Yıl: 2009 Cilt: 0 Sayı: 51 Sayfa Aralığı: 107 - 146 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış

Öz:
Hacı Bektaş Velî'nin modern Türk tarihçiliğince kabul gören tarihsel hayatı herhalde en güzel 15. yüzyıl Osmanlı tarihçisi Âşıkpaşazâde'nin şu sözleri ile özetlenebilir: "şeyhlikten ve müritlikten fariğ... bir meczup, budala aziz idi." Âşıkpaşazâde'nin meşhur Tevâ-rih-i Âl-i Osman't Hacı Bektaş'tan bahseden mevcut en eski kaynak olmamakla beraber hiç şüphesiz Hacı Bektaş'a dair en fazla teferruat içeren kaynaktır. Belki de bu yüzden, modern tarihçilerin Hacı Bektaş algısı üzerinde beriki adına yazılmış Menâkıbnâme de dâhil olmak üzere diğer bütün kaynaklardan daha fazla etkin olmuştur. Âşıkpaşazâde'nin çizdiği Hacı Bektaş resminin hâlen modern çalışmaların esasını teşkil ettiğini söylemek mümkündür. Hâlbuki dikkatli bir bakış Âşıkpaşazâde'nin bu meselede tarafsız olmadığını ortaya koyacaktır. Esasen tarihçinin eserinde bir bölümün sonuna koyduğu bu bahsin isteksizce yapılmış mecburî bir ekleme olduğu ve kendisini de yakından ilgilendirdiği anlaşılan birtakım iddialara cevap vermek amacıyla polemik üslubuyla yazıldığı açıkça görülmektedir. Aşıkpaşazâde'yi bu hususta kaynak olarak kullanırken onun kendi pozisyonu ve amaçlarını dikkate alarak yazdıklarının bu çerçevede değerlendirilmesi gerektiği açıktır. Bu makale, Âşıkpaşazâde'nin bu meseledeki pozisyonunun böylesi bir kritiğe tâbi tutmayı amaçlamakta ve bu çerçevede Âşıkpaşazâde'nin Hacı Bektaş'la ilgili verdiği bilgilerin tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini savunmaktadır.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 'ÂLİ. (1332). Âşıkpaşazâde Tarihî. İstanbul.
  • ANONİM, (tarihsiz). Menâkıb-ı Tacü'l-Arifin Şeyh Ebu'l-Vefa Tercümesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Esat Efendi Yazmaları.
  • ÂŞIK PAŞA. (2000). Garib-nâme, 4 cilt. haz. Kemal Yavuz. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÂŞIKPAŞAZÂDE, Derviş Ahmed. (1949). Tevârih-i Âi-i Osman, haz. Nihal Atsız. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
  • ÂŞIKPAŞAZÂDE. (tarihsiz). Tevârih-i Âi-i Osman, el yazması. Berlin Stadt-bibliothek, Ms. Or. Oct. 2448.
  • AZAMAT, Nihat. haz. (1992). Anonim Tevârih-i Âi-i Osman, F. Giese Neşrî. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
  • BIRGE, John K. (1937). The Bektashi Order of Dervishes. London-Hartford, Conn..
  • EFLAKİ, Ahmet. (2001a). Ariflerin Menkıbeleri, cilt I. çeviren Tahsin Yazıcı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • EFLAKİ, Ahmet. (2001b). Ariflerin Menkıbeleri, cilt II. çeviren Tahsin Yazıcı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • ELVAN ÇELEBİ. (1995). Menâkıbu'l-Kudsiyye fî Menâsibi'l-Ünsiyye. haz. İsmail E. Erünsal ve Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • EYİCE, Semavi. (1991). "Âşık Paşa Camii". Diyanet İslâm Ansiklopedisi, cilt 4: 3-5.
  • GİESE, Friedrich. ed. (1922). Die altosmanischen anonymen Chroniken. in Text und Übersetzung herausgegeben von Dr. Friedrich Giese. Teil I: Text und Variantenverzeichnis, Breslau.
  • GÖ'ÇEK ABDAL. (2002). Odman Baba Vilâyetnamesi: Vilâyetname-i Şâhî. haz. Şevki Koca. İstanbul.
  • GÖLPINARLI, Abdülbaki. haz. (1995). Vi/âyet-nâme, İstanbul: İnkılap Yayınları.
  • GÜMÜŞOĞLU, Dursun, haz. (2006). Tâcü'l-arifîn Es-Seyyid Ebu'l-Vefâ Menâkıbnâmesi. İstanbul: Can Yayınları.
  • HİLMİ ZİYA BEY. (1340/1924). "Anadolu Tarihînde Dinî Ruhiyat Müşahadeleri",M77A-aiO 1 (15-16): 515-530.
  • IMBER, Colin. (2002). "The Origin of the Janissaries" Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları) 26/11:15-19.
  • İNALCIK, Halil. (1962). "The Rise of Ottoman Historiography". Historians of the Middle East. eds. Bernard Lewis ve P. M. Holt, London: Oxford University Press: 152-167.
  • İNALCIK, Halil. (1998). "How to Read 'Ashik Pasha-zade's History ". Essays in Ottoman History. Istanbul: Eren. (Aynı makale daha önce şurada yayınlanmıştır: HEUWOOD, Colin ve Colin Imber. der. (1994). Studies in Ottoman History in Honour of Professor V.L Menage. lstanbul:ISIS Press.)
  • İNALCIK, Halil. (1999). "Osmanlı Tarihîne Toplu bir Bakış". Osmanlı, ed. Güler Eren, Ankara: 37-116.
  • İNALCIK, Halil. (2007). "Osmanlı Beyliği'nin Kurucusu Osman Beg" Belleten LXXI: 522.
  • JACKOB, J. (1908). Beitrage zur Kenntnis des Derwischordens der Bek-taschis, Berlin.
  • JACKOB, J. (1909). Die Bektaschijje in ihrem Verhaltnis zu verwandten Erscheinungen. München.
  • KAFADAR, Cemal. (1995). Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press.
  • KILIÇ, Filiz, Mustafa Arslan, Tuncay Bülbül. Haz. (2007). Otman Baba Ve-layetnamesi (Tenkitli Metin). Ankara.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat ve Franz Babinger. (1996). Anadolu'da İslâmiyet, haz. Mehmet Kanar, İstanbul: İnsan Yayınları.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat. (1922). "Anadolu'da İslâmiyet: Türk İstilasından Sonra Anadolu Tarih-i Dinisine Bir Nazar ve Bu Tarihîn Menba'ları" Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmu'ası 2: 281 -311, 385-420, 457-86.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Gaye Matbaacılık.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat. (1996a). "Âşık Paşa". İslâm Ansiklopedisi, cilt I: 701-706.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat. (1996b). "Âşık Paşa-zâde". İslâm Ansiklopedisi, cilt I: 706-710.
  • KÖPRÜLÜ, Fuat. (1997). "Bektaş", İslâm Ansiklopedisi, cilt 2: 461-64.
  • LAMİİ ÇELEBİ. (2005). Nefahâtü'l-Üns. haz. Süleyman Uludağ-Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları.
  • MELIKOFF, İrene . (1992). "L'Ordre Bektaşîs et les groupes relevant de Hacı Bektaş: survol du probleme". Sur les traces du soufisme turc. Recher-chessur l'lslam populaire en Anatolie. İstanbul: ISIS Press : 5-10.
  • MELIKOFF, İrene . (1993). "L'origine sociale des premiers Ottomans". The Ottoman Emirate (1300-1389). Ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon: Crete University Press: 135-44.
  • MELIKOFF, Irene. (1999). Hacı Bektaş: Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü.
  • MENAGE, V. L. (1962). "The Beginnings of Ottoman Historiography". Historians of the Middle East. eds. Bernard Lewis ve P. M. Holt, London: Oxford University Press: 168-179.
  • MENAGE,,V. L (1963). "The 'Mannqib' of Yakhshi Faqih" Bulletin of the School of Oriental and African Studies 26/1: 50-54.
  • MENAGE, V. L. (1964). Neshm's History of the Ottomans: The Sources and Development of the Text. London: Oxford University Press.
  • MENAGE, V. L. (1967). "On the Recensions of Uruj's History of the Ottomans" Bulletin of the School of Oriental and African Studies 30/2: 314-322.
  • MENAGE, V. L. (1976). "The 'Annals of Murad II" Bulletin of the School of Oriental and African Studies 39/3: 579.
  • MUHYİDDİN ÇELEBİ, (tarihsiz). Hızırname. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, no. 9495.
  • NEŞRİ, Mehmed. (1995). Kitâb-ı Cihan-nümâ. 2 cilt. haz. Faik Reşit Unat ve Mehmed A. Köymen. Ankara: TTK.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. (1993). "Les milieux soufis dans les territoires du Beylicat ottoman et le probleme des Abdalan-ı Rum". The Ottoman Emira-te(1300- 11389). Ed. Elisabeth Zachariadou. Rethymnon: Crete University Press: 14 5-158.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. (1996a). "Hacı Bektaş Velî" Diyanet İslâm Ansiklopedisi, cilt 14: 455-458.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. (1996b). Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu'da Islâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. (2005). "The Wafa'i tariqa (Wafa'iyya) during and after the Period of the Seljuks of Turkey: A New Approach to the History of Popular Mysticism in Turkey" Mesogeios 25-26: 209-248.
  • ORUÇ BEY, Edirneli, (tarihsiz). Oruç Bey Tarihî. Haz. Nihal Atsız. Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
  • ÖNGÖREN, Reşat. (2003). Tarihte Bir Aydın Tarikatı: Zeynîler, İstanbul: İnsan Yayınları.
  • PALMER, J. A. B. (1952-3). "The Origin of the Janissaries" Bulletin of the John Rylands Library 35/2: 448-481.
  • SARIKAYA, Mehmet Saffet. (2007). "Hızırname'nin Bektaşîliğe Dair Malumatı ve Hızırname Çerçevesinde Bektaşî Kültüründe Hızır İnancı". 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevîlik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni, cilt II. haz. Filiz Kılıç-Tuncay Bülbül. Ankara: 1643-80.
  • TAŞKÖPRÜZADE. (2007). Eş-Şakâiku'n-Nu'mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye. Çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık.
  • TULUM, Mertol. (2000). Tarihî Metin Çalışmalarında Usul: Menâkıbu'l-Kudsiyye Üzerinde bir Deneme. İstanbul: Deniz Kitabevi.
  • URUJ. (1925). Die frühosmanischen Jahrbücher des Urudsch. ed. Franz Babinger. Hanover.
  • UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I: Acemi Ocağı ve Yeniçerî Ocağı. Ankara: TTK. (İlk baskı 1943).
  • WITTEK, Paul. (1965). "The Taking of Aydos Castle: A Ghazi Legend and Its Transformation". Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A. R. Gibb. ed. George Makdisi. Leiden: Brill: 662-672.
  • YILDIRIM, Rıza. (2007). Seyyid AH Sultan (Kızıldeli) ve Velayetnamesi, Ankara: TTK.
  • OCAK, Ahmet Yaşar. (1998). "Hızırname" Diyanet İslâm Ansiklopedisi, cilt 17:417-419.
APA YILDIRIM R (2009). Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. , 107 - 146.
Chicago YILDIRIM Rıza Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. (2009): 107 - 146.
MLA YILDIRIM Rıza Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. , 2009, ss.107 - 146.
AMA YILDIRIM R Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. . 2009; 107 - 146.
Vancouver YILDIRIM R Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. . 2009; 107 - 146.
IEEE YILDIRIM R "Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış." , ss.107 - 146, 2009.
ISNAD YILDIRIM, Rıza. "Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış". (2009), 107-146.
APA YILDIRIM R (2009). Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(51), 107 - 146.
Chicago YILDIRIM Rıza Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 0, no.51 (2009): 107 - 146.
MLA YILDIRIM Rıza Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol.0, no.51, 2009, ss.107 - 146.
AMA YILDIRIM R Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2009; 0(51): 107 - 146.
Vancouver YILDIRIM R Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2009; 0(51): 107 - 146.
IEEE YILDIRIM R "Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0, ss.107 - 146, 2009.
ISNAD YILDIRIM, Rıza. "Hacı Bektaş Veli ve ilk Osmanlılar: Aşıkpaşazade'ye eleştirel bir bakış". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 51 (2009), 107-146.