Yıl: 2022 Cilt: 19 Sayı: 74 Sayfa Aralığı: 463 - 491 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 10-09-2022

GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ

Öz:
Mutfaklar, sosyal yaşamın önemli bir mekânı ve evlerin kalbidir. Aynı zamanda beslenmenin, yaşam biçiminin ve sosyal ilişkilerin simgesi ve toplumları anlamanın en iyi yollarından biridir. Mutfak, günlük yemeklerden, doğum düğün-ölüm gibi özel gün yemeklerine, kutlama ve ziyafet yemeklerinden, dinî yemeklere kadar toplumu bir araya getirirken aynı zamanda o toplumun kültürel kimliğini de oluşturur. Bu kültürel kimlik, kuşaktan kuşağa geçerken geleceğin mirası olma niteliğindedir. Günümüzde çoğunluğu Kuzey Batı Karadeniz bölgesinde yaşayan ve çok güçlü sözlü geleneğe sahip olan Ortodoks Hristiyan Gagauz halkının etnik kökleri hakkında birçok teori bulunmaktadır. Ancak genel kabul gören ve güçlü teori Selçuk, Kıpçak, Peçenek ve Uz gibi Türk kökenli oldukları, dillerinin ise Oğuz grubu içinde Oğuz-Türk (güneybatı kolu) alt grubuna dâhil ve Türkiye Türkçesi ve Azericeye benzer genetik ve tipolojik özelliklere sahip olduğu şeklindedir. Gagauz dili, günümüzde UNESCO tarafından kaybolmakta olan diller arasında kabul edilmektedir. Araştırma, Gagauz mutfak kültürü unsurlarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bunun için Gagauz sözlü kültüründe yiyecek ve içeceklerle ilgili ifadelere, yemekle ilgili folklor, gelenek ve göreneklere, özel gün, kutlama ve ziyafetlere, mutfak düzenine, mutfak araç ve gereçlerine, pişirme ve saklama yöntemlerine, yiyecek ve içecek örneklerine yer vermektedir.
Anahtar Kelime:

ON THE GAGAUZ CULINARY CULTURE

Öz:
The kitchen serves as its heart and main hub of social activity of almost any home. By extension, cuisine is a symbol of both eating and living well, and of social relations, making of the ways to understand any society. Cuisine brings society together – from daily to celebratory meals for births, weddings, funerals, religious holidays…. – and constitutes a key role in forming a society’s cultural identity to be on from one generation to the next. Today, many theories regarding the ethnic origins of the Gagauz, an Orthodox Christian Turkic people. That said, they live in Eastern Europe around the Black Sea, and are known for their rich oral tradition. Many speculate that they hail from Seljuk, Kipchak, Pechenek, and even Uz roots. However, their language falls under Oghuz (southwestern) branch of the Turkic language family, alongside Modern Turkish and Azerbaijani. Alas, according to UNESCO, it is highly endangered. The study aims to examine Gagauz cuisine through the lens of language. In it, we will look at Gagauz food and drink, as well as how terminology related to cooking and food storing methods, festive meals (incl. banquets), kitchen layout, cooking utensils, food storage methods, alongside culinary customs as they exist in both the Gagauz oral tradition and folklore.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ACAROĞLU, M. T. (1986). Gagauz Atasözleri ve Deyimleri. Ankara: Türk Folkloru Araştırmaları: 25-54.
  • AKGÖL, Y. (2012). Gastronomi Turizmi ve Türkiye’yi Ziyaret Eden Yabancı Turistlerin Gastronomi Deneyimlerinin Değerlendirilmesi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ARGUNŞAH, M. - H. GÜNGÖR (1998). Gagauzlar: Gagauz Türklerin Etnik Yapısı, Nüfusu, Dili, Dini, Folkloru Hakkında bir Araştırma. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • BALÇIK, İ. (2018). 1931-1938 Arası Türk Basınında Gaagavuzlar. Çanakkale: 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • BASKAKOV, N. A. (1952). “To the Question of the Classification of Turkic Languages”. News of the USSR Academy of Sciences. Department of Literature and Language. ka. - T. XI. 2. - M: 121-134.
  • BULGAR, S. (2021). Gagauzlarn İstoriyası Orta Asirlerdän Bünkü Gnä Kadar. Birinci pay. M. V. Komrat: Maruneviç Adına Bilim-Araştırma Merkezi.
  • ÇAKIR, M. (2005). Besarabiealâ Gagauzlarân İstorieasâ, 1934. (ed. Peter Çebotar). Kişinöv.
  • ÇAPAR, G. - U. YENİPINAR (2016). “Somut Olmayan Kültürel Miras Kaynağı Olarak Yöresel Yiyeceklerin Turizm Endüstrisinde Kullanılması”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies. 4: 100-115.
  • CEBECİ, A. H. (2008). XVI. Yüzyıl Osmanlı Tahrir Defterlerine Göre Gagauzlar. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • ÇIMPOEŞ, L. (2016). “Gagavuz Kültüründe Hidrellez (Gagavuz Kültürasında Hederlez)”. Hamdullah Suphi ve Gagavuzlar. (ed. M. Şahingöz-A. Alp). Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
  • CIVITELLO, L. (2019). Mutfak ve Kültür. İnsanın Beslenme Tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
  • COTENKO, V. (1994). “Gagavuz Kavurması”. V. Milletlerarası Yemek Kongresi (1-3 Eylül 1994). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 56-57.
  • COXWELL, C. F. (1925). Siberian and Other Folk-Tales. London: The C.W. Daniel Company.
  • DAĞDEVİREN KIRMIZI, G. (2020). “Emotional and Functional Speaker Attitudes towards Gagauz as an Endangered Language”. Bilig - Journal of Social Sciences of the Turkic World. 93: 203-222.
  • DİNÇ, A. (2004). “Gagavuz Folklorunda Ölüm”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum. 25: 89-106.
  • DİRİBAŞ, O. (2020). Yunanistan Evros (Meriç) Bölgesi Orestiada (Kumçiftliği) Kazası Gagauzları Halk Edebiyatı ve Folkloru. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ELIADE, M. (1964). Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy. USA: Bollingen Foundation Published by Princeton University Press.
  • ERDEN, A. vd. (1999). Gagauz Halk Kültürü (Güney Moldova-Gagauz Yeri) Gagauz Folk Culture (South Moldovia-Gagauz Country). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • GÖKBULUT, B. vd. (2019). “Türk Halk Masallarındaki Kadın Kahramanlar ve Sosyo Kültürel Rolleri”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi. VIII/1: 61-83.
  • GÜNDÜZÖZ, G. (2015). “Günümüzde Nevşehirʼde Yaşayan Bazı Gelenek ve Kabullere Bir Bakış”. FSM İlmî Araştırmalar. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 6: 123-150.
  • GÜNGÖR, H. (1986). “Gagauzlarda Kurban Kültü”. X. Türk Tarih Kongresi (22-26 Eylül 1986). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları: 743-748.
  • GÜZELLER, N. vd. (2016). “The Culinary Culture and Traditional Foods of Adana Province”. Journal of Agricultural Faculty of Uludag University. 30: 538-545.
  • HALICI, N. (2009). Türk Mutfağı. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
  • HATLAS, J. (2016). “Gagauz in Bulgaria, Moldova and Ukraine - Selected Aspects”. Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia. XXII/2: 101-116.
  • IŞIN, P. M. (2021). Avcılıktan Gurmeliye Yemeğin Kültürel Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • IUSIUMBELI, I. (2008). Gagauz Yeri’nde Kadın. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • JOHANSON, L. – E. A. CSATó (1998). “The History of Turkic”. The Turkic Languages. (ed. L. Johanson-E. A. Csató). New York: Routledge.
  • KAHRAMAN, A. (2006). Dede Korkut Hikayeleri. Dirse Han Oğlu Buğaç Han. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
  • KAPALO, J. A. (2011). Text, Context, and Performance : Gagauz Folk Religion in Discourse and Practice. The Netherlands: Konnklijke Brill NY, Leiden.
  • KARPAT, K. H. (1996). “Gagauzlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul. 13: 288-291.
  • KAŞIKCI, E. (2021). Yunanistan Kumçiftliği (Orestiada) Gagauzları (Tarih, Dil ve Kültür). Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • KOPUŞÇU, V. (2014). Traditional Meat Dishes in Turkish and Gagauz Languages. Comrat: Research Center of Gagauzia.
  • KOPUŞÇU, V. (2016). Gastronomic Vocabulary in the Gagauz Language: Names of Traditional Dishes. Komrat: Cultural and Educational Public Association.
  • KORKMAZ, A. (2021). 20. Yüzyılın İlkyarısında Beserabya’da Gagauz Türklerinin Tarihi ve Kimliği. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • KOTENKO, V. - G. GAYDARLI (1992). “Gagauz Aşçılığının Terimleri”. IV. Milletlerarası Yemek Kongresi (3-6 Eylül 1992). Konya: Kombassan Yayınları: 171-176.
  • KVILINKOVA, E. (2015). “Varieties of the Rite Kurban among the Gagauz and Methods of its Preparation”. Journal of Ethnology and Culturology. XVI: 64-70.
  • MANOV, A. (2001). Gagavuzlar (Hıristiyan Türkler). (çev. M. Türker Acaroğlu). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • MARUNEVIÇ, M. V. (1988). Material Culture of the Gagauz Con. 19-th - Early. 20th Century. Chisinau.
  • MERÇİL, E. (2000). Türkiye Selçuklularının Meslekleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • MOŞKOV, V. A. (1904). Besarabya Gagauzlarının Ağızı (Nareçiya Bessarabskih Gagauzov). W. Radloff, Proben der Volkslitteratur der Türkischen Stämme. Sankt-Peterburg: Tipografya Ġmperatorskoy Akademii Nauk, X. Thell.
  • MOŞKOV, V. A. (2004). Bender Bölgesi Gagauzları. Gagauzı Benderskogo Uezda. (Etnografik Makaleler ve Materyaller). Chisinau: Prodg. Segigaa.
  • MUTAF, S. (2013). Gagauzların Tanınma Mücadelesi ve Gagauz Yeri Özerk Bölgesinin Oluşum Süreci. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • NAHYA, Z. N. - P. YILMAZ (2012). “Şehrin Mutfağı: Mutfak Kültürü, Gaziantep ve Antalya”. Şehir ve Mutfak Kültürü. (ed. Z. N. Nahya). Ankara: Ürün Yayınları: 7-16.
  • NAYIR, Y. N. (1999). Balkanlar ve Türklük. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
  • NIKOGLO, D. (2004). The Food System of the Gagauz People in the XIX - Early XX Century. Chisinau.
  • ORAL, M. (2010). “Antalya Mutfak Kültürü. Dünden Bugüne Antalya”. Antalya: Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. II: 438-451.
  • ÖRNEK, E. (2018). Bithynia’dan Prusias’a Osmanlı’dan Günümüze Bursa Yöresi Mutfak Ürünleri: Otel Menülerinde Kullanım Düzeyi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ÖZÇELİK, M. E. (2018). Gagauzların Menşei Meselesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ÖZKAN, N. (1996). “Gagauz Türklerinin Gelenekleri ve Folkloru”. Gagauz Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 30-36.
  • PANCU, A. (2018). 1991 Sonrası Gagauz Yeri Özerk Bölgesi ile Türkiye Cumhuriyeti Devleri Arasındaki İlişkilerin Kurulması ve Gelişmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • PERÇEMLİ, V. (2011). Gagauz Türklerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm Adetleri. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
  • PETROVICI, N. (2009). Komrat Kasabasının Monografisi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • SAKA, S. A. (2019). The Origin of Gagauzes in the Early Historical Periods. İstanbul: Yeditepe University Institute of Social Science. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • SOROÇANU, E. C. (2006). Gagauzların Kalendar Âdetleri. Gagauz Calendar Rituals. Comrat: Academy of Sciences of the Republic of Moldova. Institute for Interethnic Reseaech. Tika.
  • SOROÇANU, E. (2018). “Turkic Names of Bread and Flour Products in the Traditional Culture of Gagauz”. 2nd Interntation Symposium on Eurosion Studies. Oriental and Turkic Studies in Eurosia Region (4-6 Temmuz 2018). İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı: 66-67.
  • SOROÇANU, E. (2019a). ”Influence of Moldovan Tradition on the Evolution of Gagauz Ritual Bread Products”. Symposium Cultural Studies. Vol1 (26 September 2019). Kishinev, Moldova: 221-228.
  • SOROÇANU, E. (2019b). “Traditional Gagauz Flour Products Lokum, Dizman, Şird and: Ethymological Notes”. International Scientific and Practical Conference. Science, Education, Culture: 78-81.
  • SOROÇANU, E. (2020). Bread in the Gagauz Culture: Ethnolinguistic Research. Kishinev: Publishing house Lexon-Prim.
  • TANYILDIZ, A. (1996). Gagauzlarla. Isparta: Isparta Kent Klavuzu.
  • TAPPER, R. - S. ZUBAİADA (2000). Orta Doğu Mutfak Kültürleri. (ed. S. Zubaida- R. Tapper). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • UÇKUN, R. (2003). Gagauz Masallarının Tip ve Motif Yapısı Bakımından İncelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • UHRI, A. (2016). Anadolu Mutfak Kültürünün Kökenleri. İstanbul: Ege Yayınları.
  • YERASIMOS, M. (2019). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • YEŞİL, Y. (2014). “Türk Dünyası’nda Geçiş Dönemi Ritüelleri Üzerine Tespitler”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum. 3: 117-136.
  • YILMAZ, O. (2017). Gagauz ve Kaskay Hikayelerinde Düğün Merasimi. Giresun: Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • YOLOĞLU, G. (1996). Qaqouzlar. Bakı: Azərbavcan Dövlat Neşriyyatı.
  • YOLOĞLU, G. (1999). Türklerde Merasimler. (çev. Dildar Atmaca). Şirzat, Ankara: AKM Yayınları.
  • ZAJACZKOWSKI, W. (1956). “Works for the Gagauz Ethnography (Pryczynki do etnografıi Gagauzkow)”. Orientalistic Yearly, Rocznik Orıentalisttyczny. XX. Warszawa: 354-360.
  • ZANET, T. (2010). Gagauzluk: Kultura, Ruh, Adeltar Gagauz Folkloru. Kişinev: Moldova Bilimler Akademisi Filoloji Enstitüsü.
  • NEVER, D. (2020). “Traditional Gagauz Food. Register of the Intangible Cultural Heritage of the Gagauz”. Main Department of Culture Gagauzia. Chisinau. Erişim Tarihi: 10.11.2021. http://kultura-ge.md/index.php?newsid=1464
  • ZANET, T. (2020). “Holidays, Customs, and Riuel. Register of the Intangible Cultural Heritage of the Gagauz”. Main Department of Culture Gagauzia. Chisinau. Erişim Tarihi: 15.11.2021. http://kultura-ge.md/index.php?newsid=1464
APA Güleç H, DURLU-ÖZKAYA F (2022). GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. , 463 - 491.
Chicago Güleç Hakan,DURLU-ÖZKAYA Fügen GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. (2022): 463 - 491.
MLA Güleç Hakan,DURLU-ÖZKAYA Fügen GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. , 2022, ss.463 - 491.
AMA Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. . 2022; 463 - 491.
Vancouver Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. . 2022; 463 - 491.
IEEE Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F "GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ." , ss.463 - 491, 2022.
ISNAD Güleç, Hakan - DURLU-ÖZKAYA, Fügen. "GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ". (2022), 463-491.
APA Güleç H, DURLU-ÖZKAYA F (2022). GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. Karadeniz Araştırmaları, 19(74), 463 - 491.
Chicago Güleç Hakan,DURLU-ÖZKAYA Fügen GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. Karadeniz Araştırmaları 19, no.74 (2022): 463 - 491.
MLA Güleç Hakan,DURLU-ÖZKAYA Fügen GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. Karadeniz Araştırmaları, vol.19, no.74, 2022, ss.463 - 491.
AMA Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. Karadeniz Araştırmaları. 2022; 19(74): 463 - 491.
Vancouver Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ. Karadeniz Araştırmaları. 2022; 19(74): 463 - 491.
IEEE Güleç H,DURLU-ÖZKAYA F "GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ." Karadeniz Araştırmaları, 19, ss.463 - 491, 2022.
ISNAD Güleç, Hakan - DURLU-ÖZKAYA, Fügen. "GAGAUZ MUTFAK KÜLTÜRÜ". Karadeniz Araştırmaları 19/74 (2022), 463-491.