Yıl: 2007 Cilt: 0 Sayı: 22 Sayfa Aralığı: 405 - 434 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907)

Öz:
Kurulduğundan beri Karadeniz ve Kafkaslara doğru yayılmacı bir politika izleyen Rus Çarlığı, Kırım ve 93 Harpleri ile beklediği fırsatın geldiğini düşünerek, bölgenin sahipleri olan Türk ve sair Müslümanları Osmanlı Devleti’nin işbirlikçileri olmakla suçlayıp, yurtlarından sürmüştür. Osmanlı Devletine sığınmak zorunda kalan yüz binlerce göçmen iskân edilmek üzere Rumeli, Anadolu ve Suriye’deki eyaletlere gönderilmiştir. İskân yeri olarak seçilen vilayetlerden birisi de Adana’dır. Bunun nedeni buranın hem diğer Osmanlı vilayetlerine oranla daha az nüfus yoğunluğuna sahip olması hem de çok verimli arazilerinin bulunmasıdır. Bu bağlamda 1869–1907 yılları arasında Adana Vilayetine 19 binden fazla Kırım ve Kafkas göçmeni yerleştirilmiştir. Göçmenler vilayetin daha çok Cebel-i Bereket ve Kozan Sancaklarına olmak üzere boş olan her tarafına çoğu kere her köye bir iki hane olmak üzere karışık olarak yerleştirilmişlerdir. Karışık iskân göçmenler tarafından hoş karşılanmamışsa da onların yeni yurtlarına uyumlarını, yerli halk ile kaynaşmalarını hızlandırmış ve böylece bir kopuntunun da önüne geçilmiştir. Göçmenlerin iskânıyla birlikte ıslah edilen araziler sayesinde tarımsal istihsal artmış ve Adana Vilayeti şenlenmiştir. Her biri ayrı çile ve sıkıntıya neden olan bu savaşlar, aslında yeni ve daha güçlü bir yaşamın temellerinin atılmasını da sağlamıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Imigration and Residence to Adana Province from Crimean and Caucasia (1869-1907)

Öz:
Russia Czar which follows dispersion policy through Black Sea and Caucasia has thought with Crimean and 93 years wars that it was time of its expected opportunity so they accused of the Turks and other Muslims who are owner of area with co-operation with Ottoman Empire so exiled them from their home. Many one hundred thousands emigrants had to take refugee to Ottoman Empire and they were sent to Provinces in Rumelia, Anatolia and Syria. One of refugee place was Adana. The reason of this both it has less population density than other Ottoman States and it has very productive areas. In this respect, over 19 thousand Crimean and Causasian emigrant has been settled down here between 1869-1907. the emigrants mostly settled down Cebel-i Bereket and Kozan Districts and empty village as one-two family to each village. Although Multiple residence was not satisfied by emigrants, this case get fastened their cohesion with local folk so a discontinuity has been prevented. With residence of emigrants the land has been get productive agricultural income has been increased and Adana province has become jollify. Those wars which of each one caused matters and problems has supplied to establish more powerful living.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
  • A. MKT. MHM, nr, 434/79. A. MKT. MHM, nr, 436/86.
  • A. MKT. NZD, nr, 288/14 A. MKT. NZD, nr, 298/105;
  • A. MKT. NZD, nr, 328/79 A. MKT. TD, nr, 205/74.
  • A. MKT. UM, nr, 399/71. A.MKT. MHM, nr, 529/43.
  • A.MKT. MHM, nr, 341/27; A.MKT. MHM, nr, 434/79.
  • A.MKT. MHM, nr, 508/7. A.MKT. MHM, nr, 523/51.
  • A.MKT. MHM, nr, 524/22. A.MKT. MHM, nr, 527/32.
  • A.MKT. MHM, nr, 527/9. A.MKT. MHM, nr, 529/43.
  • A.MKT. MHM, nr, 529/8. A.MKT. NZD, nr, 308/26.
  • DH. MKT, nr, 1325/11. DH. MKT, nr, 1427/30
  • DH. MKT, nr, 144/5. DH. MKT, nr, 1325/11.
  • DH. MKT, nr, 1366/30 DH. MKT, nr, 1386/13.
  • DH. MKT, nr, 1454/8. DH. MKT, nr, 1576/37.
  • DH. MKT, nr, 1581/24. HR. SYS, nr, 28/35.
  • HR. TO, nr, 336/15. İ. MMS, nr, 119/5129.
  • İ.DH, nr, 1311.Z.18 İ.DH, nr, 1419/1321 Z.-04.
  • İ.DH, nr, 587/40871 İ.DH. nr, 1311/1311.N.15;
  • İ.HUS, nr, 140/1324 S-006. İ.HUS, nr, 143/1324.Ca.043.
  • İ.HUS, nr, 82/1318. M–50. İ.HUS. nr, 136/1323 L-18.
  • İ.ŞD, nr, 40/2123. İD, nr, 1315, B/8.
  • MM, nr, 4851; MV, nr, 108/46.
  • MV, nr, 99/25. Y. Mtv, nr, 294/137.
  • Y. MTV, nr, 69/48. Y. PRK. AZJ, nr, 18/30.
  • Y. PRK. MYD, nr, 6/42. Y.EE, nr, 33/29.
  • Y.Mtv, nr, 255/133. Y.Mtv, nr, 255/133.
  • Y.MTV, nr, 42/14. Y.Mtv. nr, 290/68.
  • Y.PRK. AZJ, nr, 18/30 Y.PRK. KOM, nr, 10/52.
  • Y.PRK. UM, nr, 10/22; Y.PRK. UM, nr, 19/76.
  • YA. HUS, nr, 255/64
  • B- Süreli Yayınlar
  • Tasvir-i Efkar, 23 Muharrem 1284 ( 27 Mayıs 1867 ), Numro:486.
  • Tasvir-i Efkâr, 25 Ramazan 1279 ( 16 Mart 1863 ), Numro:75.
  • Tasvir- i Efkâr, 25 Cemaziyelahir 1280 ( 7 Aralık 1863 ), Numro:151.
  • Tasvir-i Efkâr, 8 Rebiyülevvel 1280 ( 23 Ağustos 1863 ), Numro: 121/4
  • Tercüman-ı Ahval, 25 Cemaziyelevvel 1278 ( 28 Kasım 1861 ), Numro: 111/3
  • Ahmet Şerif Anadolu’da Tanin, , Hazırlayan: Mehmet Çetin Börekçi, C. I, TTK Yay., Ankara 1999, s. 165.
  • H. 1309 Tarihli Adana Vilayeti Salnamesi
  • C- Yazmalar Kronikler ve Genel Mahiyetteki Eserler:
  • Abdurrahman Şeref; Son Vak’anüvis Abdurrahman Şeref Efendi Tarihi II. Meşrutiyet Olayları (1908–1909), (Haz. Bayram Kodaman-Mehmet Ali Ünal), TTK Yay., Ankara 1996, s. 83.
  • Ahmet Cevdet Paşa: Tezâkir, Yayınlayan: Cavit Baysun, TTK Yay., Ankara 1991, s. 223– 224.
  • Ali Cevad: Memalik-i Osmaniye'nin Tarih ve Coğrafyası Lügati, Kısm-ı Evvel Lugat-ı Coğrafya, Dersaadet, 1313. s. 11. Altınkaynak, Erdoğan: “Ukrayna-Kırım Notları: Urumlar”, TAD, S. 147, Aralık 2003, s. 87-98.
  • Aslan, Cahit: “Bir Soykırımın Adı 1864 Büyük Çerkes Sürgünü, Uluslararası Suçlar ve Tarih, Sayı: 1, Asam Yayınları, 2006.
  • Bala, Mirza: “Kırım”, İA, C. 6, Eskişehir 1997, s. 741–762.
  • Bice, Hayati: Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara 1991, s. 45.
  • Bursalı Tahir; İdare-i Osmaniye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri, İstanbul 1335.
  • Devlet, Nadir: “Rusya Türklerinde Milliyetçilik (Türklük) Şuurunun Gelişmesi”, TDA, Sayı: 14, Ekim 1980, s. 148–160;
  • Devlet, Nadir: “Topyekûn Sürgünün 40. Yılı Kırım Türklerinin Sürgün Sonrası Faaliyetleri, TDA, Sayı: 33, Aralık 1984, s. 102–130.
  • Ereler, Mehmet Yavuz: Ankara ve Konya Vilayetlerinde Kuraklık ve Kılık (1845 ve 1874), On dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Samsun 1997;
  • Eren, Ahmet Cevat: Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası, İstanbul 1966, s. 68.
  • Gözaydın, Ethem Feyzi: Kırım: Kırım Türklerinin Yerleşmeleri ve Göçmeleri, Vakit Matbaası, İstanbul 1948, s. 27-35.
  • Grigoriantz, Alexandre: Kafkasya Halkları Tarihi ve Etnografik Bir Sentez, Çerkezler, Abhazlar, Svanlar, Osetler, Çeçenler, İnguşlar, Gürcüler, Dağıstanlılar, Türkçesi: Doğan Yurdakul, Sabah Kitapları Yay. İstanbul 1999;
  • Gündüz, Ahmet: “Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması ve Osmanlı Devleti’ne Yapılan Göçler”, TDA, Sayı: 161, Nisan 2006, s. 171–182.
  • Halaçoğlu, Yusuf: “Fırka-i Islâhiye ve Yapmış Olduğu İskan”, TDA, Sayı: 27, 1977, s. 1-20.
  • Halaçoğlu; Ahmet: Balkan Harbi Sırasında Rumeli’den Türk Göçleri (1912-1913), TTK Yay., Ankara 1994, s. 119.
  • Hayta, Necdet: Tarih Araştırmalarına Bir Kaynak Olarak Tasvir-i Efkâr Gazetesi (1278/1862-1286/1869), Kültür Bakanlığı/2879, Kültür Eserleri Dizisi/371, Ankara 2002, s. 344
  • İpek, Nedim: “93 Muhaceratı”, Osmanlı, (Editör: Güler Eren, Bilim Editörü: Doç. Dr. Kemal Çiçek, Cem Oğuz), C. IV, Yeni Türkiye Yay, Ankara 1999, s. 661.
  • İpek, Nedim: İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yay., Trabzon 2006, s. 65.
  • John F. Baddeley, Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, Çeviren: Sedat Özden, Kayıhan Yay., İstanbul 1989, s. 22.
  • Karpat, Kemal: Osmanlı Nüfusu (1830–1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev. B. Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yay, İstanbul 2003, s. 112.
  • Örnekleriyle Türkçe Sözlük: MEB Yay., C. 2, Ankara 1995, s.1018-1019
  • Şaşmaz, Musa: “Imigration and settlement of Abhasians in The Ottoman Empire On British Documens, 1864-67”, OTAM, Sayı:13, Ankara 2003, Ayrı basım, s. 6. (1-14).
  • Şaşmaz, Musa: Imigration and Settlement of Circassians In The Ottoman Empire On British Documens, 1857–1864, S.9, OTAM, Ankara 1999.s. 362. (331-366).
  • Şimşir, Bilal N.: Rumeli’den Türk Göçleri Belgeleri, C. II, TTK Yay, Ankara 1989, s. 27.
  • Tavernier, Jean Baptiste: Tavernier Seyahatnamesi Stefanos Yerasimos Anısına, (Çev. Teoman Tunçdoğan), Kitapyanıevi, İstanbul 2006, s. 321; A. Grigoriantz, age,, s. 105- 134.
  • Tavkul, Ufuk: “Avrupa ve Rus Kaynaklarında Karaçay-Malkar Türkleri ”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 50, Şubat 1991, s. 47–51.
  • Tavkul, Ufuk: “Karaçay-Malkar Türklerinin Kökeni Üzerine Düşünceler”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı: 43, Temmuz 1990, s. 56–58;
  • Türkgeldi; Ali Fuat: Mesail-i Mühime-i Siyasiye, C. III, (Yayına Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal), TTK Yay., Ankara 1987, s. 9;
  • Ünal, Fatih: “Rusya’nın Misyonerlik Politikaları ve İdil-Ural Türklerinde Hıristiyan Türk Cemaati “Nogaybaklar”, TAD, Sayı: 162, Haziran 2006, s. 117–142.
  • Von P. Goç: Beynel Milel-i Usul-ı Temsil İskân-ı Muhacirin, Tercüme eden: Habil Adem, Tab’ ve Naşiri Kitabhane-i Sudî, İstanbul 1334, s.125;
  • Yaşar Kalafat; “Anadolu Türk Halk Sufizminde Çerkezler”, , TDA, Sayı: 109, Ağustos, 1997, s. 9–28.
  • Yılmaz, Mehmet: “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhaciri İskân Politikası", Osmanlı, C. 4, Yeni Türkiye Yay. Ankara 1999, s. 587–602.
  • Yılmaz, Mehmet: Konya Vilayeti’nde Muhacir Yerleşmeleri, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı A.İ.İ.T Bilim Dalı, basılmamış Doktora Tezi, Konya 1996, s. 31.
  • Yılmazel, Ali Fuat: 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Osmanlı Topraklarına Göç ve İskân Hareketleri, Basılmamış YLT, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 2000, s. 26–27.
APA BAYRAKTAR H (2007). Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). , 405 - 434.
Chicago BAYRAKTAR HİLMİ Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). (2007): 405 - 434.
MLA BAYRAKTAR HİLMİ Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). , 2007, ss.405 - 434.
AMA BAYRAKTAR H Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). . 2007; 405 - 434.
Vancouver BAYRAKTAR H Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). . 2007; 405 - 434.
IEEE BAYRAKTAR H "Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907)." , ss.405 - 434, 2007.
ISNAD BAYRAKTAR, HİLMİ. "Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907)". (2007), 405-434.
APA BAYRAKTAR H (2007). Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(22), 405 - 434.
Chicago BAYRAKTAR HİLMİ Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.22 (2007): 405 - 434.
MLA BAYRAKTAR HİLMİ Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.22, 2007, ss.405 - 434.
AMA BAYRAKTAR H Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2007; 0(22): 405 - 434.
Vancouver BAYRAKTAR H Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907). Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2007; 0(22): 405 - 434.
IEEE BAYRAKTAR H "Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907)." Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.405 - 434, 2007.
ISNAD BAYRAKTAR, HİLMİ. "Kırım ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göç ve İskanlar (1869-1907)". Türkiyat Araştırmaları Dergisi 22 (2007), 405-434.