kabartmaları", Belle­ten, 31/122: 143-167.
  • ÖNEY, Gönül (1968), "Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi", Belleten, 32/125:25-36.
  • ÖNEY, Gönül (1969), "Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri", Belleten, 33/130:171-216.
  • ÖNEY, Gönül (1969-70), "Sun and Moon Rosettes in the Shape of Human Heads in Anatolian Seljuk Architecture", Anatolica, 3: 195-203.
  • ÖNEY, Gönül (1970), "Anadolu Selçuk Mimarisinde Boğa Kabartmaları", Belleten, 34/133:83-120.
  • ÖNEY, Gönül (1971), "Anadolu Selçuk Mimarisi'nde Arslan Figürü" Anadolu (Anatolia), 13: 1-64
  • ÖNEY, Gönül (1992), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
  • ÖNEY, Gönül (1993), "Anadolu Selçuk Mimarisinde Avcı Kuşlar, Tek ve Çift Başlı Kartal", Malazgirt Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 139-172.
  • ÖNEY, Gönül (2002), "Selçuklu Figür Dünyası", Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları: 401-418.
  • ÖNKAL, Hakkı (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
  • ÖZKARCI, Mehmet (2001a), Niğde'de Türk Mimarisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • ÖZKARCI, Mehmet (2001b), "Niğde'de Türk Mimari Eserlerindeki Figürlü Kabartmalar", V.Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, 19-20 Nisan 2001, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 2001, 395-418.
  • ÖZTÜRK ve diğerleri (1993), Kur'an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • ROBINSON, B. W. (1998), Persian Paintings in the Collection of the Royal Asiatic Society, London.
  • ROBINSON, B. W. (1979), "The Turkman Acool to 1503", The Arts of the Book in Central Asia, (Ed. Basil Gray), Colorado, 215- 247.
  • ROUX, J. P. (1972), "Le Decor Amine du Caravanserail de Karatay en Anatolie", Syria, 4: 371-397.
  • ROUX, J. P. (1978), "La Pretendue Representation du Calendrier des Douze Animaux dans L'art Islamique Medieval", Journal Asiatique, 266: 237-249.
  • ROUX, J. P. (1980), "Mosquees Anatoliennes A Decor Figüratif Sculpte", Syria, 57:305-323.
  • SAKAOĞLU, Necdet (1993), "Ayaklanmalar", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedi­si, Cilt 1, Kültür Bakanhğı-Türk Tarih Vakfı Yayını: 440-445.
  • SAKAOĞLU, Necdet (1994a), "Çınar Olayı", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 2,Kültür Bakanlığı-Türk Tarih Vakfı Yayını: 500.
  • SAKAOĞLU, Necdet (1994b), "Vak'a-i Hayriye", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 7, Kültür Bakanlığı-Türk Tarih Vakfı Yayını: 357-359.
  • SEGUY, Marie-Rose (1977), The Miraculous Journey of Mahomet, Mirâj Nâmeh, Bibliotheque Nationale, Paris (Manuscript Supplement Turc 190), New York: George Braziller.
  • Su'udi Mehmed b.Emir Hasan (1987), Tarih-i Hind-i Garbı veya Hadîs-i Nev, Istan­bul: Ataş Basımevi.
  • SUAREZ, Thomas (1999), Early Mapping of Southeast Asia, Hon Kong ve Singapure.
  • THACKSTON, W. M. (1994), "The Paris Mi'râjnâma", Journal of Turkish Studiesjürklük Bilgisi Araştırmaları, 18:265-299.
  • TITLEY, Norah M. (1983), Persian Miniature Painting, London.
  • TOORAWA, Shawkat, M. (2000), "Waq al-waq: Fabulous, Fabular, Indian Ocean (?) Islands..." In Emergences: Journal for the Study of Media and Composite Cultures, 10/2: 387-402.
  • TOORAWA, Shawkat, M. (2002), "Waqwaq", The Encyclopedia of Islam New Edition, XI, (Ed. P.J. Bearman-Th. Bianquis-C. E. Bosworth-E. Von Donzel-M. P. Heinrichs),Leiden: 103-108.
  • TURAN, Osman (2004), Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • ÜNAL, R., H. (1982), Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
  • ÜNVER, İsmail (1983), Ahmedi İskender-name, İnceleme-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • VON FOLSACH, Kjeld (1990), Islamic Art The David Collection, Copenhagen.
  • VON GLADİ£, Almut (2000), "Islamic Metalwork", Islam Art and Arhitecture, (Ed. M.Hattstein-P. Dalius), France: 202-205.
  • WALKER, Daniel (1997), Flowers Underfoot Indian Carpet of the Mughal Era, New York
  • WALZER, Sofie (1969), "The Topkapı Saray Manuscript of the Persian Kalila wa-Dimna (dated A.D. 1413J" Oriental Studies, (Ed. S. M. Stern-R. Walzer), 4: 48-84.
  • WARNER, Arthur George-Edmond WARNER (1909), The Shahnama of Firdausi, London.
  • YAZAR, T.-A. DÜNDAR (2000), "Türk-İslam Sanatında 'Horoz' İkonografisi", Kök Araştırmalar, 2/1: 213-235.
  • YAZAR, T. (2004), "Türk Mimarisinde Kozmik Eksen Tasarımları", Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu 2002, Bildiriler 8-10 Mayıs 2002, Ankara: 348-358.
  • GÜRLEK, Dursun, "İstanbul'da Çınar Vak'aları" http://www.osmanli.org.tr/yazi.php? bolum=4&id=315
  • SERKİNA, Galina, "Traces of Tree-Worship in the Decorative Patterns of Turkish Rugs", EJOS IV (2001), (=M. Kiel, N. Landman & H. Theunissen (eds.), Proceedings of the 11th International Congress of Turkish^ Art, Utrecth- The Netherlands, August 23-28, 1999), No. 51, 1-15.
  • http://www2.let.uu.nl/Solis/anpt/ejos/pdf4/51Serkina.pdf
  • http://www.metmuseum.org/toah/ho/08/nc/hod_1982.120.1folio35r.htm
  • http://www.saudiaramcoworld.com/issue/200504/the.seas.of.sindbad.htm
APA YAZAR T (2007). Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. , 1 - 33.
Chicago YAZAR TURGAY Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. (2007): 1 - 33.
MLA YAZAR TURGAY Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. , 2007, ss.1 - 33.
AMA YAZAR T Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. . 2007; 1 - 33.
Vancouver YAZAR T Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. . 2007; 1 - 33.
IEEE YAZAR T "Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu." , ss.1 - 33, 2007.
ISNAD YAZAR, TURGAY. "Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu". (2007), 1-33.
APA YAZAR T (2007). Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 0(42), 1 - 33.
Chicago YAZAR TURGAY Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 0, no.42 (2007): 1 - 33.
MLA YAZAR TURGAY Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, vol.0, no.42, 2007, ss.1 - 33.
AMA YAZAR T Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2007; 0(42): 1 - 33.
Vancouver YAZAR T Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2007; 0(42): 1 - 33.
IEEE YAZAR T "Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu." Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 0, ss.1 - 33, 2007.
ISNAD YAZAR, TURGAY. "Ortaçağ Anadolu Türk Mimarı Bezemesinde Vakvak Üslubu". Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 42 (2007), 1-33.