Yıl: 2008 Cilt: 81 Sayı: 290 Sayfa Aralığı: 431 - 474 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri

Öz:
İbrânîce “kale” anlamına gelen Hayber, Yahudilerin Arabistan’daki en eski yerleşim yerlerinden biridir. Yahudilerin Hayber’e ilk olarak Asur sürgünüyle geldiği, sonraki sürgünlerle de şehrin bir Yahudi merkezine dönüştüğü kabul edilmektedir. İslâmiyet’in ortaya çıktığı dönemlerde, Arabistan Yahudileri içerisinde en güçlü ve organize Yahudi topluluğu, Hayber’de idi. Kalelerinin sağlamlığı, topraklarının verimliliği ve su bentlerinin çokluğuyla meşhur olan Hayber, Yarımada’nın kuzey-güney ana ticaret güzergâhında olması sebebiyle çok zenginleşmişti. Hicretten sonra Hayber Yahudileri Medine’de kurulan yeni devlet için hep tehlike teşkil etmiş, Medine aleyhine çeşitli Arap kabileleriyle yürüttükleri siyasal faaliyetler nedeniyle şehir, 628 yılında [Hicrî 7] fethedilmiştir. Fetihten sonra Hayberlilerin canı bağışlanmış; önce taşıyabilecekleri mallarla şehri terk etmelerine müsaade edilmişken, daha sonra vazgeçilerek Müslümanlara ait olan bu topraklarda yetiştirdikleri ürünlerin yarısını alma şartıyla yerlerinde bırakılmış, kendilerine dinî gereklerini serbestçe yaşama hakkı da tanınmıştı. Hz. Ömer döneminde kadar Hayber’de bu şekilde kalan Yahudilerin bir kısmı, bu dönemde çeşitli siyasî ve ekonomik nedenlerden ötürü Teymâ ve Erîha’ya sürülmüştü. Hayberliler, sonraki dönemlerde buradan Mısır, Suriye ve Irak’ın değişik şehirlerine yerleşmişlerdi. Hayber’de kalanlar ise, XVIII. asra kadar varlıklarını sürdürmüş, aynı asrın ikinci yarısından itibaren Vehhâbî hareketi ile beraber yavaş yavaş şehirden göç etmişlerdir. Fetih’ten sonra cizye alınmayan Hayberlilere sürgünden sonra cizye de konmuştu. Ancak Hayber kökenli olduğunu iddia eden bazı Yahudiler, zaman zaman düzmece belgelerle Müslüman idarecilerden cizyeden muafiyet talebinde bulunmuşlardır. Abbâsî idarecileri bu tür taleplere prim vermezken, Fâtımîler, düzmece de olsa bu belgelere istinaden Hayberli Yahudileri cizye ve zimmîlere yönelik bazı yükümlülüklerden muaf tutmuştur. Makalenin sonunda Geniza vasıtasıyla günümüze ulaşan bu sahte belgelerden biri verilmektedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

OSMANLI AİLESİNİN SAVAŞLARDA ŞEHİT OLAN ÜYELERİ

Öz:
-
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

The Jews of Khaibar After Their the Expulsion

Öz:
Khaibar, which means citadel in Hebrew, is one of the oldest Jewish settlements in Arabian Peninsula. They had come here first as the result of Assyrian expulsion in 721 BC, then in the course of time the city turned into a Jewish town owing to other expulsions from Palestine. When Islam came on the scene, Khaibar was populated by the most powerful and organized Jewish community in Arabia. In the time of Prophet Muhammad Khaibar had become famous with its strongly fortified castles, fertile lands and rich water reservoirs. Thanks to its strategic location on the very important commercial route in the Peninsula, the city prospered in a short period of time. After the migration of Prophet Muhammad to Madina, Khaibar had always remained a source of trouble for Madina, and Khaibarite Jews had become a source of military provocations and centre for war investigations. Therefore, the city was given a top priority by the Prophet. On the other hand the Jews had concluded political alliances with some of the Arab tribes to eliminate the new state, but these attempts failed. After a heavy siege that lasted for fourteen days, Khaibar was conquered by Muslims in 628 [7 AH]. The Jews realized that they would perish, therefore, they asked for a negotiable peace treaty on the condition that they be allowed to remain in Khaibar and cultivate their lands, gardens and date palms. In return they agreed to pay half of their harvest to the Muslims. However, the land itself would henceforth belong to the Muslims. The Jews were also granted permission to keep practising their faith. The Jews of Khaibar continued to stay on these conditions until the final years of Caliph Omar. For some political and economical reasons, Omar exiled a considerable part of the Jews to Taima and Jeriho. As time passed they were further dispersed from there to some towns of Egypt, Syria and Iraq. Due to the Wahhabi movement the remainder Jews in Khaibar migrated during the second half of the 18th century. As pointed above, at time of conquest they were exempted from jizya, but after their expulsion in 641 AD they were levied jizya. In the following centuries some of them demanded to be exempted from jizya with some forged documents claiming that these documents were given by the Prophet himself. Abbasid administrators never accepted such false documents and did not exempt them from jizya, but Fatimids did. They excused Khaibarite Jews from jizya and some other obligations. An example of such a false document which was found in Geniza is also attached at the end of this article.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
  • Aka, İsmail, Timur ve Devleti, TTK yay. Ankara 1991.
  • Akman, Mehmed, Osmanlı Devleti’nde Kardeş Katli, Eren yay. İstanbul 1997.
  • Anonim Osmanlı Kroniği(1299-1512), (Haz. Necdet Öztürk), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2000.
  • Anonim Tevârih-i Âl-i Osman, (Giese Neşri), (haz Nihat Azamat), Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay. İstanbul 1992.
  • Âşık Paşazade, Osmanoğullarının Tarihi, (Haz. Kemal Yavuz- M. A. Yekta Saraç), İstanbul 2003.
  • Aziz. b. Erdeşir-i Esterabadî, Bezm u Rezm, (çev. Mürsel Öztürk), TTK yay. Ankara 2014.
  • Doukas, Decline and Fall Of Byzantıum to the Ottoman Turks, Wayne State University Press, Detroit 1975.
  • Ebu Bekr-i Tıhranî, Kitâb-ı Diyarbekriyye, (çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı yay. Ankara 2001.
  • Eroğlu, Haldun, Osmanlılar Yönetim ve Strateji, İstanbul 2006.
  • , “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşunda Hanedan Üyelerinin Rolü” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 25, (Isparta/Mayıs 2012).
  • , Osmanlı Devletinde Şehzadelik Kurumu, Akçağ yay. Ankara 2004.
  • Gelibolulu Âli, Kitabü’t-Tarih-i Künhü’l-Ahbâr, (haz. Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar, Ahmet Gül, İbrahim Hakkı Çuhadar), Kayseri 1997.
  • Hadidî, Tevârih-i Âl-i Osman, (haz. Necdet Öztürk), Marmara Üniversitesi, Edebiyat Fak. Yay. İstanbul 1991.
  • Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara 1996, s. 197-202.
  • Hayrullah Efendi, Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tarihi, c 5, İstanbul 1277.
  • Hoca Sadettin, Tacü’t-Tevârih, (Sad. İsmet Parmaksızoğlu), Kültür Bakanlığı yay. Ankara 1979.
  • Iorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev. Nilüfer Epçeli), c. I, İstanbul 2005.
  • İbn Arabşah, Acaibü’l- Makdur fi Nevaibü’t-Timur (Tarih-i Timurleng) (Osmanlıca çeviri Nazmizâde Efendi), İstanbul 1377.
  • İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, I. Defter, (haz. Şerafettin Turan), TTK yay. Ankara 1991.
  • , Tevârih-i Al-i Osman, II. Defter (yay. Şerafettin Turan), TTK yay. Ankara 1991.
  • , Tevârih-i Âl-i Osman, IV Defter, (haz. Koji Imazawa), TTK yay. Ankara 2000.
  • İnalcık, Halil, Devlet-i ’Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, Türkiye İş bankası yay., Ocak 2010.
  • Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükselişi ve Çöküş Tarihi, (çev. Özdemir Çobanoğlu), c. I., Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 1998.
  • Karamalı Nişancı Mehmed Paşa, Tevarihü’s-Selatini’l- Osmaniyye (Osmanlı Sultanları Tarihi), Osmanlı Tarihleri I, (çev. Konyalı İsmail Hakkı), İstanbul 1949.
  • Lütfî Paşa, Tevarih-i Âl-i Osman, Matbaa-i Amire, İstanbul 1341.
  • Neşri, Mehmed, Kitab-ı Cihan-Nümâ, (Yay. Faik reşit Unat-Mehmed Altay Köymen), c. I, TTK yay. Ankara 1995.
  • Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, (terc. Necati Lugal), TTK yay. Ankara 1949.
  • Tevârih-i Cedid-i Mir’at-ı Cihan, (Düzenleyen Atsız), İstanbul 1961.
  • Özcan, Abdülkadir, “Fatih’in Teşkilat Kanunnamesi ve Nizam-ı Âlem İçin Kardeş Katli Meselesi”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. 33, (İstanbul 1980-1981).
  • Rûhî Tarihi, (Yaşar Yücel- Halil Erdoğan Cengiz, Oxford Nüshası, Değerlendirme, Metnin Yeni Harflere Çevirisi, Tıpkı Basım ile Birlikte), TTK, Belgeler c. XIV, sayı 18 (Ankara 1992).
  • Selâtin-nâme (1299-1490); (haz. Necdet Öztürk), TTK yay. Ankara 2001.
  • Solakzâde, Solakzâde Tarihi, (haz. Vahid Çabuk), Kültür Bak. Yay. c. I, Ankara 1989.
  • Turan, Osman, İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihi Takvimler, TTK yay., Ankara 2007.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. I TTK yay. Ankara 1994.
  • , “Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri” Belleten, XXXVI, S. 156, (Ankara 1975).
  • Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, 13-15’inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Dair Tetkik, (çev. O. Ş. Gökyay) TTK yay. Ankara 1986.
  • Yinanç, Mükrimin Halil, “Bayezid I” İ.A., c. II.
  • , “Ertuğrul Çelebi” İ.A., c. IV.
  • , Düsturname-i Enveri Medhal, Evkaf matbaası, İstanbul 1930.
  • Yücel, Yaşar, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi yay., Ankara 1970.
  • Zacharıadou, Elızabeth A., “Ertogrul Bey il savrano di Teologo (Efeso)” Attı Della Socıeta Lıgure Dı Starıa Patrıa, Nuovo serie V, (LXXIX) Fasc I, Genona, 1965.
  • Zınkeisen, Johann Wilhem, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev. Nilüfer Epçeli), c. I, İstanbul 2011.
APA ARSLANTAŞ N, EROĞLU H (2008). Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. , 431 - 474.
Chicago ARSLANTAŞ Nuh,EROĞLU Haldun Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. (2008): 431 - 474.
MLA ARSLANTAŞ Nuh,EROĞLU Haldun Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. , 2008, ss.431 - 474.
AMA ARSLANTAŞ N,EROĞLU H Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. . 2008; 431 - 474.
Vancouver ARSLANTAŞ N,EROĞLU H Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. . 2008; 431 - 474.
IEEE ARSLANTAŞ N,EROĞLU H "Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri." , ss.431 - 474, 2008.
ISNAD ARSLANTAŞ, Nuh - EROĞLU, Haldun. "Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri". (2008), 431-474.
APA ARSLANTAŞ N, EROĞLU H (2008). Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. Belleten, 81(290), 431 - 474.
Chicago ARSLANTAŞ Nuh,EROĞLU Haldun Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. Belleten 81, no.290 (2008): 431 - 474.
MLA ARSLANTAŞ Nuh,EROĞLU Haldun Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. Belleten, vol.81, no.290, 2008, ss.431 - 474.
AMA ARSLANTAŞ N,EROĞLU H Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. Belleten. 2008; 81(290): 431 - 474.
Vancouver ARSLANTAŞ N,EROĞLU H Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri. Belleten. 2008; 81(290): 431 - 474.
IEEE ARSLANTAŞ N,EROĞLU H "Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri." Belleten, 81, ss.431 - 474, 2008.
ISNAD ARSLANTAŞ, Nuh - EROĞLU, Haldun. "Sürgünden Sonra Hayber Yahudileri". Belleten 81/290 (2008), 431-474.