Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi

SADE, Bayram; TULUKCU, Eray

Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi

Eray TULUKCU, (Selçuk Üniversitesi, Çumra Meslek Yüksekokulu, Konya, Türkiye)

Bayram SADE (Selçuk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Konya, Türkiye)

Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi

5 2

Yıl: 2009 Cilt: 23 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 18 - 26 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi

Öz:

Bu çalışma, 2000–2001 ve 2001–2002 yıllarında yapılmıştır. Bu çalışma diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun anaç ve melezlerin belirlenmesi yanında, bazı verim öğelerinin kalıtımını ortaya çıkarmak amacıyla Konya şartların da yürütülmüştür. Çalışmanın ilk yılında melezlemeler yapılmış ve elde edilen F1 tohumları 2001–2002 üretim yılında anaçlarıyla birlikte ekilmiştir. F1 bitkileri ve anaçlar üzerinde tek bitki tane verimi, bin tane ağırlığı ve başaklanma süresi ile ilgili ölçüm, tartım ve gözlemler yapılmıştır. İncelenen özellikler için diallel analiz yöntemine göre genel ve özel kombinasyon kabiliyetleri, heterosis ve heterobeltiosis değerleri, geniş ve dar anlamda kalıtım dereceleri ortaya konmuş ve özellikler arasındaki ilişkiler tespit edilmiştir. Tek bitki tane verimi için hem eklemeli hem de eklemeli olmayan gen etkisi, bin tane ağırlığı ve başaklanma süresi için eklemeli olmayan gen etkileri ve düşük dar anlamda kalıtım dereceleri belirlenmiştir. Araştırmada tek bitki tane verimi ve erkencilik özellikleri için Gerek-79 çeşidi uygun anaç olurken, aynı özellikler için Bezostaya-1 x Dağdaş-94 uygun melez olarak dikkat çekmiştir. Heterosis ve heterobeltiosis değerleri tek bitki tane verimi için pozitif önemli bulunmuştur.

Anahtar Kelime: kalıtım kombinasyon yeteneği Triticum ekmeklik buğday diallel melezler Türkiye bitki ıslahı İç Anadolu

Konular: Biyoloji Bahçe Bitkileri Tarımsal Ekonomi ve Politika Çevre Bilimleri Ekoloji Ziraat Mühendisliği Bitki Bilimleri Biyoloji Çeşitliliğinin Korunması Orman Mühendisliği Entomoloji Ziraat, Toprak Bilimi

Identification of parents and hybrids with inheritance of some yield components of bread wheat using diallel methods in Middle Anatolia conditions

Öz:

In this study, the crosses by using diallel method between six bread wheat cultivars were made in 2000-2001 growing season in Konya in order to determine suitable bread wheat, parents and crosses and to obtain heritability and yield and yield components for Middle Anatolia condition. The crosses and parents were grown in 2001-2002 growing season. Grain yield per plant, thousand kernel weight, heading days were measured, weighted and observed in all parents and their hybrid progenies. On each observed characters, general and specific combining ability, heterosis and heterobeltiosis, broad and narrow sense heritability were calculated by using diallel method. Correlations between characteristics were obtained. Both additive and non additive gene effects were estimated for grain yield per plant non additive gene effects and low narrow sense heritability degrees were determinated for thousand kernel weight and heading duration Gerek-79 and Bolal-2973 were obtained suitable parents for grain yield per plant and early maturity. Bezostaya-1 x Dağdaş-94 observed suitable hybrid for the same characters. The mean values for heterosis and heterobeltiosis were found to be positive in grain yield per plant.

Anahtar Kelime: diallel crosses Turkey plant breeding Central Anatolia inheritance combining ability Triticum bread wheat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Altınbaş, M., Bilgen, O. 1996. İki Ekmeklik Buğday (T. aestivum L.) Melezinde Başak Özelliklerinin Genetiği Üzerine Bir Araştırma,. J. Of AARI 84 – 99.
Altınbaş, M., Tosun, M. 2002. Makarnalık Buğday (T. du-rum Desf) İle Yabani Tetroploid Buğday (Triticum dicoccaides Karn) Melezlerin Bazı Agronomik ve Kalite Özellikleri ve Aralarındaki İlişkiler, Ege Tarımsal Araş-tırma Enstitüsü Dergisi Cilt: 12 Sayı: 1. İzmir / Türkiye.
Anonymous 2002. Türkiye İstatistiği Yıllığı, D.İ.E Ankara.
Aydem, N. 1980. 5x5 Makarnalık Buğday Diallel Melez Populasyonunda Danede Protein Miktarının Kalıtımı ve Bazı Agronomik Özellikler İle Arasındaki Korelasyon-lar. E.Ü.Z.F. Dergisi 17 (3): 36-44. İzmir.
Bhullar, G. S., Nijiar, C.S., Pannu, D.S. 1988. Combining Ability In A Diallel Cross Of Diverse Durum Wheat Genotypes. Crop Improvement 15:1,53-56.
Ekse, A.O., Demir, İ. 1985. Ekmeklik Buğdaylarda Verim, Verim Öğeleri ve Proteinin Kalıtımı Üzerinde Araştır-malar. Ege Bölge Zirai Araştırma Enstitüsü Yayımları, No:56. İzmir.
Ekiz, H. 1996. Farklı Stoplazmaların Ekmeklik Buğdayların (Triticum aestivum L.) Bazı Kalite Özellikleri Üzerine Etkileri. Doktora Tezi. S.Ü. Fen Bil. Enst. Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı. Konya.
Geçit, H. H. Adak, M. S. 1990 Altı Sıralı Arpalarda Gelişme ve Olum Süreleri İle Tane Verimi Üzerinde Araştırma-lar. A.Ü. Z.F. Yıllığı, Cilt: 41 151–157. Ankara.
Genç, İ. 1974.Yerli Ve Yabancı Ekmeklik Ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinde Verim ve Verime Etkili Başlıca Karakterler Üzerine Araştırmalar. Ç.Ü. Zir. Fak. Yayın- ları: 82 Bilimsel İnceleme ve Araştırma Tezleri 10. Adana.
Güler, M., Özgen, M. 1994. Relationships Between Winter Durum Wheat (Triticum durum Desf.) Parents And Hy-brids For Some Morphological And Agronomical Traits. Türk Tarım Ve Ormancılık Dergisi 18 (3) : 229-233.
Karahan, S. 1996. Buğdaylarda (Triticum ssp.) Kurağa Dayanma Mekanizmasının Laboratuvar, Sera Ve Tarla Şartlarında İncelenmesi ve Dayanıklı Genotiplerin Se-çimi ve Sonuçların Islah Programlarında Kullanılması Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi S.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı. Konya.
Kınacı, G. 1991. Bazı Makarnalık Buğday Dizi Melezlerin-de Verim ve Verim Komponentlerinin Kalıtımı Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. E. Ü. Fen Bil. Enst. Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı. İzmir.
Kınacı, G., Demir, İ. 1994. Ekmeklik ve Makarnalık Buğ-daylarda Verim Kompenentlerinin Genel Uyum Yetene-ği Üzerinde Araştırmalar. Tarla Bitkileri. Kongresi. İz-mir.
Kınacı, G., Çay, Ş., Bozoğlu, S. 1995. Orta Anadolu Bölge-si İçin Maltlık Arpa Çeşidi Geliştirmede Kullanılacak Uygun Ebeveynlerin Tespiti Üzerinde Bir Araştırma. Arpa-Malt Sempozyumu (III). Konya.
Kınacı, G. 1996. Orta Anadolu İçin Line x Tester Yöntemiy-le Süne Zararından Az Etkilenen Verimli Ve Kalite Ek-meklik Buğday Çeşitleri Islahı Üzerine Bir Araştırma. S.Ü.Ziraat Fak. Dergisi. 9 (11): 181–187. Konya.
Kıral, A.S. 1994. Line x Tester Yöntemi İle Orta Anadolu Şartlarında Arpa Islahında Kullanılabilecek Uygun Ebe-veynlerin Ve Melezlerin Tespiti Üzerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi. S.Ü.Fen Bil. Enst. Tatla Bitkileri Ana Bi-lim Dalı. Konya.
Kump, M., Vasili, D., Matijasevic, M. 1978. The Inheritance of Grain Weight in Winter Wheat. Poljoprivredni Fakul-tet Sueucilista, Zagrep Yugoslavia.
Sade, B. 1991. Farklı Sulama Seviyeleri Ve Azot Dozlarının İki Makarnalık Buğday Çeşidinin (Triticum durum Defs.) Dane Verimi, Kalite Özellikleri, Hasat İndeksi, Verim Unsurları Ve Bazı Morfolojik Özellikleri Üzerine Etkileri Konusunda Bir Araştırma. Doktora Tezi. S.Ü. Fen Bil. Enst. Tarla Bitk. Ana Bil. Dalı. Konya.
Singh, K.P., Yadev, P., Behl, R.K. 1990. Combining Ability Effects For Some Traits In Wheat. Crop Improvement 17: 1, 45-49. India.
Syme, K.J., 1969. Influence Of A Gene Causing Hardness On The Milling And Baking Quality Of Two Wheats. Aust. J. Agric. Res. 20:1969.
Soylu, S., 1998. Orta Anadolu Şartlarında Makarnalık Buğ-day Islahında Kullanılabilecek Uygun Ebeveyn ve Me-lezlerin Çoklu Dizi (Line X Tester) Yöntemi İle Belir-lenmesi Doktora Tezi Selçuk Üniversitesi Fen Filimleri Enstitüsü, Konya.
Şölen, P. 1976. 6 x 6 Ekmeklik Buğday Diallel Melez Dölle-rinde Bazı Tarımsal Karakterlerin Kalıtımı Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Bölge Zirai Arş. Enst., İzmir.
Topal, A., Soylu S. 1998. Makarnalık Buğday (T. durum Desf.) Diallel Melez Populasyonunda Bazı Tarımsal Ka-rakterlerinin Kalıtımı Ve Melez Gücü Üzerine Araştır-mışlar. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi 12 (16): Konya.
Tosun, M., Demir, İ., Sever, C., Gürel, A. 1995. Bazı Buğ-day Melezlerinde Çoklu Dizi ( Line x Tester ) Analizi. Anadolu J. Of AARI. 5 ( 2 ), 52 – 63.
Tulukcu, E. 1998. Konya Ekolojik Şartlarında Bazı Makar-nalık Buğday Genotiplerinin Kuru ve Sulu Şartlardaki Performanslarının Belirlenmesi S. Ü. Fen Bilimleri Ens-titüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Turgut, I. 1993. Dört Ekmeklik Buğday Çeşidinde Diallel Melez Analizleri. II Jinks-Hayman Tipi Analiz. Ak.Ü. Zir. Fak. Dergisi, 5 (1-2), 61-74. Antalya.
Wells. D.G., Lay, C.L. 1970. Hybrid Vigor In Hard Red Spring Wheat Crosses. Crop Sci. 10: 200 – 223.
Yağdı, K., Ekingen, H.R. 1995. Beş Ekmeklik Buğday Çeşidinin Diallel Melez Döllerinde Bazı Agronomik Özelliklerinin Katılımı. U. Ü. Zir. Fak. Derg., 11 :81-93. Bursa.

APA	TULUKCU E, SADE B (2009). Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. , 18 - 26.
Chicago	TULUKCU Eray,SADE Bayram Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. (2009): 18 - 26.
MLA	TULUKCU Eray,SADE Bayram Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. , 2009, ss.18 - 26.
AMA	TULUKCU E,SADE B Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. . 2009; 18 - 26.
Vancouver	TULUKCU E,SADE B Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. . 2009; 18 - 26.
IEEE	TULUKCU E,SADE B "Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi." , ss.18 - 26, 2009.
ISNAD	TULUKCU, Eray - SADE, Bayram. "Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi". (2009), 18-26.

APA	TULUKCU E, SADE B (2009). Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 23(47), 18 - 26.
Chicago	TULUKCU Eray,SADE Bayram Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 23, no.47 (2009): 18 - 26.
MLA	TULUKCU Eray,SADE Bayram Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, vol.23, no.47, 2009, ss.18 - 26.
AMA	TULUKCU E,SADE B Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi. 2009; 23(47): 18 - 26.
Vancouver	TULUKCU E,SADE B Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi. 2009; 23(47): 18 - 26.
IEEE	TULUKCU E,SADE B "Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi." Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 23, ss.18 - 26, 2009.
ISNAD	TULUKCU, Eray - SADE, Bayram. "Diallel melezleme yöntemiyle Orta Anadolu şartlarına uygun ekmeklik buğday anaç ve melezleri ile bazı verim öğelerinin kalıtımının belirlenmesi". Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 23/47 (2009), 18-26.