Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 102 Sayfa Aralığı: 297 - 312 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34189/hbv.102.015 İndeks Tarihi: 06-01-2023

AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR

Öz:
Horasan’ın “parlayan biricik yıldızı” Nişabur, İpek Yolu üzerinde bulunması sebebiyle hemen her dönemde önemini koruyan bir şehir olmuştur. Sırtını dayadığı Binalud Dağı’nın düşman saldırılarına karşı korunma üstünlüğü sağlaması, eteklerinin tarıma elverişli oluşu ve gerekli suya kolaylıkla ulaşılması gibi hayati öneme sahip koşullar da bu önemi perçinlemiştir. Sahip olduğu jeopolitik konum sebebiyle pek çok devletin egemenlik arzularını kabartan şehir, tarihin derinliklerinden günümüze doğru bir akışla, Sasaniler, Tahiriler, Saffariler, Sâmaniler, Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar gibi birbiri ardına şehre hükümran olan farklı devletlerin egemenliği altına girmiştir. Gaznelilerden itibaren kültürel bir dönüşüm yaşayarak Türkleşme sürecine giren şehir, Selçuklular döneminde özellikle eğitim alanında yaşanan gelişmeler sonucunda medreselerin merkezi haline gelmiş; çok sayıda âlim, mutasavvıf ve şairin yetiştiği bir ilim yuvasına dönüşmüştür. Türk-İslâm tasavvuf anlayışının köklü isimlerinden olan Hacı Bektaş Veli de Nişabur’da doğmuş; ilk bilgilerini burada “Pîr-i Türkistan” namıyla bilinen Hoca Ahmet Yesevi’nin halifelerinden Lokman Perende’den almıştır.Bu makalede Nişabur’un coğrafi konumu, ekonomisi, siyasî ve kültürel özellikleri, Kemal Derin’in Hacı Bektaş Veli’nin yaşamını konu edindiği Aşkın Hünkârı Hacı Bektaş Veli adlı tarihî romanından hareketle ele alınacak ve şehrin kurmaca ortama nasıl yansıdığı tespit edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime: Hacı Bektaş Veli Horasan Lokman Perende Nişabur İpek Yolu.

Hacı Bektaş Veli the Sultan of Love a Silk Road City in the Novel of Shahdiz: Nishapur

Öz:
Nishapur, the one and only shining star of Khorasan, has been a city that has maintained its impor- tance in almost every period due to its location on the Silk Road. Vital conditions such as the fact that Mount Bīnālūd, on which it rests, provides superiority in protection against enemy attacks, that its slopes are suitable for agriculture, and that the necessary water is easily accessible, clinched this im- portance. Due to its geopolitical position, the city, which has increased the desire for sovereignty of many states, has come under the domination of different states, such as Sāsānids, Tāhirīds, Saffarids, Sāmānids, Ghaznavids, Seljūqs and Harzemshahs, which have dominated the city one after another, with a flow from the depths of history to the present. From the Ghaznavids, the city, which entered the process of Turkization by experiencing a cultural transformation, became the centre of madrasas during the Seljuk period, especially as a result of the developments in the field of education; it has turned into a home of knowledge where many scholars, ṣūfīs and poets are educated. Hacı Bektaş Veli, one of the well-established figures of the Turkish-Islamic understanding of ṣūfism, was also born in Nishapur; he received his first knowledge here from Luqman Perende, one of the caliphs of Hodja Aḥmad al-Yasawī, known as “Pīr-i Turkistan”. In this article, the geographical location, economic and demographic structure, political and cultural characteristics of Nishapur were discussed based on Kemal Derin’s novel Aşkın Hünkârı Hacı Bektaş Veli Şahdiz (Haci Bektash Veli the Sultan of Love), in which the life of Hacı Bektaş Veli was the subject, and how the city was reflected in the fictional environment was determined. As a result of the study, it was revealed that in the novel, which blends historical reality with the epic, Nishapur is one of the important cities where Hacı Bektaş Veli’s first information was acquired, the foundations of his identity and personality were laid, and his soul was shaped just like his body, beyond being a piece of geography, it was treated like a figure.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aktaş, Şerif. Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Birlik Yayınları, 1984.
  • Arifoğlu, Yunus. VIII. Yüzyıl ile XI. Yüzyıllar Arasında Horasan’ın Dini ve Sosyal Yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2013.
  • Biçer, Bekir. “Kuruluş Devrinde Nizâmiye Medreselerinin Müderrisleri”. Tarih Okulu Dergisi. 6/16 (Aralık 2013): 263-287. https://doi.org/10.14225/Joh330
  • Çelik, Yakup. “Tarih ve Tarihî Roman Arasındaki İlişki-Tarihi Romanda Kişiler”. Bilig. 22 (Haziran 2002): 49-68.
  • Çetin, Osman. “Horasan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/234-241. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Çorak, Reyhan. “Klasik Türk Şiirinde Mavi Göz”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2/2 (Ağustos 2019): 845-868.
  • Derin, Kemal. Aşkın Hünkârı Hacı Bektaş Veli Şahdiz. 2. Baskı, İstanbul: Destek Yayınevi, 2012.
  • Gölpınarlı, Abdülbaki (Haz.). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme”. İstanbul: İnkılâpKitabevi, 1958.
  • Gür, Murat. “Tarih ve Menkıbenin Ötesinde Bir Hacı Bektaş Veli Romanı: Şahdiz”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11/ Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı (Aralık 2021): 162-178.
  • Karaca, İsmail. “Tarihî Romanlarda Mekân-Coğrafya”. İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 34/34 (2006): 71-90.
  • Korkmaz, Ramazan. “Romanda Mekânın Poetiği”. Edebiyat ve Dil Yazıları Mustafa İsen’e Armağan. ed. Ayşenur Külahlıoğlu İslam - Süer Eker (Ankara, 2007), 399-415.
  • Levent, Sema. “Klasik Şerh Geleneğinden Modern Şerh Metoduna Yolculukta Sistemli, Çağdaş Bir Şārih Muhammet Nur Doğan”. Turkish Studies. 14/6 (2019):3341-3359.http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.36897
  • Mustafâ b. Seydî. Cevher-Nâme-i Sultân Murâdî. haz. Sibel Murad. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları, 2019.
  • Özgüdenli, Osman Gazi. “Nişabur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/149-151.İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
  • Öztürk, Mürsel. “Hacı Bektaş Velî’nin Yaşadığı Devirdeki Nişabur”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri. Ed. Alemdar Yalçın, vd. 285- 288. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 1999.
  • ——. Anadolu Erenlerinin Kaynağı Horasan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
  • ——. “Hacı Bektaş Zamanında Nişabur’daki Kültürel Hayat”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 0/45 (Mart 2008): 145-153.
  • ——..“Nevruz Nâme”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi. 36/61 (Mart 2017): 149-182.https://doi.org/10.1501/ Tarar_0000000661
  • Pırlanta, İsmail. Fethinden Sâmânîler Dönemi Sonuna Kadar Nişabur. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
  • ——..“Büyük Selçukluların Horasan’da Dini ve Sosyal Yaşam Üzerindeki Bazı Uygulamaları ve Bunların Halka Yansımaları”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahi- yatFakültesi Dergisi. 16/2 (Aralık 2012): 689-719.
  • ——. “Büyük Selçuklular Döneminde Horasan’da Tarım ve Hayvancılık”. Turk- ish Studies.9/4 (Bahar 2014): 985-1004.http://dx.doi.org/10.7827/Turkish- Studies.7014
  • Şahin, Haşim - Arifoğlu, Yunus. “Selçuklu Öncesi Dönemde Horasan: Coğrafi Ko- num, İktisadi Yapı ve Şehirler”. Akademik İncelemeler Dergisi. 8/3 (Temmuz 2014): 361-387.
  • Tekin, Mehmet. Roman Sanatı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2001.
  • Yetkin, Suut Kemal. Denemeler. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1972.
APA SAZYEK E (2022). AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. , 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
Chicago SAZYEK ESRA AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. (2022): 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
MLA SAZYEK ESRA AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. , 2022, ss.297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
AMA SAZYEK E AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. . 2022; 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
Vancouver SAZYEK E AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. . 2022; 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
IEEE SAZYEK E "AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR." , ss.297 - 312, 2022. 10.34189/hbv.102.015
ISNAD SAZYEK, ESRA. "AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR". (2022), 297-312. https://doi.org/10.34189/hbv.102.015
APA SAZYEK E (2022). AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0(102), 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
Chicago SAZYEK ESRA AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 0, no.102 (2022): 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
MLA SAZYEK ESRA AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, vol.0, no.102, 2022, ss.297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
AMA SAZYEK E AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2022; 0(102): 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
Vancouver SAZYEK E AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 2022; 0(102): 297 - 312. 10.34189/hbv.102.015
IEEE SAZYEK E "AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 0, ss.297 - 312, 2022. 10.34189/hbv.102.015
ISNAD SAZYEK, ESRA. "AŞKIN HÜNKÂRI HACI BEKTAŞ VELİ ŞAHDİZ ROMANINDA BİR İPEK YOLU ŞEHRİ: NİŞABUR". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 102 (2022), 297-312. https://doi.org/10.34189/hbv.102.015