Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı

Orhun, Murat

Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı

Murat ORHUN (Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Denizli, Türkiye)

Gazi Akademik Bakış

25 7

Yıl: 2009 Cilt: 3 Sayı: 5 Sayfa Aralığı: 213 - 250 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı

Öz:

Eski Çağ insanı, doğadan korktuğu, kontrol edemediği, kendisinden üstün gördüğü varlık ve olayların tanrısal güçler olduğuna inanmıştır. Bunun sonucu olarak Güneş, Ay, gökyüzü, toprak, su, bitki vb. doğa unsurları ilahlaştırılmış, başlangıçta tüm dinler politeizm, yani tanrılar alemi (pantheon) anlayışı üzerine inşa edilmiştir. Eski Çağ insanının, tanrıların kendisiyle ilgili almış oldukları kararları öğrenme arzusu ise, falcılığın temelinde yatmaktadır. Bütün eski toplumlarda olduğu gibi, gerek Hititler, gerekse Etrüskler tanrısal iradenin bilinmesine izin verecek falcılık teknikleri geliştirmişlerdir ki, karaciğer falı ve kuş uçuşu falı bunlar arasında yer almaktadır. Bu çalışmada; Hititler ve Etrüskler cephesinden farklı zaman ve mekanda hayat bulmuş olmasına karşın, benzer kimlik arz eden bu iki teknik ele alınmıştır. Böylece, Anadolu’nun ileri medeniyetlerinden birini kuran Hititler ile, yine Avrupa’nın ileri medeniyetlerinden birini kuran, Anadolu orijinli bir kavim olduğu görüşü büyük ölçüde kabul gören ve Roma kültürü üzerinde önemli ölçüde tesir sahibi olan Etrüskler arasında kültürel bir bağlantı bulunduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar

The fortune-telling of liver, bird-flying in Hittites and their tracks on Etruscans

Öz:

The human in ancient times regarded certain supernatural objects or events, which looked superior to them as celestial because he was afraid of the nature. As a result, he made up a number of totems in the nature such as the sun, moon, sky, soil, water, plants and etc.; for this reason all religious movements were built on a politeist and pantheonist mind. On the other hand, the irresistible desire in man to find out what gods thought of him was the main constituent of the fortune-telling. As in all ancient societies, Hittites and Etruscans also developed certain techniques of fortune-telling to know about the theological wish, among which were fortune-telling of liver or bird-flying. In this study, in spite of the highly distant time zones of Hittites and Etruscans, these two similar techniques were depicted. In that way, it is correlated that there could be a cultural link between Hittites, who established a prominent civilization in Anatolia, and Etruscans, assumed to be an Anatolian originated society before establishing another prominent civilization in Europe, who also had a prominent effect on Roman culture.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

AKURGAL Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, İstanbul 1995.
AKURGAL Ekrem, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara 1998.
ALP Sedat, Hitit Çağında Anadolu-Çivi Yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, İstanbul 2001.
ALP Sedat, Hitit Güneşi, Ankara 2005.
Ana Britannica VI, VIII, XII, İstanbul 1993.
ATLAN Sabahat, Roma Tarihinin Ana Hatları-Kısım I Cumhuriyet Devri, İstanbul 1970.
BARKER Graeme-Tom Rasmussen, The Etruscans, Oxford 2001.
BAWANYPECK Daliah, Die Rituale der Auguren, Heidelberg 2005.
BLOCH Raymond, The Etruscans, London 1958.
BLOCH Raymond, The Origins of Rome, New York 1960.
BOËTHIUS Axel, Etruscan and Early Roman Architecture, Harmondsworth, Middlesex 1987.
BONFANTE Larissa, “Daily Life and Alterlife”, Etruscan-Life and Alterlife (ed. Larissa Bonfante), Detroit, Michigan 1986, pp. 232-278.
BRANDAU Birgit-Hartmut Schickert, Hititler-Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu (çev. Nazife Mertoğlu), Ankara 2004.
BRANDENSTEIN Wilhelm, “Etrüsk Meselesinin Şimdiki Durumu”, II. Türk Tarih Kongresi, IX/2, İstanbul 1943, s. 211-219.
BRENDEL Otto J., Etruscan Art, Harmondsworth, Middlesex 1978.
BRYCE Trevor, Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum (çev. Müfit Günay), Ankara 2003.
CORNELL Tim-John Matthews, Roma Dünyası-İletişim Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi V (çev. Şadan Karadeniz), İstanbul 1988.
DE MARTINO Stefano, Hititler (çev. Erendiz Özbayoğlu), Ankara 2003.
DİNÇOL Ali Muzaffer, “Hititler”, Anadolu Uygarlıkları-Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi I, İstanbul 1982, s. 17-120.
DİNÇOL Belkıs, “Hititler’de Fal ve Kehanet”, Arkeoloji ve Sanat, IV, V, 1979, s. 6-10.
DUDLEY Donald R., Roman Society, Harmondsworth, Middlesex 1991.
DUMÉZIL Georges, Archaic Roman Religion-With an Appendix on the Religion of the Etruscans II, Baltimore, Maryland 1996.
DÜRÜŞKEN Çiğdem, Antik Çağda Yaşamın ve Ölümün Bilinmezine Yolculuk-Roma’nın Gizem Dinleri, İstanbul 2000.
DÜRÜŞKEN Çiğdem, Roma Dini, İstanbul 2003.
ELIADE Mircea, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi-Gotama Budha’dan Hristiyanlığın Doğuşuna II (çev. Ali Berktay), İstanbul 2003.
FREEMAN Charles, Mısır, Yunan ve Roma-Antik Akdeniz Uygarlıkları (çev. Suat Kemal Angı), Ankara 2005.
GAIUS SUETONIUS TRANQUILLUS, Lives of the Twelve Caesars (transl. H. M. Bird), Ware, Hertfordshire 1997.
GOFF Clare, Arkeoloji (çev. Nejat Ebcioğlu), İstanbul 1979.
GORE Rick (ed.), “The Eternal Etruscans”, National Geographic, CLXXIII/6, 1988, pp. 696-749.
GRANT Michael, The World of Rome, New York 1960.
GRANT Michael, The Etruscans, New York 1980.
GURNEY Oliver Robert, Hititler (çev. Pınar Arpaçay), Ankara 2001.
HALICARNASSUS DIONYSIUS, The Roman Antiquities I, II (transl. Earnest Cary), London 1990.
HARREL-COURTÉS Henry, Etruscan Italy, New York 1964.
HENCKEN Hugh, Tarquinia and Etruscan Origins, London 1968.
HENSE-Leonard, Hellen-Latin Eski Çağ Bilgisi II (çev. Suad Yakup Baydur), İstanbul 1953.
HERBİG G., “Etruscan Religion”, Encyclopaedia of Religion and Ethics V (ed. J. Hastings), New York 1912, pp. 532-540.
HERODOTUS, Herodot Tarihi I-IX (çev. Müntekim Ökmen), İstanbul 1991.
HEURGON Jacques, Daily Life of the Etruscans, New York 1964.
HUS Alain, The Etruscans, New York 1961.
JACKSON Ralph, Roma İmparatorluğu’nda Doktorlar ve Hastalıklar (çev. Şenol Mumcu), İstanbul 1999.
JACOPI G., “Etrüsk Meselesi ve Bunun Şarktaki Vaziyeti”, II. Türk Tarih Kongresi, IX/2, İstanbul 1943, s. 1051-1062.
KABAAĞAÇ Sina-Erdal Alova, Latince-Türkçe Sözlük, İstanbul 1995.
KAFESOĞLU İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Ankara 1987.
KLOCK-FONTANILLE Isabelle, Hititler (çev. Nuriye Yiğitler), Ankara 2005.
LAST Hugh, “The Kings of Rome”, The Cambridge Ancient History VII, Cambridge 1964, pp. 370-406.
LUCIUS MESTRIUS PLUTARCHUS, Selected Lives-The Lives of the Noble Grecians and Romans (transl. Thomas North), Ware, Hertfordshire 1998.
MACNAMARA Ellen, Everyday Life of the Etruscans, New York 1987.
MACNAMARA Ellen, The Etruscans, London 1990.
MACQUEEN J. G., Hititler ve Hitit Çağında Anadolu (çev. Esra Davutoğlu), Ankara 1999.
MALLORY James P., Hint-Avrupalılar’ın İzinde-Dil, Arkeoloji ve Mit (çev. Müfit Günay), Ankara 2002.
MASSA Aldo, The World of the Etruscans, New York 1973.
OWENS E. J., Yunan ve Roma Dünyasında Kent (çev. Cana Bilsel), İstanbul 2000.
ÖĞÜN Baki, “Urartu Araştırmalarının Anadolu, Yunanistan ve Etrüsk Tarihi ve Arkeolojisi Bakımından Önemi”, VI. Türk Tarih Kongresi, IX/6, Ankara 1967, s. 65-71.
PALLOTTINO Massimo, The Etruscans, Harmondsworth, Middlesex 1955.
PIGANIOL M. André, “Oriental Characteristics of the Etruscan Religion”, CIBA Foundation Symposium on Medical Biology and Etruscan Origins (eds. G. E. W. Wolstenholme-C. M. O’Connor), Boston 1959, pp. 56-63.
PISCHEL Gina, “Roma Sanatı”, Sanat Tarihi Ansiklopedisi-Görsel Güzel Sanatlar Ansiklopedisi I, İstanbul 1981, s. 122-141.
RICHARDSON Emeline, The Etruscans-Their Art and Civilization, Chicago 1976.
RICHARDSON Emeline, “An Archaeological Introduction to the Etruscan Language”, Etruscan-Life and Alterlife (ed. Larissa Bonfante), Detroit, Michigan 1986, pp. 215- 231.
RÜSTER, Christel-Erich Neu, Hethitisches Zeichenlexikon, Wiesbaden 1989.
SALTUK Secda, Antik Çağda Hipodromlar, Circuslar, İstanbul 2001.
SANDALCI Sema, Roma Edebiyatında Satura Türü-Kelimenin Kökeni ve Edebi Gelişimi, İstanbul 2001.
SCHWEMER Daniel, “Karaciğer Falı, Talih Falı, Kuş Uçuşu Falı ve Düş Yorumları- Alamet Yorumunun Türleri ve İşlevleri”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu-1000 Tanrılı Halk, Bonn 2002, s. 453-455.
SCULLARD H. H., The Etruscan Cities and Rome, Ithaca, New York 1979.
SEVİN Veli, “Lydialılar”, Anadolu Uygarlıkları-Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi II, İstanbul 1982, s. 275-308.
SPIVEY Nigel J.-Simon Stoddart, Etruscan Italy, London 1990.
THORPE Martin, Roma Mimarlığı (çev. Rıfat Akbulut), İstanbul 2002.
TITUS LIVIUS, Roma Tarihi-Şehrin Kuruluşundan İtibaren (Ab Urbe Condita) V-X (çev. Sabahat Şenbark), İstanbul 1999.
TORELLI Mario, “History: Land and People”, Etruscan-Life and Alterlife (ed. Larissa Bonfante), Detroit, Michigan 1986, pp. 47-65.
TULUNAY Elif Tül, Etrüsk Sanatı, İstanbul 1992.
TULUNAY Elif Tül, ile söyleşi, “Antik Çağda İtalya’da Yaşamış Doğu Kökenli Bir Halk- Etrüskler”, Bilim ve Ütopya, CXXXVIII, 2005, s. 9-18.
UHLIG Helmut, Avrupa’nın Anası Anadolu (çev. Yasemin Bayer), İstanbul 2007.
ÜNAL Ahmet, Hititler-Etiler ve Anadolu Uygarlıkları, İstanbul 1999.
ÜNAL Ahmet, Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul 2003.
ÜNAL Ahmet, “Hititler’de Fal”, Arkeo Atlas, III, 2004, s. 45.
VERNESI Cristiano vd., “The Etruscans: A Population-Genetic Study”, American Journal of Human Genetics, LXXIV/4, 2004, pp. 694-704.
VILLEY Michel, Roma Hukuku Güncelliği (çev. Bülent Tahiroğlu), İstanbul 2000.
VON CLES-REDEN Sibylle, The Buried People-A Study of the Etruscan World, New York 1955.
VON VACANO Otto-Wilhelm, The Etruscans in the Ancient World, New York 1960.
WAINWRIGHT G. A., “The Teresh, the Etruscans and Asia Minor”, Anatolian Studies, IX, 1959, pp. 197-213.
WELLARD James, The Search for the Etruscans, New York 1973.
WHEELER Mortimer, Roma Sanatı ve Mimarlığı (çev. Zeynep Koçel Erdem), İstanbul 2004.

APA	Orhun M (2009). Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. , 213 - 250.
Chicago	Orhun Murat Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. (2009): 213 - 250.
MLA	Orhun Murat Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. , 2009, ss.213 - 250.
AMA	Orhun M Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. . 2009; 213 - 250.
Vancouver	Orhun M Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. . 2009; 213 - 250.
IEEE	Orhun M "Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı." , ss.213 - 250, 2009.
ISNAD	Orhun, Murat. "Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı". (2009), 213-250.

APA	Orhun M (2009). Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. Gazi Akademik Bakış, 3(5), 213 - 250.
Chicago	Orhun Murat Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. Gazi Akademik Bakış 3, no.5 (2009): 213 - 250.
MLA	Orhun Murat Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. Gazi Akademik Bakış, vol.3, no.5, 2009, ss.213 - 250.
AMA	Orhun M Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. Gazi Akademik Bakış. 2009; 3(5): 213 - 250.
Vancouver	Orhun M Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı. Gazi Akademik Bakış. 2009; 3(5): 213 - 250.
IEEE	Orhun M "Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı." Gazi Akademik Bakış, 3, ss.213 - 250, 2009.
ISNAD	Orhun, Murat. "Hititler’de karaciğer falı, kuş uçuşu falı ve bunların Etrüskler’deki uzantısı". Gazi Akademik Bakış 3/5 (2009), 213-250.