Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 157 - 192 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18403/emakalat.1108346 İndeks Tarihi: 21-09-2022

Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri

Öz:
İslam düşünce geleneğinde mezhep-lerin tarihsel hafızaları muhatap veya muhalif oldukları ekollerden etkilen-mektedir. Eş‛arîliğin tarihsel süre-cinde Mu‛tezile ile olan ilişkisi, mez-hebi hafıza ve bunun neden olduğu algının tezahürleri üzerinden ilerle-mektedir. İmam Eş‛arî’nin kırklı yaş-larında Mu‛tezile’den ayrılmasıyla başlayan süreç, iki mezhebi sürekli karşı karşıya getirmiştir. Bu araş-tırma, Mısır-Şam bölgesinde Eş‛arîli-ğin Mu‛tezile’yi algılayış biçimini, Seyfüddîn el-Âmidî üzerinden değer-lendirmeyi amaçlamaktadır. İslam Mezhepleri Tarihi araştırmalarında kullanılan şahıslar üzerinde derin-leşme prensibini merkeze almakta-dır. Çünkü, Âmidî’nin Mısır-Şam Eş‛arîliği çerçevesinde kendine has bir konuma sahip olması Mu‛tezile eleştirilerini daha da önemli hale ge-tirmektedir. Âmidî, incelediği pek çok konuda Mu‛tezile’nin görüşlerine yer verip çoğu kez eleştirmekte bazen de doğru bulmaktadır. Eleştirilerinde kimi zaman genelleyerek Mu‛tezile ol-gusunu öne çıkarırken bazen de isim isim Mu‛tezilî bilginlere yer vermekte-dir. Âmidî’nin Mu‛tezile’ye yönelik eleştirilerinin başında bilgi kuramına dair meseleler gelmektedir. Mu‛tezilî akılcılığına karşı felsefi bir akılcılığı öne çıkarmaktadır. Âmidî’nin Mu‛te-zile’ye yönelttiği eleştirilerinin ikinci ana sahası kelâmî konular üzerine-dir. Bu gerilimin temelinde ise Allah tasavvuru yatmaktadır. Âmidî’nin Mu‛tezile’ye yönelik eleştirileri felsefi birikiminden, Eş‛arî kimliğinden ve özgün ilmi yaklaşımından beslen-mektedir.
Anahtar Kelime:

Sayf al-Dīn al-Āmidī’s Criticism on Mu‛tazila

Öz:
In the tradition of Islamic thought, the historical memories of the sects are af-fected by the sects they are dealing with or opposed. In the historical process of Ash‛arism, its relationship with Mu‛ta-zila proceeds through the sectarian me-mory and the manifestations of the per-ception it causes. The process that star-ted with Imam As‛harī's departure from Mu‛tazila in his forties brought the two sects into conflict. This research aims to evaluate the Ash‛arism's perception of Mu‛tazila in the Egypt-Damascus region through Sayf al-Dīn al-Āmidī. It focuses on the principle of deepening on the in-dividuals used in the History of Islamic Sects research. Because the fact that al-Āmidī has a unique position within the framework of Egypt-Damascus Ash‛a-rism makes the criticism of Mu‛tazila even more important. Al-Āmidī gives place to the views of Mu‛tazila on many issues he examines and often criticizes it and sometimes finds it correct. While he sometimes generalizes and highlig-hts the Mu‛tazila phenomenon in his criticisms, he sometimes includes Muʿtazilite scholars by name. At the fo-refront of al-Āmidī’s criticisms of Mu‛ta-zila are the issues related to the theory of knowledge. He puts forward a philo-sophical rationality against the Mu‛ta-zila rationalism. The second main field of al-Āmidī’s criticisms of Mu‛tazila is on theological issues. On the basis of this tension lies the imagination of God. Al-Āmidī’s criticisms of Mu‛tazila are fed by his philosophical background, Ash‛arī identity, and his original scientific app-roach.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akın, Murat. “Mu’tezile’ye Göre Kabir Azâbı”. Diyanet İlmi Dergi LIII/4 (2017), 151-177.
  • Akkoyunlu, İsmail. “İbn Teymiyye’nin Şiîlik Eleştirisinde Mu’tezile Faktörü”. Toplum Bilimleri Dergisi XI/22 (2017), 119-132.
  • Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. Ebkârü’l-efkâr fî usûli’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
  • Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2003.
  • Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim. Gâyetü’l-meram fî ilmi’l-kelâm. Kahire: Vizâretü’l-Evkâf, 1971.
  • Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu’tezile Ekolü Ta-rihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlü’d-din. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. Kitâbü Temhîdi’l-evâ’il ve telhîsı’d-delâ’il. thk. İmadüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1986.
  • Belhî, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd. Kitabu’l-makalat ve meahu uyunu’l-mesaik ve’l-cevabat. thk. Hüseyin Hansu, Racih Kürdi. KURAMER - Dârü’l-Feth, 2018.
  • Bozan, Metin. “Mezhepler Tarihçiliği Açısından Seyfuddin Âmidî”. Seyfuddîn Âmidî Sempozyumu, 357-268.
  • Coşar, Hakan. “İşârât Geleneği İçinde Fahreddin er-Râzî Eleştirileri: Seyfeddin el-Âmidî Örneği”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. ed. Ömer Türker, Osman Demir. 555-577. İs-tanbul: İSAM Yayınları, 2013.
  • Coşar, Hakan. “Seyfeddin Âmidî’nin Hayatı, İslam Düşüncesindeki Yeri ve Eserleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/2 (2008), 173-204.
  • Coşkun, İbrahim. “Âmidî’nin (ö. 631/1233) ‘İsbat-ı Vacib’ Delili ve Klasik Delillere Getirdiği Eleştiriler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi VIII/1 (2006), 1-20.
  • Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. thk. Ali Sâmi en-Neşşâr, Süheyr Muham-med Muhtâr, Faysal Bedir Avn. İskenderiyye: Münşeetü’l-Maârif, 1969.
  • Davidson, Herbert A. Proofs for eternity creation and the existence of god in Medieval Islamic and Jewish philoshy. New York: Oxford University Press, 1987.
  • Dumangöz, Tuğba. “Hüsün ve Kubuh Niçin Hakikî Değil de İtibârîdir?: Seyfeddîn el-Âmidî Örneğinde Bir İnceleme”. Kelâm Araştırmaları Dergisi XVIII/1 (2020), 115-151.
  • Dumangöz, Tuğba. Hüsün-Kubuh Açısından İlahi Fiiller: Seyfeddin el-Âmidî Örneği. Marmara Üniversitesi SBE, 2017.
  • Erkol, Ahmet. “Seyfuddin Âmidî’nin Nübüvvet Savunusu”. Seyfuddîn Âmidî Sempozyumu, 169-192.
  • Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makālâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Helmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
  • Eşit, Davut - Kala, M. Enes. “Onüçüncü Yüzyıl İslam Hukuk Felsefe-sinde Bilginin Mahiyeti -Amidî ve Zerkeşî Örneği-”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri, 188-209.
  • Gömbeyaz, Kadir. “İtikadî Fırka Tasnifçiliğinde Âmidî’nin Yeri”. Sey-fuddîn Âmidî Sempozyumu, 269-301.
  • Harman, Vezir. “Seyfeddin Amidî’nin Kelam Sisteminde Kat’ilik ve Zannilik Açısından Deliller”. Kelâm Araştırmaları Dergisi X/2 (2012), 129-146.
  • Harman, Vezir. Seyfeddin Amidî’nin Kelam Sisteminde Usûlü’d-Din ve Usûlü’l-Fıkh İlişkisi. Ankara Üniversitesi SBE, 2012.
  • İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillah. Târîhu Medineti Dımaşk. thk. Muhibüddin Ebû Said. 80 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Fikr, 1996.
  • İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillah. Tebyînu kezibi’l-müfterî fîma nusibe ile’l-imâm Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. thk. Muhammed Zâhid Kevseri. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1399.
  • İbn Ebû Usaybia, Ebü’l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım. Uyunü’l-enba’ fî tabakāti’l-etıbba. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1965.
  • İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasan. Mücerredü makalâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1987.
  • İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Ve-feyâtü’l-a’yân ve enbau ebnâi’z-zaman. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1415.
  • İbn Şeddâd, Bahauddîn Ebu’l-Mehâsin b. Yusuf. en-Nevadirü’s-sul-taniyye ve’l-mehasinü’l-Yusufiyye = Siretu Selahuddin. thk. Cema-lüddîn eş-Şeyyâl. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1994.
  • İbnü’l-Murtazâ, Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ b. Murtazâ. Ta-bakātü’l-Mu‘tezile. Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1961.
  • Janssens, Jules. “Al-Amidi And His Integration Of Philosophy Into Kalam”. Seyfuddîn Âmidî Sempozyumu, 305-322.
  • Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: en-nazar ve’l-maarif. thk. İbrahim Medkûr. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye, 1963.
  • Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed. Şerhu’l-usûli’l-hamse. İstan-bul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2013.
  • Kalaycı, Mehmet. Ehl-i Sünnetin Reislerinden İmam-ı Eş’arî ve Eş’arîlik. Ankara: Anadolu Ay Yayınları, 2019.
  • Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
  • Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâ’îler’in Kelâm Sistemi. Uludağ Üniversi-tesi SBE, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. “İslam Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslami İlimlerde Metodoloji (Usül) Meselesi 1. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
  • Mavil, Hikmet Yağlı. İmam Eş’arî’nin Kelam Düşüncesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2018.
  • Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefeye Giriş. İstanbul: Remzi Yayınları, 1983.
  • Nuaymî, Ebü’l-Mefâhir Muhyiddîn Abdülkādir b. Muhammed b. Ömer. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris. thk. Ca’fer el-Hasenî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
  • Özervarlı, M. Sait. “Mu’tezile Akılcılığı”. Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı, 101-107.
  • Sübkī, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. Ta-bakātü’ş-Şâfiîyyeti’l-kübrâ. thk. nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv-Mahmut Muhammed et-Tenâhî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1384.
  • Şâfiî, Hasan. el-Âmidî ve arâuhü’l-kelâmiyye. Kahire: Dârü’s-Selam, 1998.
  • Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünnîler: İlk Dönem Şiî Kaynaklarda Sünnî Algısı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
  • Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-nihâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2011.
  • Toru, Ümit. “Ashâbü’l-Hadîs Makâlât Geleneğinde İmam Eş’arî ve Eş’arîlik Algısı”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, 449-468.
  • Toru, Ümit. “Eş’arîlik-Hanbelîlik Farklılaşmasının Toplumsal Yansı-maları”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi XXII/1 (2018), 259-292.
  • Toru, Ümit. Olgu İle Kurgu Arasında Eşarî Geleneğin Şiîlik Algısı. An-kara: Astana Yayınları, 2020.
  • Toru, Ümüt. “Eş’arî Âlimlerin Nazarında Hanbelîlik ve Hanbelîler (İh-tilaflar ve İthamlar)”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der-gisi VI/10 (2018), 101-144.
  • Türker, Ömer. “Kelam İlminin Metafizikleşme Süreci”. Dîvân 12/23 (2007), 75-92.
  • Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi. İstanbul: İSAM Yayın-ları, 2010.
  • Yavuz, Abdullah Ömer. “Eş‛arîliğin Şam Bölgesinde Yayılma Süreci”. Bilimname 45 (31 Ekim 2021), 523-548.
APA Yavuz A (2022). Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. , 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
Chicago Yavuz Abdullah Ömer Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. (2022): 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
MLA Yavuz Abdullah Ömer Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. , 2022, ss.157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
AMA Yavuz A Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. . 2022; 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
Vancouver Yavuz A Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. . 2022; 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
IEEE Yavuz A "Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri." , ss.157 - 192, 2022. 10.18403/emakalat.1108346
ISNAD Yavuz, Abdullah Ömer. "Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri". (2022), 157-192. https://doi.org/10.18403/emakalat.1108346
APA Yavuz A (2022). Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 15(1), 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
Chicago Yavuz Abdullah Ömer Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 15, no.1 (2022): 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
MLA Yavuz Abdullah Ömer Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.15, no.1, 2022, ss.157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
AMA Yavuz A Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2022; 15(1): 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
Vancouver Yavuz A Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2022; 15(1): 157 - 192. 10.18403/emakalat.1108346
IEEE Yavuz A "Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 15, ss.157 - 192, 2022. 10.18403/emakalat.1108346
ISNAD Yavuz, Abdullah Ömer. "Seyfüddîn el-Âmidî’nin Mu‛tezile’ye Yönelik Eleştirileri". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 15/1 (2022), 157-192. https://doi.org/10.18403/emakalat.1108346