Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü
Yıl: 2009 Cilt: 2 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 53 - 86 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü
Öz: İslâm kökenli bir içecek olan kahve, 15. yüzyılda bir sufi tarafından keşfedilmiş; 16. yüzyılda başta Mısır ve İstanbul olmak üzere pek çok İslâm ülkesinde tüketilir olmuştur. İslâm toplumlarında ilk seküler kamusal alanlar olarak hizmet gören kahvehaneler, bu asırdan sonra halkın en fazla rağbet ettiği alanlar olmuştur. Yaklaşık bir asır sonra, diplomatik ve ticarî faaliyetlerle Batılıların da tüketmeye başladığı bu keyif verici madde, Batılı güçler tarafından sömürgelerinde ekilmeye ve kapitalist bir metaya dönüştürülerek aslî vatanına satılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada İslâm kökenli bir içeceğin nasıl bir kapitalist metaya dönüştüğü incelenmektedir.
Anahtar Kelime: Konular:
From sufi beverage to capitalist commodity the story of coffe
Öz: In this study, coffee as an Islamic beverage discovered by a Sufi in the 15th century, and used previously in Egypt and İstanbul in the 16th century and has spread coffee-drinking throughout the Islamic world. Coffee-houses first secular public domain of Islamic society are said to be increasingly public favour after 16th century. After one century, coffee as a recreational drug came into general use in the lands of Europe by the way of trading and diplomatic relations. European powers cultivated coffee in their colonies and product market in its homeland. This study inspected the making of coffee as an İslamic beverage capitalist commodity.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- “Coffee Is Ancient Drink”, The Science News-Letter, XLIII/8 (20 February 1943.
- “The Men’s Answer to the Women’s Petition Against Coffee: Vindicating Their Own Performances,and the Vertues of That Liquor, from the Undeserved Aspersions Lately Cast upon Them by Their Scandalous Pamphlet”, London 1674.
- “The Women’s Petition Against Coffee. Representing to Publick Consideration the Grand Inconveniences accruing to their Sex from the Excessive Use of that Drying Enfeebling Liquor. Presented to the Right Honourable Keepers of the Liberty of Venus” [by a Well-willer], London 1674.
- Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri (hzl. Kâzım Arısan-D. Arısan Günay),Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
- Abdülkadir bin Muhammed el-Ensari el-Ceziri el-Hanbali, “Umdetü’s-Safve fî Hall-il-Kahve” (ed. A.I. Silvestre De Sacy), Chrestomathie arabe, tome II, Paris 1826.
- AÇIKGÖZ Namık, “Kahvenin Edebî Serüveni”, Osmanlı, C.9, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
- AÇIKGÖZ Nâmık, Kahvenâme (Klâsik Türk Edebiyatında Kahve), Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
- Ahmet Rif’at, Devhatü’n-Nukaba: Osmanlı Toplumunda Sâdâtı Kirâm ve Nakîbüleşrâflar (hzl.Hasan Yüksel-M. Fatih Köksal), Dilek Matbaası, Sivas 1998.
- AKDAĞ Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celalî İsyanları, Cem Yayınevi,İstanbul 1995.
- AREGAY Merid W., “The Early History of Ethiopia’s Coffee Trade and the Rise of Shawa”,The Journal of African History, XXIX/1 (1988).
- BEELEY Brian W., “The Turkish Village Coffeehouse as a Social Institution”, Geographical Review, LX/4 (Oct. 1970).
- BOSTAN İdris, “Kahve”, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.24, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 2001.
- BRANDO Carlos H. J., “Harvesting and Gren Coffee Processing”, Coffee: Growing, Processing, Sustainable Production (ed. Jean Nicolas Wintengs), WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, Weinheim 2004.
- BRAUDEL Fernand, “Kahvenin Batı’da Yayılması” (çev. Mehmet Genç), Tarih ve Toplum,Sayı: 14 (Şubat 1985).
- CENGİZ Halil Erdoğan, “Kahvenin Kirli Çamaşırları”, Tarih ve Toplum, XVII/101 (Mayıs 1992).
- CLAR Mimi, “Cowboy Coffee”, Western Folklore, XVI/1 (Jan., 1957).
- ÇITLAK Ayşegül, XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Fransız İlişkileri Müteferrika Süleyman Ağa’nın Fransa Elçiliği (1669-1670), KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2005.
- D’OHSSON Ignatius Mouradgea, Tableau général de l’empire othoman: divisé en deux parties,dont l’une comprend la législation mahométane; l’autre, l’histoire de l’empire othoman, tome 4/1, Paris 1791.
- DUFRENOY Marie-Louise -Jean Dufrenoy, “Coffee, the Exotick Drug”, The Scientific Monthly, LXX/3 (Mar., 1950).
- DÜZDAĞ M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1972.
- EDEN Trudy, Cooking in America: 1590-1840, Greenwood Press, Westport CT 2006.
- ELLIS John, An Historical Account of Coffee, London 1774.
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi, c.10, Yapı Kredi Yayınları,İstanbul 2007, c.1, (hzl. O. Şaik Gökyay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996.
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi, c.10, Yapı Kredi Yayınları,İstanbul 2007, c.10 (hzl. S. A. Kahraman vd.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi, c. 9 (Yücel Dağlı vd.),İstanbul 2005.
- FAROQHI Suraiya, Hacılar ve Sultanlar (1517-1638), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
- FAROQHI Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler (çev. Neyyir kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
- FAROQHİ Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
- Gelibolulu Mustafa Âli, Hâlâtü’l-Kahire Mine’l-Âdâti’z-Zâhire (sad. Orhan Şaik Gökyay),Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1984.
- GEORGEON François, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri”,Doğuda Kahve ve Kahvehaneler (ed. H. Desmet-Grégoire, F. Georgeon/çev. Meltem Atik, Esra Özdoğan), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
- GÉRARD J. F., An Historical and Entertaining Treatise on Coffee: its first discovery, its virtues, and the mode of roasting and preparing it for use, London 1833.
- GOODMAN L. E., “al-Râzî, Abu Bakr Muhammad b. Zakariyyâ”, Encyclopedia of Islam (New Edition), vol. VIII, Brill, Leiden 1995.
- HAMMER Joseph, Büyük Osmanlı Tarihi, C. VII (çev. Mehmed Ata; hzl. Mümin Çevik-Erol Kılıç), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1996.
- HATTOX Ralph S., Kahve ve Kahvehaneler Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökeni, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
- HEISE Ulla, Kahve ve Kahvehane, Dost Kitabevi, Ankara 2001.
- IMBER Colin, Şeriattan Kanuna: Ebussuud ve Osmanlı’da İslamî Hukuk (çev. Murteza Bedir),Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2004.
- İbrahim Peçevî Efendi, Tarih-i Peçevî, cild-i evvel, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1283.
- KAFADAR, Cemal, “A History of Coffee”, The XIIIth Congress of the International Economic History Association (IEHA), Buenos Aires, Arjantin, 22-26 Temmuz 2002, www.eh.net/XIIICongress/cd/papers/64Kafadar16.pdf
- KARAMAN Hüseyin, “Bir Biyografi Denemesi: Ebû Bekir el-Razi”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/6 (2004).
- Kâtib Çelebi, Fezleke-i Kâtib Çelebi, cild-i sâni, Cerîde-i Havâdis Matbaası, İstanbul 1287.
- Kâtib Çelebi, Kitâb-ı Cihânnümâ, Müteferrika Matbaası, İstanbul 1145.
- Kâtib Çelebi, Mîzânü’l-hakk fî İhtiyâri’l-ehakk, Ali Rıza Efendi Matbaası, İstanbul 1286.
- KAYE Alan S., “The Etymology of Coffee: The Dark Brew”, Journal of the American Oriental Society, CVI/3 (1986).
- Kitabı Mukaddes: Eski ve Yeni Ahit, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1993.
- KÜTÜKOĞLU Mübahat S. “Osmanlı Ülkesinde Avrupa Sun’î Kahvesi”, Ehlikeyfin Kitabı(hzl. Fatih Tığlı), Kitabevi, İstanbul 2004.
- Letters Written by a Turkish Spy, who lived five-and-forty years undiscovered at Paris, London 1801.
- LEWIS Bernard, (2000). Müslümanların Avrupa’yı Keşfi (çev. İhsan Durdu), Ayışığı Kitapları,İstanbul 2000.
- LEWIS Bernard, İstanbul ve Osmanlı Uygarlığı (çev. Nihal Önol), Varlık Yayınevi, İstanbul 1975.
- LEWIS Bernard, Ortadoğu (çev. Mehmet Harmancı), Sabah Kitapları, İstanbul 1996.
- MAC FARLANE Charles, Turkey and Its Destiny: The Result of Journeys Made in 1847 and 1848 to Examine Into the State of that Country, vol. 1, London 1850.
- Mehmed Şevket, Eser-i Şevket, İstanbul 1852.
- MONTAGU M. W., The letters of lady M.W. Montagu during the embassy to Constantinople,1716-18, vol.1, London 1825.
- MURRAY James A. H., A New English Dictionary on Historical Principles, vol. II, Clanrendon Press, Oxford 1893.
- Mustafa Naimâ, Tarih-i Naimâ, Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulasatı Ahbari’l-Hafikeyn, cild-i sâlis,(yy, ty.).
- NICOL Robert, A Treatise on Coffee, Its Properties and the Best Mode of Keeping and Preparing It, London (1831).
- OSMANOĞLU Ayşe, Babam Abdülhamid, Güven Yayınevi, İstanbul 1960. P. J. Baptiste Le Grand d’Aussy, Histoire de la vie privée des François: depuis l’origine de la nation jusqu’à nos jours, Paris 1815.
- PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
- PINCUS Steve, “Coffee Politicians Does Create: Coffeehouses and Restoration Political Culture”, The Journal of Modern History, LXVII/4 (Dec., 1995).
- PONCET Charles, A Voyage to Æthiopia Made in the Years 1698, 1699, and 1700: Describing Particularly that Famous Empire; as also the Kingdoms of Dongola, Sennar, part of Egypt,London 1709.
- SARAÇGİL Ayşe, “Kahve’nin İstanbul’a Girişi (16.-17. Yüzyıllar)”, Doğuda Kahve ve Kahvehaneler m(ed. H. Desmet-Grégoire, F. Georgeon), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
- SNODGRASS Mary Ellen, Encyclopedia of kitchen history, Taylor & Francis Group, New York 2004.
- ŞEKER Mehmet, Gelibolulu Mustafa Âli ve Mevâ‘ıdü’n-Nefâis fî Kavâ‘ıdi’l-Mecâlis, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
- TOPIK Steven C.,”Coffee”, The Cambridge World History of Food, vol. 1 (ed. Kenneth F. Kiple,Kriemhild Coneè Ornelas), Cambridge University Press, Cambridge 2000.
- TOROS Taha, Kahvenin Öyküsü, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.
- TUCHSCHERER Michel, “Osmanlı Döneminde Mısır Kahvehaneleri (16.-18. Yüzyıllar)”,Doğuda Kahve ve Kahvehaneler (ed. H. Desmet-Grégoire, F. Georgeon/ çev.Meltem Atik, Esra Özdoğan), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
- UKERS William, All About Coffee, Tea and Coffee Trade Journal Co., New York 1935.
- UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı,. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara 1998.
- van ARENDOK C., “Kahwa”, Encyclopedia of Islam (New Edition), vol. IV, Leiden 1997.
- WINTENGS Jean Nicolas, “The Coffee Plant”, Coffee: Growing, Processing, Sustainable Production(ed. Jean Nicolas Wintengs), WILEY-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA,Weinheim 2004.
- YALÇINKAYA M. Alaaddin, “Kanuni’den Lale Devrine Kadar Türk Geleneklerinin Avrupa’ya Tesirleri ve Türk Kültür Öğelerinin Tesir Yolları”, Prof. Dr. Yavuz Ercan’a Armağan (hzl. Seyit Sertçelik vd.), Turhan Kitabevi, Ankara 2008, s.999-1014.
- YAMAN Talat Mümtaz, “Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler”, Ehlikeyfin Kitabı (hzl. Fatih Tığlı), Kitabevi, İstanbul 2004.
- ZAIMECHE Salah, “The Coffee Trail: A Muslim Beverage Exported to the West”, http://www.muslimheritage.com/uploads/Main%20-%20Coffee1.pdf.
- ZILFI Madeline C., “The Kadizadelis: Discordant Revivalism in Seventeenth-Century Istanbul”, Journal of Near Eastern Studies, XLV/4 (1986).
| APA | TAŞTAN K (2009). Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. , 53 - 86. |
| Chicago | TAŞTAN Kemal.Yahya Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. (2009): 53 - 86. |
| MLA | TAŞTAN Kemal.Yahya Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. , 2009, ss.53 - 86. |
| AMA | TAŞTAN K Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. . 2009; 53 - 86. |
| Vancouver | TAŞTAN K Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. . 2009; 53 - 86. |
| IEEE | TAŞTAN K "Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü." , ss.53 - 86, 2009. |
| ISNAD | TAŞTAN, Kemal.Yahya. "Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü". (2009), 53-86. |
| APA | TAŞTAN K (2009). Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış, 2(4), 53 - 86. |
| Chicago | TAŞTAN Kemal.Yahya Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış 2, no.4 (2009): 53 - 86. |
| MLA | TAŞTAN Kemal.Yahya Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış, vol.2, no.4, 2009, ss.53 - 86. |
| AMA | TAŞTAN K Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış. 2009; 2(4): 53 - 86. |
| Vancouver | TAŞTAN K Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü. Gazi Akademik Bakış. 2009; 2(4): 53 - 86. |
| IEEE | TAŞTAN K "Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü." Gazi Akademik Bakış, 2, ss.53 - 86, 2009. |
| ISNAD | TAŞTAN, Kemal.Yahya. "Sufi şarabından kapitalist metaya kahvenin öyküsü". Gazi Akademik Bakış 2/4 (2009), 53-86. |
