Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü
Yıl: 2008 Cilt: 25 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 187 - 204 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü
Öz: Yeni bir yazınsal tür olan çok kısa öykü 1980’li ve 90’lı yıllarda ortaya cıkmıştır ve diğer yazınsal türler arasında kendine bir yer edinmeye çalışmaktadır. Bu tür daha çok ABD kökenlidir ve düryanın diğer ürkelerinde özellikle de Avrupa’da yaygınlaşmaya başlamıştır. Farklı adlarla anılan çok kısa öykü her ne kadar kısa öykünün bir çeşidi sayılabilse de kendine özgü anlatım özellikleri sayesinde yeni bir tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu makalenin amacı çok kısa öyküyü kısa öyküden ve roman gibi diğer anlatı türlerinden ayırt etmek, bu türün belli başlı özelliklerini ortaya koymak ve bağımsız bir tür olarak yaşama şansı olup olmadığı sorgulamaktır. Bu amaça William O’Rourke’un roman ve hikayeyi karşılaştırırken kullandığı üç eğretilemeden yola çıkılmış, bu eğretilemeler çok-kısa öyküye uyarlanmıştır. Birinci eğretileme omurgalı omurgasız organizmalar, ikincisi görelilik kuramındaki zaman ve uzam kavramları, üçünçüsü ise ekonomideki makro ve mikro biçimler ürerine kuruludur. Birinci eğretilemeden hareketle çok-kısa öykünün uzunluk, betimleme, karakter ve karmaşık olay örgüsünden yoksun olduğu için omurgalı-omurgasız canlılardan ziyade amip ve algler gibi daha basit canlılara benzediği söylenebilir. İkinci eğretileme ise bu türde zamanın ve uzamın olabildiğince az ayrıntıyı barındıracak şekilde daraltılmış olduğunu akla getirmektedir. Son eğretilemeden hareketle ise çok-kısa öykünün bir toplumu ya da bir aileyi değil, olabildiğince az sayıda kişiyi ele aldığı söylenebilir. Bu karşılaştırmalara ek olarak çok-kısa öykünün özellikleri saptanmaya çalışılmıştır. Bu özellikler kısalık, şiirsel bir dil kullanımı, sürpriz ögesi, dilde seçmecilik, deneysellik, çağrışımsallık, görsellik ve okurun artan işlevi olarak sıralanabilir. Kuşkusuz sıralanan bu özellikler nihai ve kesin olmaktan uzaktır; çünkü bu tür deneyselliğe açıktır. Bu nedenle çok kısa öykünün bir tanımına ulaşmak ya da belli ölçütlere sahip metinleri örnek olarak sunmak güçlükler barındırmaktadır. Ancak kısalığın ve olabildiğince az veriyle okuru metnin alımlanmasında etkin bir özne kılmanın bu türür vazgecilmez ölçütlerinden olduğu ileri sürürebilir. Amerika ve Avrupa’nın yanı sıra ürkemizde de tanınmaya başlayan çok kısa öykünün bir yazınsal tür olarak gelecekte ne denli yaygınlaşacağı ya da kurumsallaşacağını kestirmek güç gözükmektedir. Sonuç olarak her tür gibi çok kısa öykü de toplumsal bir olgudur ve ayakta kalıp kalmayacağı okurçevrenin, eleştirmenlerin bu türe ilgisi, kitap endüstrisinin lokomotifi sayabileceğimiz kitap tanıtım yazılarının varlığı gibi hem yazınsal hem de yazın-dışı birçok etkene bağlıdır.
Anahtar Kelime: The Very Short as a New Genre
Öz: The very short story is one of the new literary genres which emerged in the 1980s and 90s in the USA. However, it is gradually becoming popular in other countries as well. Designated with a plethora of different names, the very short story is an idiosyncratic genre despite the affinities it has with the traditional short story. This paper attempts to delineate the characteristics of this new genre, by referring to some texts that appeared in various anthologies, books and other media such as journals and the internet, and to make a projection as to whether it will survive as an independent genre. To this end, it makes use of three metaphors devised by William O’Rourke pertaining to the novel and the short story. The first metaphor concerns endoskelatal and exoskelatal organisms corresponding to the novel and the short story respectively; the second, time and space in relativistic theory; and the third, macro and micro forms in economy. From these metaphors one can come to the following conclusions: First, the very short story can be compared to such simple organisms as amobae or algae, rather than to endoskelatal and exoskelatal organisms, since they lack in length, depth, description, complicated plots and characterization. Second, time and space are reduced and shrunken in the very short story so as to cover fewer details and less time-span. Thirdly, this new genre usually deals with as few individuals as possible; so, rather than focusing on a society or a family, it deals with a single person or issue. Such qualities as brevity, the use of poetic language, the element of surprise, eclecticism in language, experimentation, the use of visual elements, and the increased role of the reader may be listed among the common features of the very short story. However, this list of generic qualities is not definitive since new pieces may introduce additional novel qualities and te chniques to this repertoire; nevertheless, one can come to the conclusion that brevity is the sine qua non of this new genre in becoming. The very short story is gradually becoming popular in European countries and Turkey as well as in the USA, which is evident from the fact that there is an increase in the number of such works published. However, it is difficult to make any projection about its future, to say whether the very short story will become a genre as popular as the novel or the short story. Nevertheless, the future of this new literary phenomenon depends on literary and non-literary factors such as the appeal of this genre to authors and readers alike, the attitude of the critics and reviewers, the popularity of and the demand for such works in the publishing sector.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Allen, R. (1997). Fast fiction: Creating fiction in five minutes. Ohio: Story Press.
- Baxter, C. (1997). Anlık kurmaca. (Taner K. Çev.). Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 85-90.
- Batur, E. (2007, 14 Haziran). Küçük nesire övgü: ‘Evyazı tahtası’. Cumhuriyet Kitap Eki. Sayı 904. 3.
- Boynukara, H. (2007). Minimalist öykü. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: kısa kısa (küçürek) öykü -1(Şubat-Mart.) Sayı 19. 37-41.
- Breakwell, I. (2000). Et ve giysiler. Hayat kısa Proust uzun, (F. Öz, M. Yılmazer (y.h.). Ankara: Düş Atelyesi Yayınları. 56
- Brautigan, R. (1995). Revenge of the lawn; The abortion; So the wind won’t blow it all away, Boston: Houghton Miffin
- Burak, S. (1997). Bir evlilik. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 61.
- Casto, P. (2005). Riding the meridian: Flashes on the meridian. Erişim: 3 Mayıs 2005. http://www.heelstone.com
- Chapell, F. (1997). “Gelenek ve kısa kısa öykü”. (A. Özdek, Çev.) Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 110.
- de la Serna, Raymôn Gómez (1997). Sevda. (A. N. Akbulut, Çev.) Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 106.
- Duru, O. (1997). Öykünün biçimleri. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 36.
- Edgü, F. (1997). İçerideki. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 62.
- Erden, A. (2008a). 90’lı yıllarda türk öykücülüğünde farklı bir boyut: Çok kısa öyküler. Erişim: 2 Ağustos 2008. http://vision1.eee.metu.edu.tr/~metafor/yazi/90 liyillar.htm
- Erden, A. (2008b). çağdaş türk öyküsünde deneysellik, yaratıcılık, yeni arayışlar ve yönelimler. Erişim: 2 Ağustos 2008. http://vision1.eee.metu.edu.tr/~metafor/yazi/ cagdasturk.htm
- Explore: Flash fiction-dictionary of arts and entertainment. (2005). Erişim: 3 Mayıs 2005. http://www.explore-arts.com
- Gerlach, J. (1989). The margins of narrative: The very short story, the prose poem, and the lyric. S. Lohafer and J. E. Claren, (Eds.). Short story theory at a crossroads, (74-78). Lousiana: Lousiana State UP.
- Görling, L. (1997). Opus dei. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 13.
- Gurley, J. (2005). Flash what? A quick look at flash fiction. Erişim: 3 Mayıs 2005. www.writingworld. com (03. 06. 2005).
- Harmancı, M. (2007). Disiplinler ve türler arasında kıpkısa öyküyü “Türkçe” tartışmak. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: Kısa kısa (küçürek) öykü -1 (fiubat-Mart.) Sayı 19. 70-72.
- Hawthorn, J. (1988). Unlocking the text: Fundamental issues in literary theory. London: Edward Arnold.
- Hawthorn, J. (2000). A glossary of literary theory. Fourth Edition. London: Edward Arnold.
- Heym, G. (2000). Otopsi. çev. Z. Yılmazer. Hayat kısa Proust uzun, , F. Öz, M. Yılmazer, (y.h.). Ankara: Düş Atelyesi Yayınları. 94.
- Karakoç, T. (1997). İsimsiz. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 82.
- Kelly, R. (1997). Yeni bir yaz›nsal türe do¤ru”. (S. G. Ezber, Çev.) Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 121-122.
- Kostalentz, R. (2000). İki-üç sözcüklü öyküler. Hayat kısa Proust uzun, F. Öz, M. Yılmazer (y.h.). Ankara: Düfl Atelyesi Yayınları. 70-72.
- Korkmaz, R. (2007). Küçürek öykü (short short story) türü ya da bir çığlığın metinleşmesi. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: Kısa kısa (küçürek) öykü -1 (fiubat-Mart.) Sayı 19. 30-36.
- Leiris, M. (Eylül-Ekim 1997). Çok eski düş. çev. N. T. Öztokat. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü. 12. 100.
- Orhan, S. (2007). Boluğun öyküsü: Minimalizm. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: Kısa kısa (küçürek) öykü -1 (fiubat-Mart.) Sayı 19. 62-69.
- O’Rourke, W. (1989). Morphological metaphors for the short story: Matters of production, reproduction, and consumption”. S. Lohafer and J. E. Claren (Eds.), Short story theory at a crossroads (193-205). Lousiana State UP.
- Öztokat, N. T. (1997) Şiirle düzyazı arasında kısa kısa öykü. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12, 95
- Salman, Y. ve D. Hakyemez (1997) Öykülemenin öyküsü”. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü, 12 (Eylül-Ekim), 5-15.
- Shapard, R. (1997). Kısa kısa: Anlık öykü”. (T. Karakoç, Çev.) Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü. 12, 91-94.
- Skeen, D. (1998). Into the night. Moss, Steve (ed.). The world’s shortest stories. Running Press, Philedelphia. 29.
- Sparling, K. (2000). Küçük intiharlar. Hayat kısa Proust uzun, F. Öz, M. Yılmazer (y.h.). Ankara: Düş Atelyesi Yayınları. 25-28.
- Starkey, G. (1998). Werley. The World’s Shortest Stories. S. Moss (ed.). Running Press, Philedelphia. 67.
- Stephens, M. (2000). Kalbi unutun. Çev. M. Yılmazer. Hayat kısa Proust uzun, F. Öz, M. Yılmazer (y.h.). Ankara: Düş Atelyesi Yayınları. 69.
- Stern, J. (Ed.). (1996). Micro fiction. Norton, New York.
- Thereoux, P. (1997). Gelenek ve kısa kısa öykü”. Adam Öykü. Özel sayı: Kısa kısa öykü. Sayı 12. (Çev. Almıla Özdek) 111.
- Thomas, J., Thomas, D., and Hazuka, T. (eds.). (1992). Flash fiction:Very short stories. New York.
- Tosun, N. (2007). Aforizmanın hikâyesi: Kısa kısa öykü. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: Kısa kısa (küçürek) öykü -2 (Nisan-Mayıs.) Sayı 20. 86-93.
- Turner, M. (1998). Split personality. The world’s shortest stories. Ed. by S. Moss, Philedelphia: Running Press. 45.
- Yıldırım, E. (2007). Çağdaş Türk öykücülüğünde kısa kısa öykü. Hece Öykü. Özel Sayı: Öyküde sözcük ekonomisi: Kısa kısa (küçürek) öykü -1 (Şubat-Mart.) Sayı 19. 42-52.
| APA | ÖZ F (2008). Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. , 187 - 204. |
| Chicago | ÖZ Fahri Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. (2008): 187 - 204. |
| MLA | ÖZ Fahri Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. , 2008, ss.187 - 204. |
| AMA | ÖZ F Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. . 2008; 187 - 204. |
| Vancouver | ÖZ F Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. . 2008; 187 - 204. |
| IEEE | ÖZ F "Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü." , ss.187 - 204, 2008. |
| ISNAD | ÖZ, Fahri. "Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü". (2008), 187-204. |
| APA | ÖZ F (2008). Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25(2), 187 - 204. |
| Chicago | ÖZ Fahri Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 25, no.2 (2008): 187 - 204. |
| MLA | ÖZ Fahri Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.25, no.2, 2008, ss.187 - 204. |
| AMA | ÖZ F Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2008; 25(2): 187 - 204. |
| Vancouver | ÖZ F Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2008; 25(2): 187 - 204. |
| IEEE | ÖZ F "Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, ss.187 - 204, 2008. |
| ISNAD | ÖZ, Fahri. "Yeni Bir Tür Olarak Çok Kısa Öykü". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (2008), 187-204. |
